Een groot deel van de Belgen weet nog niet op wie ze in juni gaan stemmen. Om hen te helpen in hun keuze ontwierpen verschillende media stemtesten. Op enkele dagen vulden in Vlaanderen al bijna een miljoen mensen zo’n test in.

Er valt zeker wat te zeggen in het voordeel van zulke testen. Mensen die het moeilijk vinden om zich te informeren over de standpunten van verschillende partijen krijgen op relatief eenvoudige wijze een overzicht. In een politiek debat dat steeds meer rond persoonlijkheden lijkt te draaien, is het bovendien verfrissend dat zulke testen in de eerste plaats naar ideeën peilen.

Toch is het zeker geen overbodige luxe om ook kritisch te kijken naar zulke testen, zowel naar de manier waarop ze opgesteld zijn als naar het concept op zich.

Welke vragen?

Veel belangrijker dan het geven van de juiste antwoorden, is het stellen van de juiste vragen. Laat dat nu net iets zijn dat je bij het invullen van de stemtest uit handen geeft.

Belangrijker dan het geven van de juiste antwoorden, is het stellen van de juiste vragen

Op een moment in de geschiedenis waarin er zich een genocide voor onze ogen afspeelt in Gaza, wil ik mijn stem enkel geven aan partijen die de wapenleveringen aan Israël willen stoppen. In de stemtest van VTM is echter geen enkele vraag over Gaza opgenomen.

In de stemtest van de VRT is er wel een vraag over opgenomen, maar die luidt: “De Europese Unie moet zich afzijdig houden bij het conflict tussen Israël en de Palestijnen.” Wanneer ik ‘neen’ antwoord omdat ik van mening ben dat de EU sancties tegen Israël moet nemen, kom ik volgens deze stemtest overeen met de N-VA die actief de kant van Israël kiest.

Verborgen veronderstellingen

Naast ‘welke’ vragen er worden gesteld, is dus ook ‘de manier waarop’ er vragen worden gesteld belangrijk. Neem bijvoorbeeld de vraag in de stemtest van de VTM over onderwijs. “Het onderwijs moet meer inzetten op: het welzijn van de leerlingen of de schoolresultaten van de leerlingen.”

In die vraagstelling ligt al een aanname verborgen, met name dat inzetten op schoolprestaties ten koste zou gaan van welzijn of omgekeerd. Terwijl het leveren van goede prestaties net een bron van welzijn kan zijn en omgekeerd welzijn ook voor betere prestaties kan zorgen.

Soms worden ook verschillende standpunten in één vraag verpakt. Bijvoorbeeld, opnieuw uit de stemtest van de VTM: “Minder belastingen heffen op arbeid en meer op consumptie en kapitaal.” Dat zijn eigenlijk drie vragen. Moeten er minder belastingen zijn op arbeid? Moeten er meer belastingen zijn op consumptie? Moeten er meer belastingen zijn op kapitaal?

Dat een ‘ja’ op een van deze vragen ook betekent dat je ‘ja’ moet antwoorden op de andere twee vragen is een ideologische veronderstelling die je moet aanvaarden om de test in te kunnen vullen.

Wat men zegt en wat men doet

Een bijkomende bedenking bij elke stemtest is natuurlijk dat wat politici zeggen niet altijd hetzelfde is als wat ze doen.

In de stemtest van De Morgen heeft men dat proberen op te lossen door te kijken naar stemgedrag. In het begin doken er daar feitelijke fouten op, maar ook na de rechtzetting daarvan blijven er grote problemen met die test.

Eén probleem is dat er abstractie wordt gemaakt van de meningsverschillen tussen verschillende regeringspartijen. Zo lijkt het alsof CD&V en open VLD het over bijna alles eens zijn, omdat zij beiden in zowel de Vlaamse als de federale regering zitten.

Een ander probleem is dat een onthouding, wordt geïnterpreteerd als een stem tegen. Zo wordt de onthouding van de PVDA op een resolutie waarin onder andere de inval van Rusland in Oekraïne wordt veroordeeld, geïnterpreteerd als een stem tegen het veroordelen van Poetin. Dat er nog andere zaken in die resolutie stonden wordt net als de aangegeven reden waarom er voor onthouding werd gekozen buiten beschouwing gelaten.

Het buiten beschouwing laten van de reden waarom een partij een bepaalde stem uitbrengt, is een probleem op zich. Op die manier worden bijvoorbeeld ook Groen en Vlaams Belang wat betreft stikstof op één lijn geplaatst omdat ze allebei tegen het stikstofakkoord van de Vlaamse regering hebben gestemd, weliswaar om totaal andere redenen.

‘Ideologieblind’

Het is zeker mogelijk om te proberen betere testen te ontwerpen en minder dubbelzinnige vragen op te stellen, maar uiteindelijk botst elke stemtest op een meer fundamenteel probleem.

Een politieke ideologie is geen verzameling van los van elkaar staande standpunten. Het is een omvattende kijk op hoe verschillende dynamieken in onze samenleving samenhangen, waar ze vandaan komen, waar men naartoe wil evalueren en op welke manier dit dient te gebeuren. Het is pas vanuit dat geheel dat concrete standpunten over verschillende kwesties interpreteerbaar worden. Stemtesten pretenderen ‘ideologieblind’ te zijn, maar reproduceren op die manier hoe dan ook onbedoeld de dominante ideologie.

Een mening is niet iets dat je hebt en moet testen, het is iets dat je moet vormen

Stemtesten lijken er bovendien verkeerdelijk vanuit te gaan dat een mening over totaal uiteenlopende kwesties iets is dat je als kiezer zomaar ‘hebt’ en kan ‘testen’, alsof het gaat om iets zoals je bloedgroep. Terwijl een mening natuurlijk iets is dat je moet ‘vormen’, door kritisch te denken en in debat te gaan.

In dat verband is het zeker goed dat het in de stemtest van de VRT mogelijk is om de argumentatie van de verschillende partijen te lezen (zonder dat er bij staat welk argument van welke partij komt). Als het lezen van die argumenten tijdens het invullen van zo’n test een opstap vormt om het politieke debat te volgen, is dat alleen maar positief.

Een oproep

Wie zijn stem uitbrengt na het invullen van zo’n test zal misschien wel beter geïnformeerd zijn dan wie zich enkel en alleen baseert op de propaganda van politieke partijen op sociale media. Dit is dus ook geen pleidooi om stemtesten zomaar af te schaffen. Wel is dit een oproep naar wie zo’n stemtest invult om er ook kritisch naar te blijven kijken.

Naar de makers van de stemtesten toe is dit bovendien vooral een oproep om hun kritische rol in het democratisch debat niet hiertoe te beperken. Een inhoudelijke verkiezingscampagne vereist naast toegankelijke testjes ook formats die toestaan dat ideologieën bevraagd worden en dat toekomstvisies kunnen botsen. Het vergt ook een meer kritische en diepgaande vorm van journalistiek dan stemtests waarin het politiek debat wordt herleid tot een optelsom van redelijk willekeurig gekozen voorstellen en meningen.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier