Mayotte is een Frans overzees departement, gelegen in de Indische Oceaan tussen Madagaskar en Mozambique. Tijdens zijn eerste bezoek aan het eiland Mayotte op zondag 11 februari zei Gérald Darmanin, de Franse minister van Binnenlandse Zaken: “De president van de Republiek heeft me gevraagd om de mensen van Mayotte te vertellen dat we een radicale beslissing gaan nemen, namelijk om een einde te maken aan het recht op burgerschap in Mayotte.”
Daarmee vaardigt Frankrijk een maatregel uit waar Marine Le Pen al lang voor pleit: de afschaffing van ‘le droit du sol’, waardoor alleen nog mensen met een Franse afkomst Franse burger kunnen worden.
Gérald Darmanin doet er geen doekjes om: “Op deze manier snijden we de aantrekkingskracht van de Mahor-archipel (Mahor is een andere naam voor Mayotte, nvdr) af. Het zal dus niet langer mogelijk zijn om op wettelijke of onwettelijke manier naar Mayotte te komen, hier een kind te baren en te hopen op deze manier een Franse burger te worden.”
Dit voorstel is niets minder dan de uitvoering van de oproep van Marine Le Pen om een einde te maken aan het ‘droit du sol’ (waardoor de nationaliteit bepaald wordt door de plaats van geboorte en niet door afstamming, nvdr).
Mayotte. Kaart: Wikipedia
Koloniale logica
De zogenaamde ‘radicale’ maatregel zou het probleem van de zogenaamde ‘illegale’ immigratie moeten oplossen: inwoners van de andere eilanden van de Comoren die armoede ontvluchten, proberen zich vaak op Mayotte te vestigen.
Omdat de Franse grondwet elke betwisting van het recht op burgerschap verbiedt, houdt dit voorstel in feite een grondwetsherziening in. Niet alleen lost zo’n voorstel niets op, het zal ook de marginalisatie van deze immigranten en de negatieve gevolgen daarvan vergroten.
Deze maatregel volgt bovendien een koloniale logica doordat hij een ongelijkheid instelt tussen het Europese deel van Frankrijk en de andere zogenaamde ‘overzeese gebieden’ enerzijds, en Mayotte anderzijds.
Deze maatregel bouwt voort op code indigénat
Het was pas tijdens de kolonisatie dat het principe van het trapsgewijze burgerschap bij wet werd geregeld, waardoor de Fransen werden opgedeeld in Franse burgers en Franse onderdanen. Dit duale rechtssysteem vormde de basis van de ‘code indigénat’ (juridisch statuut van de autochtonen in Algerije tijdens de Franse kolonisatie), waardoor eenzelfde overtreding verschillend bestraft werd voor een Frans staatsburger en een Frans onderdaan.
De code indigénat werd in 1875 in Algerije ingevoerd en in het daaropvolgende decennium geleidelijk naar alle koloniën uitgebreid. Hij voerde ook overtredingen in die alleen autochtonen konden begaan zoals het niet groeten van een kolonist. Deze beruchte code deed denken aan de Code Noir, die vanaf 1685 de slavernij regelde.
Dubbel rechtssysteem?
Toen de gekoloniseerden na de Tweede Wereldoorlog het koloniale juk van zich afschudden, leidde de logica van dubbele rechten tot de uitvinding van het ‘double collège‘. De gekoloniseerden konden bij verkiezingen wel stemmen, maar ze konden maar evenveel vertegenwoordigers verkiezen als de kolonisten.
In Gabon bijvoorbeeld hadden de 450.000 autochtonen en de 3.000 kolonisten elk één afgevaardigde. In Algerije hadden de 500.000 kiezers die Franse burgers waren evenveel vertegenwoordigers als de 1.300.000 zogenaamde ‘moslim-kiezers.
Dat een dergelijk voorstel wordt gedaan geeft aan dat Mayotte nog steeds als een kolonie wordt gezien en beheerd
Macron en Darmanin stellen eenvoudigweg voor om deze logica van het dubbele recht opnieuw in te voeren door het ‘droit du sol’ af te schaffen, niet in de hele Franse Republiek, maar in slechts één van haar overzeese gebieden. Alleen al het feit dat een dergelijk voorstel gedaan wordt, geeft aan dat Mayotte nog steeds als een kolonie wordt gezien en beheerd.
Om de dramatische situatie in Mayotte te begrijpen die Darmanin en Macron met deze repressieve maatregel willen oplossen, moeten we de kwestie in zijn historische en economische context plaatsen.
Historische context
De vier eilanden van de Comoren werden in 1886 een Frans protectoraat en vervolgens in 1946 een overzees gebied. Ten tijde van het opkomende kolonialisme dacht niemand eraan om Mayotte te scheiden van de drie andere eilanden van de archipel.
Zoals historicus Alain Ruscio opmerkt, bestond er consensus over de eenheid van de archipel. De definitie van Larousse’s Grand dictionnaire universel du XIXème siècle getuigt hiervan: “Comoren: eilandengroep in Afrika (…). De vier grote eilanden zijn Mayotte, Anjouan, Mohéli en Grande Comore”. De geografie, geschiedenis, taal, religie en bevolkingsverplaatsingen van de archipel getuigen allemaal van de eenheid ervan.
De 4 eilanden van de Comoren. Kaart: Alextheconservative, Wikipedia
Ondanks deze geschiedenis en deze gemeenschappelijke factoren organiseerde de Franse staat in 1976 de afscheiding van Mayotte van de rest van de archipel. In het referendum over zelfbeschikking van 22 december 1974 stemde liefst 94,6 procent van de bewoners van de Comoren voor onafhankelijkheid een overweldigend vóór onafhankelijkheid.
Maar de Franse regering weigerde met dit globale resultaat rekening te houden en nam alleen de resultaten per eiland in aanmerking. Alleen op het eiland Mayotte stemde een meerderheid (63 procent) tegen onafhankelijkheid.
Ondanks een oproep van de Verenigde Naties om alleen de resultaten voor de hele archipel in rekening te nemen, organiseerde de Franse staat op 8 februari 1976 een nieuw referendum voor Mayotte alleen, helemaal in strijd met de Franse wet van 23 november 1974, waarvan artikel 5 stelt “dat hoewel de resultaten eiland per eiland zullen worden geteld, de proclamatie globaal zal zijn”.
Het feit dat 99,4 procent van de kiezers van Mayotte in het referendum stemde om bij de Franse Republiek te blijven, werd door Frankrijk gebruikt om de balkanisering van de archipel te rechtvaardigen.
VN hekelde de Franse kolonisatie van Mayotte
De VN veroordeelde het Franse besluit onmiddellijk als een schending van het internationaal recht. Resolutie 31/4 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties van 8 februari 1976 stelt:
“Eraan herinnerend dat het gehele volk van de Republiek der Comoren in het referendum van 22 december 1974 met een overweldigende meerderheid zijn voorkeur heeft geuit voor een onafhankelijkheid in politieke eenheid en territoriale integriteit … veroordeelt krachtig de aanwezigheid van Frankrijk in Mayotte, die een schending vormt van de nationale eenheid, territoriale integriteit en soevereiniteit van de onafhankelijke Republiek der Comoren; roept de Franse regering op zich onmiddellijk terug te trekken van het Comorese eiland Mayotte, een integraal onderdeel van de onafhankelijke Republiek der Comoren, en de soevereiniteit ervan te respecteren”.
Deze resolutie, aangenomen met 102 stemmen voor en 1 stem tegen (Frankrijk) bij 28 onthoudingen, werd later regelmatig herbevestigd door talloze andere resoluties van de Verenigde Naties.
Strategisch punt in Indische Oceaan
Om te begrijpen waarom Frankrijk dit kleine eiland koste wat het kost wil behouden, moeten we de economische en geostrategische context in ogenschouw nemen. Mayotte ligt, net als de andere Comorese eilanden, op een strategisch punt in de Indische Oceaan. Ze liggen aan de Kaaproute, die olie van het Midden-Oosten naar westerse landen vervoert.
De ontdekking van grote olie- en gasvoorraden versterkt het geostrategische belang van de Comoren
De ontdekking in het begin van de jaren 2000 van grote olie- en gasvoorraden in het Mozambique Kanaal, d.w.z. het deel van de Indische Oceaan tussen Madagaskar en Mozambique, versterkt het geostrategische belang van de Comoren. Door Mayotte onder Frans bestuur te houden, heeft dit een Exclusieve Economische Zone (EEZ) van 200 zeemijl.
Om precies dezelfde redenen weigert de Franse regering om de zogenaamde de Verspreide Eilanden, die ook in het Kanaal van Mozambique liggen, terug te geven aan Madagaskar en Mauritius. Deze 5 piepkleine eilandjes, samen nauwelijks 43,2 km2 groot, geven Frankrijk het recht op territoriale wateren.
‘Verspreide eilanden’. Kaart: Historicair, Wikipedia
De gecombineerde territoriale wateren van Mayotte en de Verspreide Eilanden geven Frankrijk een exclusieve economische zone (EEZ) van 636.000 km2, ruim de helft van de grootte van het Kanaal van Mozambique.
Samuel Furfari, een economisch expert bij het Directoraat-Generaal Energie van de Europese Commissie, vat de kwesties die in het Kanaal van Mozambique op het spel staan als volgt samen:
“Een weinig bekende diplomatieke ruzie betreft de Verspreide Eilanden, die zoals hun naam al doet vermoeden slechts een paar rotsachtige pieken zijn die verspreid liggen in het Kanaal van Mozambique, tussen het eiland Madagaskar en Mozambique. Frankrijk en Madagaskar vechten om deze eilanden, niet om er zonnepanelen te plaatsen, maar omdat bekend is dat er een aanzienlijk potentieel aan koolwaterstoffen ligt […] In deze exclusieve economische zones beginnen steeds meer gasreserves en conventionele olie ontdekt te worden”.
Resolutie 34/91 beval Frankrijk ook om deze Verspreide Eilanden aan Madagaskar terug te geven. De Republiek Mauritius heeft ook een geschil met Frankrijk over de soevereiniteit van het eiland Tromelin. Tot slot eist de Republiek der Comoren, naast Mayotte, ook dat Frankrijk de Glorieuzen eilandengroep teruggeeft.
Staatsgrepen, met de hulp van Parijs
Frankrijk was niet aan zijn proefstuk toe door Mayotte van de rest van de Comoren af te snijden. Het pleegde in 1975, met de hulp van franse huurling Bod Denard en zijn companen, een staatsgreep tegen de president van de Comoren: Ahmed Abdallah. Denar vond dat Abdallah bij de Organisatie van Afrikaanse Eenheid en de VN te veel aandrong op de kwestie van de teruggave van Mayotte aan de Comorese Republiek.
Drie jaar later stond dezelfde Bob Denard aan het roer van een nieuwe ronde van Franse inmenging die resulteerde in de moord op de toenmalige president van de Comoren, Ali Soilihi. Hij was een fervent tegenstander van Françafrique. In 1995 werd er opnieuw een staatsgreep gepleegd, wederom met de hulp van Parijs.
Door Mayotte van zijn natie af te snijden, heeft de Franse staat een institutioneel monster gecreëerd
Deze meervoudige inmenging ging onverminderd door. In 1997 scheidden de eilanden Anjouan en Moheli zich af met de discrete steun van de Franse regering. Moheli sloot zich al snel aan bij de Federale Islamitische Republiek der Comoren, maar het eiland Anjouan, geleid door Mohamed Bacar, hield de afscheiding meer dan tien jaar in stand.
Pas in maart 2008 werd aan deze afscheiding een einde gemaakt door de gezamenlijke interventie van het Comorese leger en troepen van de Afrikaanse Unie. De afscheidingspresident, Mohamed Bacar, vluchtte naar het naburige eiland Mayotte, waar hij politiek asiel kreeg.
Armoede en migratie
Het gevolg van deze decennialange instabiliteit is dat economische vooruitgang onmogelijk is en er endemische armoede heerst. Het is deze instabiliteit en armoede die het grote aantal illegale immigranten in Mayotte verklaren, niet de wens om Frans te worden door in Mayotte te bevallen, zoals Darmanin zegt.
Natuurlijk bestaat deze praktijk, maar alleen omdat de Franse nationaliteit deportatie voorkomt en daarmee een terugkeer naar de armoede. Door Mayotte van zijn natie af te snijden, heeft de Franse staat een institutioneel monster gecreëerd.
