Munt
Foto: www.elbpresse.de, Wikimedia Commens / CC BY-SA 4.0
Elias Verbanck

Naar een ander geldbeleid? De rol van overheden en centrale banken herbekeken

Het huidige debat over de overheidsfinanciën is doorspekt met misverstanden en clichés. Staatsschulden en begrotingstekorten zijn minder problematisch dan we op het eerste gezicht denken. Centrale banken en overheden kunnen een meer actieve rol spelen in het stimuleren van de economie en een grotere bijdrage leveren aan het oplossen van de vraagstukken waarvoor de samenleving vandaag staat.

woensdag 12 april 2023 15:12
Spread the love

 

De voorbije tijd was er opnieuw grote ophef over de hoge staatsschuld en oplopende begrotingstekorten. Er worden vragen gesteld bij de houdbaarheid van onze oplopende staatsschuld.

Tegelijk staat de samenleving voor enorme verplichtingen en uitdagingen en daarmee ook gigantische financiële uitgaven die voor een groot deel door overheden gedragen moeten worden. Denk maar aan de kosten die vergrijzing met zich meebrengt, de klimaatverandering en de energietransitie, de kosten voor het herstel en de vernieuwing van verouderde infrastructuur en de extra uitgaven voor defensie en cyberveiligheid.

De investeringen en financiële kosten die hiermee gepaard gaan zijn enorm. Het is twijfelachtig of we dit op een conventionele manier kunnen financieren in een context van hoge staatsschulden en lage economische groei. Kunnen we antwoorden vinden door een kritische blik te werpen op het huidige geld- en begrotingsbeleid?

Het begrotingsbeleid

De overheidsfinanciën worden vaak, onterecht, vergeleken met het budget van een huishouden of een bedrijf. Dit is de oorzaak van heel wat misverstanden. Iedereen heeft de clichés wel eens gehoord: ‘Als ik met mijn geld zou omgaan als de overheid was ik al lang failliet’, ‘De staatskas is leeg’, ‘ de staat gaat haar schulden niet kunnen terugbetalen’, ‘de toekomstige generatie gaat de staatsschuld moeten aflossen’.

Deze opvattingen zijn echter niet in overeenstemming met hoe financiën van overheden vandaag werken. Wie wil weten hoe dit werkt kan het uitgebreide artikel lezen waarin we stapsgewijs door de uitgaven en inkomsten van de staat gaan.

Het begrotingstekort is te beschouwen als een geldcreatie

In ieder geval kan de overheid uitgaven doen zonder dat daar inkomsten tegenover staan. Vandaag is het al zo dat overheden de meeste jaren meer geld uitgeven dan dat ze later met belastingen terug ophalen. Het begrotingstekort is te beschouwen als een geldcreatie. Voor een bedrag ter waarde van het begrotingstekort schrijft de overheid staatsobligaties uit.

Het begrotingstekort wordt bij de staatsschuld geteld. In die zin zijn staatsschulden te beschouwen als de som van het geld dat de overheid doorheen de geschiedenis in omloop gebracht heeft.

Het nut van overheidsuitgaven en staatsschuld

Onze kijk op de schulden en uitgaven van de overheid is doorgaans eenzijdig negatief. Dat is vreemd. Begrotingstekorten en staatsschulden hebben immers ook belangrijke voordelen.

Met haar uitgaven stimuleert de overheid de economie. In de EU zijn overheidsuitgaven goed voor ongeveer de helft van het Bruto Binnenlands Product.

Het tekort van de overheid is een deel van onze rijkdom

Door meer geld uit te geven dan ze met belastingen ophaalt, brengt de overheid extra geld in omloop. Dit geld komt terecht bij bedrijven en burgers waarmee zij vermogen kunnen opbouwen. Het tekort van de overheid is een deel van onze rijkdom. Wie de staatsschuld verfoeilijk vindt en deze zou willen wegstrepen elimineert hiermee ook de staatsobligaties die hij of zij in de eigen pensioenspaarpot vergaard heeft.

Staatsobligaties zijn een hoeksteen waarop het financieel systeem rust. Staatsobligaties vormen een veilig onderpand in de financiële wereld en de rentes erop zijn een belangrijke benchmark voor leningen die commerciële banken verstrekken. Zonder staatsschuld en staatsobligaties zouden moderne financiële markten niet functioneren. De opvatting dat staatsschulden en begrotingstekorten er eigenlijk niet zouden mogen zijn, is in die zin absurd.

Het doorrollen van de staatsschuld

Een veelgehoorde stelling is dat staatsschulden moeten worden terugbetaald en dat we daardoor toekomstige generaties opzadelen met een schuldenlast. In werkelijkheid worden staatsschulden niet terugbetaald maar veeleer doorgerold. De overheid voldoet aan haar verplichtingen op uitstaande obligaties door de rente te betalen en het inlegbedrag op de vervaldatum terug te betalen. Ondertussen plaatst de overheid nieuwe obligaties in de markt. Er is geen moment in de toekomst waarop de staat haar schulden moet terugbetalen.

Er is geen moment in de toekomst waarop de staat haar schulden moet terugbetalen

Op de staatsschuld betaalt de overheid rente aan de obligatiehouder. Dit is uiteraard wel een kost. Of dit problematisch is hangt af van de omstandigheden.

Staatsschuld en economische groei

Zolang er voldoende economische groei is, zal de staat vrij gemakkelijk de rente kunnen betalen en zal de staatsschuld niet ontsporen.  Als de rente op de staatsschuld lager is dan de groei van de economie (r < g) kan de staatsschuld niet exploderen. Merk op dat de groei hier zowel de reële component als de inflatie betreft (de formule wordt dan g + i > r). De rentelast als percentage van BBP zal automatisch afnemen als deze kleiner is dan de nominale economische groei.

Oplossingen voor de hoge staatsschuld

Overheden en centrale banken hebben een aantal opties ter beschikking om met hoge staatsschulden om te gaan en de potentieel negatieve effecten ervan te mitigeren. Een meer gedetailleerde bespreking hiervan vind je in het uitgebreid artikel .

Centrale banken kunnen de rente laag houden. Vandaag is het zo dat centrale banken de kortetermijnrente instellen. Centrale banken kunnen ook de lange termijnrente naar beneden halen door gebruik te maken van Quantitative Easing (QE) of de rentecurve helemaal controleren middels Yield Curve Control.

Er kan gebruik gemaakt worden van monetaire financiering. Hierbij stelt de centrale bank geld ter beschikking van de overheid. Volgens de huidige regels valt dit echter buiten het mandaat van een aantal centrale banken (waaronder de ECB).

Het is ook mogelijk om de staatsschuld te verminderen door (een deel van) de staatsschuld kwijt te schelden. Schuld is immers een boekhoudkundig begrip en kan uit de boeken weggestreept worden. Dit kan bij de centrale bank zelf gebeuren die grote hoeveelheden staatspapier op de balans heeft die ze middels QE opgekocht heeft.

De begroting inzetten om de economie te stimuleren

Het is mogelijk dat de overheid de economie rechtstreeks ondersteunt door nieuw geld in omloop te brengen. De meest voor de hand liggende manier om dit te doen is de staat haar begroting te laten inzetten om allerhande investeringen te financieren. Hierbij doet de staat uitgaven zonder dat er inkomsten tegenover staan. De geldcreatie komt op die manier meer bij de overheid te liggen.

Vandaag verbiedt de Maastrichtnorm de landen van de Eurozone om begrotingstekorten groter dan 3% te hebben. Indien overheden, op basis van nieuwe inzichten, structureel hogere begrotingstekorten willen nastreven zal het nodig zijn om deze afspraken te herzien.

Het gevaar van geldontwaarding

Doelbewuste geldcreatie door de overheid brengt ook risico’s met zich mee. Van een soepel begrotingsbeleid en monetaire financiering gaan inflatoire effecten uit. De historische voorbeelden waarbij ongebreidelde geldcreatie tot hyperinflatie leidt zijn alom bekend. Sterke instituties zijn noodzakelijk om enige monetaire discipline te behouden. De inflatie moet goed opgevolgd en in toom gehouden worden door het begrotings- en monetair beleid te verstrakken op momenten dat dit nodig is. Het geldbeleid moet geloofwaardig blijven om het vertrouwen van financiële markten te behouden.

Tot slot

Er is, ondanks het grote belang ervan, geen groot maatschappelijk debat over ons geld- en begrotingsbeleid. De kennis van de meeste beleidsmakers, journalisten, en andere sleutelfiguren in de samenleving is volstrekt ondermaats. Een herbevraging van het huidige paradigma is nodig en opent nieuwe mogelijkheden.

Het is gevaarlijk om maatschappelijke en economische problemen louter vanuit het geld- en begrotingsbeleid te willen aanpakken, maar het is wellicht onmogelijk om de grote uitdagingen van deze tijd aan te pakken zonder ernaar te kijken. Overheden en centrale banken kunnen een meer actieve rol spelen bij het zoeken naar oplossingen voor de sociale, economische en ecologische vraagstukken van deze tijd. De (opvattingen over) staatsschulden hoeven hierbij geen belemmering te zijn.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!