Van alle zakelijke lobbygroepen die in Brussel op het toneel rondlopen, is BusinessEurope de meest productieve in het voeden van economische analyses en statistieken, ook inzake inflatie, aan beleidsmakers in het Parlement , aan de Raad en aan de Commissie.
De patroonsorganisatie was er altijd als de kippen bij om te waarschuwen voor inflatie, om als eerste strengere fiscale ingrepen voor te stellen aan de lidstaten en om te waarschuwen tegen loonsverhoging voor de gewone mensen.
Logo van BusinessEurope
In de ogen van BusinessEurope zijn er enkele factoren die kunnen dienen om de inflatie af te wenden, en lonen zijn daarbij de meest belangrijke. Dus wanneer alles in de richting wijst dat de uitzinnig hoge winsten – en alle officiële instituties die hierin een sleutelrol spelen, beamen dit – de hoofdreden zijn van deze inflatieopstoot, dan is voor hen de enige uitweg de kop in het zand te steken.
Ze negeren bewijs. Tegelijkertijd is te zien in hun publicaties hoe ze een retoriek van een compleet hypothetische ‘loonkostenspiraal’ aan het opdrijven zijn. Daarvoor steunen ze op amper meer dan een onderzoek uitgevoerd onder de eigen leden. Over de rol van de winsten van net die leden tijdens de levensduurtecrisis, zwijgen ze even zedig als moedwillig. Gemakkelijk, dat wel.
Het dogma van de zakenwereld: de loonkostenspiraal
In het algemeen gesproken is inflatie slecht voor het bedrijfsleven. Ondernemingen willen stabiliteit, ze willen lonen onder controle hebben. Aldus zullen ondernemers proberen te vermijden dat de lonen gaan stijgen.
De zogenaamde loonkostenspiraal waarvan ze zoveel schrik lijken te hebben, gaat over een scenario waarbij hogere lonen hogere prijzen veroorzaken, wat dan op zijn beurt weer kan leiden naar een druk om de lonen opnieuw te laten stijgen. Dit fenomeen – al dan niet echt of hypothetisch, dat hangt af van de omstandigheden – is een klassiek argument om toegevingen aan de vakbonden te vermijden.
Nochtans was het in de jaren voor de levensduurtecrisis van 2022 en 2023 (of inflatie- en energiecrisis genoemd) niet alleen maar inflatie wat de klok sloeg bij de zakelijke lobby, want die was in de regel aan de lage kant. Sinds 2015 zag de eurozone slechts gedurende een korte periode in 2018 een stijging van meer dan 2%, en dit werd op dat moment door BusinessEurope niet als zorgwekkend beschouwd.
Hun redenering over deze kleine toename kan worden nageslagen in hun publicatie ‘Economic Outlook’ dat regelmatig verschijnt als een soort van pamflet om in het bijzonder de verkozenen en ambtenaren in de Europese Commissie naar een bepaalde richting te laten overhellen.
Volgens de uitgave van de Economic Outlook herfst 2018 werden er twee tegenovergestelde effecten verwacht: “aan de ene kant zal het versterkende effect van de hogere energieprijzen op de inflatie waarschijnlijk luwen in de loop van 2019, aan de andere kant kan er vanuit gegaan worden dat de toevoerproblemen in verhoogde mate een remmende uitwerking zullen hebben, waardoor de prijzen in een opwaartse druk terechtkomen.”
In deze fase zagen we een iets minder ideologische BusinessEurope aan het werk die de vinger op de juiste plek legde, namelijk op de stremmingen in de toevoer. Maar toen enkele jaren later de inflatie echt begon te wegen op het levensonderhoud van de mensen, sloeg BusinessEurope plots een ander toon aan, een die de zorgvuldige juistheid overboord gooide ten voordele van het eigen belang.
De levenskostencrisis
In de tweede helft van 2021 slaat de inflatie toe in de EU, aangewakkerd door de COVID19-pandemie, om dan door te zetten begin 2022 omwille van de Russische inval in Oekraïne. Naast de globale energiemarkten wordt ook de graanhandel verstoord, wat de inflatie extra doet opveren.
Dit alles zou een zware impact hebben op de betaalbaarheid van het leven van miljoenen burgers. Volgens de dienst voor statistieken van de EU Eurostat bedroeg de inflatie in 2022 een onthutsende 9.2% en dit terwijl de werkelijke lonen, dus rekening houdend met een aanpassing vanwege de inflatie zodat de reële koopkracht zichtbaar wordt, naar beneden duikelden met 9%. Dit wijst erop dat de loontrekkende voor de crisis opdraaide.
Hoewel er verschillen tussen de lidstaten waren, zagen we een algemene trend van een kelderende koopkracht. Prijzen in het vervoer stegen met 12,1% en prijzen voor huisvesting, water en energie schoten door naar 18%.
In 2023 begon de inflatie weg te ebben, maar voor de meeste mensen, en vooral voor de armsten, was de levenskostencrisis nog niet voorbij. Sommige prijzen, met name in de voeding, bleven in 33 van de 37 Europese landen hoog, als ze al niet nog steeds in stijgende lijn zitten. Klimaatchaos gooide op de koop toe roet in het eten en stuwde de prijzen nog meer de hoogte in. De prijs voor boter klom op naar 27% en die voor olijfolie naar 75%.
Als we inzoomen op de elektriciteitsrekening merken we een recordhoogte in 2022. De gemiddelde elektriciteitsprijs ging van €23,5 naar €28,4 per 100 kWh vergeleken met het jaar voordien, en de prijs voor aardgas dikte aan van €7,8 tot €11,4.
Prijzen hielden dat niveau aan tot diep in 2023. In oktober 2023 rapporteerde Eurostat dat in de eerste helft van het jaar elektriciteits- en gasprijzen zich iets hoger stabiliseerden: respectievelijk op €28,9 en €11,9, het hoogste gemeten cijfer door Eurostat.
Bedrijfsleven is bezorgd
Gezien het feit dat de koopkracht meer en meer werd ondergraven naarmate de crisis vorderde, kan je niet gewoonweg stellen dat er een loonkostenspiraal mee speelde. Er waren inderdaad zeer weinig economen die deze kijk verdedigden. Veruit de meest dominante opvatting werd onder andere door VS-econoom Joseph Stiglitz vertolkt. Hij benadrukte herhaaldelijk: “het is geen probleem van vraag, maar een probleem van aanbod.” De inflatie vloeit met andere woorden voort uit een verzwakte productie die veroorzaakt werd door de verstoorde aanvoerketens, niet door de lonen.
Er is meer. In 2022 dook een andere factor boven water. Winsten zwollen aan en dit aan een uiterst hoog tempo. In de eerste helft van 2022 harkte het Duitse energiebedrijf RWE een winst binnen van 2,8 miljard, een derde meer dan het jaar voordien, en het Oostenrijkse ÖMV klokte af op een winstgroei van 50%.
De crisis bood bedrijven opportuniteiten aan om prijzen en winsten die hoogte in te jagen als nooit tevoren. Wat bekend geraakte onder de naam ‘graaiflatie’ en ‘prijsopdrijvingen’ werd schering en inslag in sommige sectoren , specifiek in energie, huisvesting en voeding.
BusinessEurope negeert het IMF en de ECB
Wanneer BusinessEurope analyses opstelt over macro-economische onderwerpen, zal het normaal gezien twee bronnen uitvoerig aanhalen: het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Centrale Bank (ECB). Dit keer echter bleken de bevindingen van deze twee instellingen van geen tel voor BusinessEurope. Merkwaardig, niet?
De terughoudendheid van BusinessEurope om deze twee economisch mainstream-zwaargewichten te vermelden, zou misschien kunnen liggen aan het feit dat volgens het IMF de groeiende bedrijfswinsten verantwoordelijk waren voor maar liefst 50% van de inflatie en zo de hoofdoorzaak van de piekende prijzen in Europa waren.
Daarenboven bekijken de experten van het IMF de groeiende lonen als een gevolg van de inflatie en niet als een oorzaak. Het IMF biedt ook een voor de hand liggende oplossing aan door te stellen dat “wanneer werkenden aandringen op salarisverhoging om hun koopkracht te herstellen, de bedrijven een kleiner winstaandeel zouden kunnen aanvaarden in het geval dat de inflatie aanhoudt.”
De analyse van de ECB klinkt als een echo van die van het IMF: volgens diens voorzitter Christine Lagarde brachten de winsten tot wel twee derde van de inflatie teweeg in 2022. En eind juni 2023 schatte een team van het ECB de schuldoorzaak van de winsten op 60% voor 2023.
Als bewijs gebruikt BusinessEurope een onderzoek van … BusinessEurope
Ondanks het feit dat het IMF en de ECB tot dan toe dé bronnen voor BusinessEurope waren op vlak van macro-economie, haalden hun beoordelingen de drukker niet. Au contraire.
Vanaf eind 2021 tot eind 2023 domineerde het onderwerp ‘inflatie’ de analyses van de Economic Outlook, maar niet één keer maakten de analisten er melding van hoe winsten het leeuwendeel van de verantwoordelijkheid droegen. In plaats daarvan liet BusinessEurope, tegen een achtergrond van snel aangroeiende levensduurte, zijn publicaties ontpoppen tot campagnepamfletten tegen salarisverhogingen.
In de editie van de herfst van 2021 was de toon duidelijk gezet: “Loonmatiging zal belangrijk zijn om te verzekeren dat de tijdelijke prijsstijgingen geen aangroei veroorzaken in de loonkostenspiraal, daarbij gevaar lopend dat de monetaire steunmaatregelen op een geforceerde manier zouden moeten ingetrokken worden, met daarbovenop het risico de Europese globale concurrentiepositie te beschadigen en het veroorzaken van een permanent aangehouden hogere inflatie.”
Angst als bewijsstuk
De analisten bij BusinessEurope puffen omdat ze verlegen zitten om bewijsstukken voor hun stelling dat hogere lonen hét gevaar zijn. En omdat ze geen gezaghebbend bronmateriaal konden opsporen, gooiden ze het maar over een andere boeg en legden hun oor te luisteren bij hun eigen subjectieve achterban. Voor de editie van de zomer van 2022 van de Economic Outlook bevroegen ze hun leden, zijnde de nationale patroonsorganisaties, en die leken goed met de schrik te zitten:
“Meer dan 65% van onze federaties hebben aangegeven zeer bezorgd te zijn over de loonkostenspiraal. Verder vond 11% van de federaties dat een dergelijke spiraal al bestaat in de landen waar ze activiteiten hebben. In de komende maanden dienen de sociale partners zich op een verantwoordelijke manier op te stellen tijdens collectieve loonsonderhandelingen en moeten ze mee helpen om te verzekeren dat de tijdelijke prijsverhogingen geen versterking van een schadelijke loonkostenspiraal zullen veroorzaken.”
Deze ‘onderzoeksmethode’ werd nog eens overgedaan in de editie van de lente van 2023, waarin staat dat 90% van de aangesloten federaties bij BusinessEurope bezorgd is over hoe de lonen zullen evolueren en vooral hoe de vooruitzichten zijn voor de loonkostenspiraal.
BusinessEurope sluit de ogen niet voor de nadelige gevolgen van de inflatie voor de consument door van het mogelijk effect op de lonen. In de herfst van 2022 vreesden ze dat de lonen zouden klimmen in het licht van historisch hoge “kwantitatieve prijsverwachtingen voor consumenten” waarbij de ECB “een gestage en aangehouden groei op middellange en lange termijn van de inflatieverwachting bij delen van de bevolking” opmerkt. Maar zoals voordien, omzeilen ze in hun bevindingen netjes enige vermelding van het effect van de winsten op de inflatie, iets wat volgens de ECB een overduidelijk gegeven was in die periode.
De schrik zit er nog steeds in. BusinessEurope gokt erop dat vakbonden zich meer solidair zullen tonen tegenover de patroons. In het huidige klimaat, zo stellen ze in de Economic Outlook in de herfst van 2023, is het “cruciaal dat de sociale partners zich ertoe verbinden om verantwoordelijk om te gaan bij de collectieve loonsonderhandelingen om zo te verzekeren dat de tijdelijke prijsverhogingen niet zullen uitmonden in een zichzelf vernietigende loonkostenspiraal”.
Lobbyen tegen de lonen
Deze mededelingen waren niet enkel bedoeld voor interne consumptie. Economic Outlook is een lobby-instrument en wordt als zodanig stelselmatig doorgestuurd naar Eurocommissarissen. Het werd meermaals ingezet als materiaal bij meetings met commissarissen waar de toestand van de economie besproken wordt. Zoals in november 2022 toen vertegenwoordigers van BusinessEurope een aparte vergadering hadden over het ‘economische vooruitzicht’ met Eurocommissaris voor Mededinging Vestager en Eurocommissaris voor Handel en Economie Dombrovskis, beiden ondervoorzitters van de Commissie.
Tegen midden november 2022, kort na het verschijnen van de nieuwe uitgave van de Economic Outlook, lijken bijeenkomsten over de algemene toestand van de economie tussen BusinessEurope en topcommissarissen een vaste gewoonte te zijn. Dit is zeker zo in het geval van commissaris Dombrovskis, die volgens zijn eigen publiek register samen zat met vertegenwoordigers van BusinessEurope in 2020, 2021, 2022 en 2023.
Bij deze gelegenheden reikte BusinessEurope conclusies aan uit zijn eigen pamflet, zoals in november 2022 toen in een brief van hen voorafgaand op de meeting om steun gevraagd werd voor verlaging van de energiekosten voor het bedrijfsleven en waarin er nog eens op gewezen werd dat de sociale partners, lees de vakbonden, de patroons zouden moeten bijstaan om mee te voorkomen dat de lonen naar boven zouden gaan.
De strijd rond de inflatie gaat voort
Er is niets nieuws of origineels aan hogere winsten en hun impact op inflatie. Dat winsten en lonen beide hiertoe bijdragen – en er een soortgelijk effect op uitoefenen – is reeds decennia een standaardthema in economische kringen. Maar voor BusinessEurope is deze manier van kijken een no-go. Omdat hun aangesloten leden immens profijt maakten tijdens deze levensduurtecrisis, kozen ze voor een houding van selectieve onwetendheid. Zo liepen ze met een boogje rond instituten heen die ze normaal gezien steeds zouden citeren. In plaats daarvan gingen ze voor een inflatiebenadering die het best bij hun belangen past.
Het is zeer waarschijnlijk dat de huidige inflatiedynamiek meer en meer gangbaar zal worden omwille van de link tussen marktconcentratie en het vermogen van grote bedrijven om de prijzen te zetten volgens eigen goeddunken. Voor sommige gerenommeerde economen is het wenselijk, zo niet noodzakelijk, om dit fenomeen van ‘verkopersinflatie’, waarbij grote firma’s zich gedragen als prijszetters, te beantwoorden met prijscontrole en winstbelasting.
Wat betreft het politieke debat in de instellingen van de EU, is het zeer van belang om de mythe die door BusinessEurope werd gecreëerd, openlijk aan te vechten. Niet enkel is hun aanpak erop gericht de loontrekkenden te laten betalen voor de crisis, het is evenmin geen afdoende remedie tegen de inflatie. Hoog tijd dus om de pagina om te slaan en aan een ander hoofdstuk te beginnen.
Een hoofdstuk waar prijscontroles en belasting op bovenmatige en onverhoopte winsten tot het standaardpakket horen. Patroons mogen dan wel willen wegkijken van de schadelijke gevolgen van hun superwinsten, maar de samenleving in zijn geheel, en de loontrekkenden in het bijzonder, hebben deze luxe niet.
Vertaling: Wouter Peeters
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
