Aya Nakamura, de beroemdste hedendaagse zangeres van Frankrijk, is door de Franse President Macron uitgenodigd om te zingen tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Parijs deze zomer. De artiest zal mogelijk een nummer van Edith Piaf uitvoeren, een icoon van het Franse chanson en nationale trots.
Foto: other viewnews/CC BY 4.0 DEED
Wat de twee artiesten gemeen hebben? Nakamura’s Franse liedjes gaan, net als die van Piaf, de wereld rond. Beiden een Franse trots dus zou je denken.
Maar de discussie over of Nakamura geschikt zou zijn Frankrijk te vertegenwoordigen bij de openingsceremonie, gaat niet over overeenkomsten. Juist de verschillen worden benadrukt; de wereldberoemde Franse artiest is geboren in Mali en zingt weliswaar in het Frans, maar dan in een mix van straattaal en verzonnen woorden. Nakamura is anders, niet ‘echt Frans’ dus. Niet zoals bijvoorbeeld Piaf, die als tegenpool mag dienen.
Zo wordt Nakamura, een succesvolle mediapersoonlijkheid van kleur, een nieuw, perfect doelwit voor extreemrechtse politieke en mediapersoonlijkheden. Ze wordt hierbij tot ‘de Ander’ gemaakt, en door rechts en extreemrechts gebruikt om discussies over conservatieve ideeën en standpunten op de politieke agenda te zetten.
Frans tegenover niet-frans
Sociologen Marie Sonnette-Manouguian en Karim Hammou, gespecialiseerd in populaire muziek en culturele industrieën, benadrukken de kunstmatige tegenstelling tussen Nakamura en Piaf, die elitair en racistisch is. Hier wordt het Franse tegenover het niet-Franse, ‘het andere’, geplaatst: ‘wij’ tegenover ‘zij’.
Met het ‘Franse’ wordt onder andere de ‘echte Franse taal’ bedoeld. Uiterst rechtse politici en opiniemakers vinden dat Nakamura Frankrijk niet kan representeren “omdat ze niet in het Frans zingt”. Het waren de woorden van Marion Maréchal, van de extreemrechtse partij Reconquête, die de straattaal van Nakamura als een belediging voor het land van Molière beschouwt. Maréchal heeft het hierbij over een andere ‘wij’, niet Piaf dit keer, maar Molière.
Uit opiniepeilingen blijkt dat ook 63 procent van de Fransen het geen goed idee vindt dat Nakamura optreedt tijdens de opening, omdat ze volgens hen zowel de essentie van de Franse muziek als de Franse jeugd niet zou vertegenwoordigen. Maar Macron had haar juist om die reden gevraagd. Omdat de zangeres de diversiteit van Frankrijk wél zou symboliseren, en vooral ook Seine-Saint-Denis – waar het olympische dorp zal komen en Nakamura opgroeide. Maar daar lijkt het helemaal niet over te gaan: Nakamura, en alles wat ze doet is in de categorie ‘niet Frans’ ingedeeld: ze is al tot ‘de Ander’ gemaakt.
“Dit is Parijs, niet de markt van Bamako”
Wat als niet-Frans wordt bestempeld, lijkt daarnaast als een ‘bedreiging’ te worden gezien: “Geen denken aan, Aya. Dit is Parijs, niet de markt van Bamako.” Deze woorden verschenen op een spandoek van het extreemrechtse collectief ‘les Natifs’, dat protesteerde tegen de deelname van Nakamura en Macron beschuldigde van het willen ‘afrikaniseren’ van Franse chansons.
Bij een verkiezingsbijeenkomst van de radicaal-rechtse Eric Zemmour (oprichter van Reconquête) werd Nakamura uitgejouwd. Dat wat ‘bedreigt’, moet naar beneden gehaald worden. Zemmour sprak de volgende woorden: “Toekomstige baby’s hebben geen cultuur, ze weten niets, maar ze detecteren schoonheid, ze houden van die schoonheid […] ze stemmen niet op rap, niet op lambada, niet op Aya Nakamura: ze stemmen 91 procent voor Mozart!” Hierbij klinkt niet alleen een tegenstelling, er klinkt nog een ander geluid; namelijk de overtuiging dat ‘wij’ beter zijn dan ‘zij’.
Nakamura wordt tot ‘de Ander’ gemaakt
Dat is waar de zangeres mee te maken heeft: uitsluiting. Ondanks het wereldwijde succes van Nakamura, heeft de media lange tijd nagelaten haar talent te erkennen. “Ik wil echt niet klagen, maar ik ga ook niet liegen: komen waar ik nu ben, was moeilijk”, zegt de zangeres in een interview. “Ze vroegen me om mijn huid te bleken of een lichtere foundation te gebruiken om een breder publiek aan te spreken.”
“Zwarte vrouwen worden teruggebracht tot twee stereotypen: ‘angry black woman‘ of ‘seksuele beest’”
Nakamura werd voortdurend belachelijk gemaakt, met name vanwege haar uiterlijk, zoals mediadeskundige Marie-France Malonga uitlegt: “Zwarte vrouwen worden voortdurend teruggebracht tot twee stereotypen”, namelijk de ‘angry black woman‘/ ‘mama fâchée‘, of dat van het ‘seksuele beest’.
Deze dehumaniserende stereotypen zijn ook vaak op Nakamura toegepast door de Franse media. Hierbij werd ze voortdurend gereduceerd tot haar afkomst, uiterlijk, lengte en rondingen. Het telkens benadrukken van haar fysieke kenmerken, zo stelt Malonga, is ook een manier om haar voortdurend tot ‘de Ander’ te maken.
En dit tot ‘de Ander’ maken wordt alsmaar versterkt, ook als het gaat over muziekgenre. Ondanks dat Nakamura zichzelf beschouwt als een popartiest met gevarieerde inspiraties, variërend van zouk tot R&B, wordt ze vaak gezien en afgebeeld als een rapper, aldus Sonnette-Manouguian. De zangeres wordt onterecht geassocieerd met het genre rap, omdat dit genre wordt gekoppeld aan raciale vooroordelen en stereotypen, waarbij de muziek vooral onder de categorie ‘niet wit’ wordt geplaatst.
Slachtoffer van klassisme
Daarnaast stelt Hammou dat Nakamura ook het slachtoffer lijkt te zijn van een vorm van klassisme. Het gebruik van taal op een creatieve en vrije manier, zoals Nakamura, zonder te streven naar een klassieke literaire norm, stuit op weerstand. Dit fenomeen wordt versterkt door een lang bestaande traditie van conservatieve kritiek op de vermeende teloorgang van de taal binnen bepaalde intellectuele kringen. Deze traditie rust op een zeer elitaire opvatting van wat als cultureel waardevol wordt beschouwd om te vertegenwoordigen.
Maar de discussie gaat volgens Sonnette-Manouguian veel verder dan over de artistieke kunsten van de zangeres: ze vergelijkt de kritiek die Nakamura ontvangt met de kritiek die rapper Youssoupha kreeg, toen een van zijn nummers was gekozen om de samenstelling van het Franse team aan te kondigen op het EK in 2021.
Ze wijst erop dat succesvolle, mediapersoonlijkheden van kleur vaak worden gebruikt door rechtse en extreemrechtse groepen om conservatieve debatten op de politieke agenda te plaatsen, die verder gaan dan alleen artistieke standpunten. “Nakamura is niet de eerste en zal zeker niet de laatste zijn die deze racistische en klassistische behandeling ondergaat in de muziekactualiteit door een deel van de politieke en culturele sfeer.”
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
