De staatsgreep in het West-Afrikaanse land Niger op 26 juli en de Rusland-Afrika-top de dag nadien in Sint-Petersburg, zijn gebeurtenissen die zich afspeelden tegen de achtergrond van een multipolaire wereldorde. Het lijken op zichzelf staande gebeurtenissen, maar ze weerspiegelen de geest van ons veranderende tijdperk.
Het grotere plaatje
Eerst het grotere plaatje – de Afrika-top georganiseerd door Rusland op 27 en 28 juli vormt een grote uitdaging voor het Westen, dat instinctief probeerde dit evenement te minimaliseren nadat het er niet in was geslaagd te lobbyen bij de soevereine Afrikaanse naties die de Russische leiders hebben ontmoet.
Maar liefst 49 Afrikaanse landen stuurden delegaties naar Sint-Petersburg, waarbij 17 staatshoofden persoonlijk naar Rusland afreisden om politieke, humanitaire en economische kwesties te bespreken. Voor het gastland, dat in een oorlog verwikkeld is, was dit een opmerkelijk diplomatiek succes.
De top was in essentie een politiek gebeuren. Rode draad was de tegenstelling tussen de jarenlange steun van Rusland voor Afrikanen die zich verzetten tegen het imperialisme enerzijds en het roofzuchtige karakter van het westerse neokolonialisme anderzijds.
Dit is vandaag een uitstekend uitgangspunt voor Rusland, dat geen koloniale geschiedenis van uitbuiting en plundering van Afrika heeft.
Terwijl er zo nu en dan lijken van het koloniale tijdperk uit de westerse kast blijven vallen, die teruggaan tot de betreurenswaardige Afrikaanse slavenhandel, boort Rusland de Sovjet-erfenis aan waarmee het aan de ‘goede kant van de geschiedenis’ staat – en laat het zelfs de volledige naam van de Patrice Lumumba Peoples’ Friendship University of Russia in Moskou herrijzen.
Toch was het niet alleen maar politiek. De topbesprekingen over het Rusland-Afrika-partnerschap dat het continent moet helpen ‘voedselsoevereiniteit’ te verwerven, alternatieven voor de graanovereenkomst, nieuwe doorvoerroutes voor Russisch voedsel en kunstmest, uitbreiding van de handel, samenwerking op het vlak van economie, cultuur, onderwijs, wetenschap en veiligheid, mogelijke toetreding van Afrika tot de International North–South Transport Corridor, deelname van Rusland aan Afrikaanse infrastructuurprojecten, Russia-Africa Partnership Forum Action Plan to 2026 – dit alles getuigt van tastbare resultaten.
En dan Niger
De recente ontwikkelingen in Niger onderstrepen het leidmotief van deze Rusland-Afrika-top. Ruslands inschatting van de Afrikaanse crisis is terecht – de voortdurende verwoesting door het westers imperialisme. Dit blijkt uit de berichten over Russische vlaggen tijdens demonstraties in Niamey, de hoofdstad van Niger.
🇳🇪🇫🇷 Thousands of supporters of Niger's coup leaders gather in front of the French base in Niamey.
Crowds calling for French troops to leave Niger. pic.twitter.com/rH8cXYSixE
— DD Geopolitics (@DD_Geopolitics) August 11, 2023
De rebellen die de macht grepen, zegden in geen tijd de militair-technische samenwerkingsakkoorden van Niger met Frankrijk op, waarna Frankrijk werd opgeroepen zijn troepen binnen 30 dagen terug te trekken.
Frankrijk van zijn kant heeft zich ”vastberaden en resoluut” uitgesproken voor een buitenlandse militaire interventie “om de couppoging de kop in te drukken”. De Franse autoriteiten maakten duidelijk dat ze niet van plan zijn om hun gewapende troepenmacht van 1.500 personen terug te trekken.
Die is in Niger “op verzoek van de legitieme autoriteiten van het land op basis van ondertekende akkoorden”. De houding van Frankrijk komt niet als een verrassing. Parijs wil zijn positie in de Sahel-regio en de goedkope bron van grondstoffen, vooral uranium, niet verliezen.
Verkeerde inschatting
Maar Frankrijk schatte verkeerd in dat de staatsgreep geen steun zou krijgen van het Nigerese leger of geen sociale basis had en dat alles wat nodig was om hem ongedaan te maken een beperkte vorm van machtsvertoon zou zijn die de elite van de presidentiële garde wel zou dwingen rechtstreekse onderhandelingen met Frankrijk te beginnen.
In Niger, thousands of people have gathered in front of the French military base located in the capital, Niamey.
They are demanding the exit of French troops and stating their opposition to the imminent ECOWAS intervention in their country. pic.twitter.com/1tRDKvCQBm
— MintPress News (@MintPressNews) August 11, 2023
Frankrijk en de VS coördineren hun acties met de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS). ECOWAS liet aanvankelijk wat wapengekletter horen maar zingt inmiddels een toontje lager. De deadline voor interventie is verstreken.
ECOWAS heeft simpelweg geen mechanisme om snel troepen te verzamelen en vijandelijkheden te coördineren en haar lokale grootmacht Nigeria heeft zijn handen vol met het aanpakken van de binnenlandse veiligheid.
Bovendien, de Nigeriaanse publieke opinie is bang voor de gevolgen – buurland Niger[1] is een groot land en heeft een 1.500 kilometer lange poreuze grens met Nigeria. Een onuitgesproken waarheid is dat Nigeria nauwelijks geïnteresseerd is in de uitbreiding van de Franse militaire aanwezigheid in Niger of in het partij kiezen voor Frankrijk, dat extreem onpopulair is in de hele Sahel.
Massale steun bij de bevolking
De grootste verrassing is dat de militaire coup op massale steun bij de bevolking kan rekenen. Onder deze omstandigheden is de kans groot dat de Franse troepen gedwongen worden Niger, hun voormalige kolonie, te verlaten.
Niger is het slachtoffer van neokoloniale uitbuiting. Onder het mom van terrorismebestrijding, ironisch genoeg een uitloper van de NAVO-interventie in Libië in 2011 onder leiding van niemand minder dan Frankrijk in de Sahel-regio, heeft datzelfde Frankrijk meedogenloos de minerale rijkdommen van Niger geëxploiteerd.
Vorig jaar verdedigde de nu afgezette president Bazoum van Niger de staatsgreep in buurland voor het ‘vrijwaren van stabiliteit en veiligheid in de regio’ op een persconferentie met Frans president Macron:
Quand le président #Bazoum tentait de justifier au nom de l’UA, le putsch au #Tchad. Il affirmait de façon voilée qu’on a sacrifié la démocratie au Tchad sur l’autel de la sécurité et de la stabilité dans la région. Aujourd’hui, on est prêt à rétablir l’ordre constitutionnel au… pic.twitter.com/s808ydo22Y
— Facely Konaté (@FacelyKonate1) August 9, 2023
De bekende Nigeriaanse dichter en literatuurcriticus professor Niyi Osundare schreef op 5 augustus: “‘Bestudeer de oorzaak, het verloop en de symptomen van de huidige heropleving van militaire staatsgrepen in West-Afrika. Zoek een remedie voor deze pandemie. En nog belangrijker, zoek een remedie voor de plaag van politieke en sociaal-economische onrechtvaardigheid die verantwoordelijk is voor de onvermijdelijke terugkeer ervan. Denk aan de huidige brute anarchie in Libië en de talloze gevolgen van de destabilisatie van dat ooit bloeiende land voor de West-Afrikaanse regio.”
Algerije, bondgenoot
De enige regionale staat die zich een effectieve militaire interventie in Niger kan veroorloven is Algerije, maar dat land heeft geen ervaring met het uitvoeren van dergelijke operaties op regionale schaal. Het is ook niet van plan om af te wijken van zijn consistente beleid van niet-inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van een soeverein land.
Algerije heeft gewaarschuwd voor eender welke buitenlandse militaire interventie in Niger. “Spelen met de gedachte aan een militair ingrijpen in Niger is een directe bedreiging voor Algerije en wij wijzen dit volledig en resoluut af … Problemen moeten vreedzaam worden opgelost”, zei de Algerijnse president Abdelmadjid Tebboune.
NIGER: FRANCE VIOLATED AIRSPACE
Niger’s military leaders have accused France of violating its closed airspace as part of a plan to destabilise the country. They say French planes entered Niger’s skies in stealth mode after taking off from Chad on Wednesday. Paris has not… pic.twitter.com/llK3o70oPu
— African Stream (@african_stream) August 10, 2023
In wezen komt de staatsgreep in de Republiek Niger ongetwijfeld neer op een strijd tussen de Nigerezen en de koloniale mogendheden. De groeiende trend van multipolariteit in de internationale orde moedigt Afrikaanse naties zeker aan om het neokolonialisme van zich af te schudden. Dat is een feit. Aan de andere kant worden de grootmachten nu verplicht om te onderhandelen in plaats van te dicteren.
Het is interessant dat Washington zich relatief terughoudend heeft opgesteld. Het “omarmen van waarden” door president Biden ging veel minder ver dan het dictaat van een “op regels gebaseerde orde” – hoewel de VS volgens de berichtgeving 3 militaire basissen in Niger heeft.
In de multipolaire context krijgen Afrikaanse landen meer ruimte om te onderhandelen. Ruslands proactieve houding zal dit proces stimuleren en China heeft ook economische belangen in Niger.
De leider van de staatsgreep, Abdurahman Tchiani, heeft opmerkelijk genoeg officieel verklaard dat “de Fransen geen objectieve redenen hebben om Niger te verlaten”, wat erop wijst dat een eerlijke en gelijkwaardige relatie mogelijk is.
In Libanon verdedigde president Macron het recht op revolutie van de bevolking …
🇫🇷🤡🇱🇧 Macron to the people of Lebanon: The revolution does not happen by order, it is made by the people.
🇫🇷⚔️🇫🇷 Macron to the French: Protests are illegal and no one has the right to revolt against representatives of the people .
🇫🇷🇳🇪🤔 And now Macron doesn't know what to… pic.twitter.com/0gOqfzGqoA
— DD Geopolitics (@DD_Geopolitics) August 1, 2023
Rusland was voorzichtig en zei dat de belangrijkste taak op dit moment is “verdere verslechtering van de situatie in het land te voorkomen”. Woordvoerster Maria Zakharova van het ministerie van Buitenlandse Zaken verklaarde: “We beschouwen het als een dringende taak om een nationale dialoog te organiseren om de vrede onder de bevolking te herstellen en de openbare orde te waarborgen … we geloven dat het dreigen met het gebruik van geweld tegen een soevereine staat niet zal bijdragen aan het wegnemen van de spanningen en het oplossen van de problemen in het land”.
Het is duidelijk dat Niamey niet zal bezwijken onder de druk van buitenstaanders. “De strijdkrachten van Niger en al onze defensie- en veiligheidstroepen, die kunnen rekenen op de niet aflatende steun van ons volk, staan klaar om de integriteit van ons grondgebied te verdedigen”, zei een vertegenwoordiger van de junta in een verklaring.
Een delegatie uit Niamey ging naar Mali om aan Rusland gelieerde Wagner-strijders te vragen zich bij de strijd aan te sluiten in het geval van een door het Westen gesteunde interventie.
Een snelle oplossing van de crisis rond Niger valt niet te verwachten. Niger is een cruciale staat in de strijd tegen het jihadistisch netwerk en is strategisch en structureel verbonden met buurland Mali. En de situatie in de Sahel-regio escaleert. Dit heeft diepgaande gevolgen voor de crisis van het staatsbestel in geheel West-Afrika.
WHO IS BOLA TINUBU?
Leading the charge for military intervention in Niger is ECOWAS chair Bola Tinubu. The Nigerian President says he’s taking a firm stand against the coup in Niamey and has the backing of the West. But an investigation by news website Grayzone questions his… pic.twitter.com/Bt8ubI1ePg
— African Stream (@african_stream) August 9, 2023
Amerikaans exceptionalisme is geen universeel wondermiddel voor bestaande kwalen. Het Pentagon hielp bij de opleiding van ten minste één van de leiders van de staatsgreep in Niger – en van die in Mali en Burkina Faso, die hebben beloofd Niger bij te staan.
Toch betreurde Victoria Nuland, waarnemend onderminister van Buitenlandse Zaken van de VS, maandag vanuit Niamey dat de leiders van de coup haar geen toestemming gaven voor een ontmoeting met de afgezette president Mohamed Bazoum en niet open stonden voor Amerikaanse oproepen om het land weer onder burgerbestuur te brengen.
De missie van Nuland was erop gericht de coupplegers ervan te weerhouden in zee te gaan met de Wagner-groep, maar zijn onzeker over enig succes. Nuland kreeg geen ontmoeting met generaal Tchiani.
Niger rejects ‘rules based order’ werd vertaald doort Peter Claes. MK Bhadrakumar is voormalig diplomaat, hij was ambassadeur van India in Oezbekistan en Turkije (twitter @BhadraPunchline). NewsClick is een onafhankelijke media-organisatie sinds 2009 die focust op progressieve bewegingen, op nieuws dat wordt genegeerd door de grote mediabedrijven ‘waarvan de agenda wordt gedicteerd door de rijken en machtigen in India’.
Note:
[1] Guinee, Mali, Benin en Nigeria liggen allen in het stroombekken van de gelijknamige rivier Niger, de op twee na langste rivier van Afrika. Inwoners van Nigeria zijn Nigerianen, inwoners van Niger zijn Nigerezen of Nigerijnen.
