“Als je je ‘neutraal’ opstelt tegenover situaties van onderdrukking kies je de kant van de onderdrukker”, aldus Zuid-Afrikaans bisschop Desmond Tutu die in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.

DeWereldMorgen veroordeelt de recente aanvallen van Hamas tegen Israëlische burgers, maar ziet die niet los van 75 jaar staatsterreur van Israël tegen het Palestijnse volk. Het internationaal erkende recht op gewapend verzet tegen een kolonisator is geen vrijbrief voor aanslagen op burgers. Een onderhandelde vrede kan alleen bereikt worden wanneer 75 jaar verdrijving, 46 jaar bezetting, kolonisatie en apartheid en 16 jaar blokkade van Gaza worden erkend als de oorzaken van dit geweld. DeWereldMorgen onderzoekt deze oorzaken die door de politiek en door mainstreammedia worden verzwegen, onderbelicht of ontkend, om zo een debat te stimuleren dat kan leiden tot onderhandelingen en vrede. (nvdr)

De afgelopen dagen konden we honderden artikels lezen over wat er aan de hand is in Palestina. We zagen tal van beelden, werden overdonderd met cijfers en feiten en toch lijkt die stortvloed van informatie ons inzicht in de situatie nauwelijks te vergroten.

“Nieuws”, zegt de Zwitserse schrijver Rolf Dobelli, “is voor de geest wat suiker is voor het lichaam.” Het is goedkoop, snel behapbaar en geeft je op korte termijn het gevoel dat je geest goed gevoed wordt. Maar op lange termijn is het verslavend, verstoort het je informatieverwerking en blijf je toch op je honger zitten.

De meest onmiddellijke tekortkoming van het nieuws ligt al besloten in het woord zelf. Het nieuws focust per definitie op wat actueel, wat nieuw is. Het heeft daardoor het geheugen van een goudvis. Zo begint de chronologie van gebeurtenissen in zowat elk nieuwsitem met de aanvallen van Hamas op 7 oktober 2023, alsof die een donderslag bij heldere hemel waren. Om werkelijk te begrijpen wat er speelt, moeten we echter veel verder terug in de tijd. 

Nieuws heeft het geheugen van een goudvis

Met een kijk op de wereld zoals het nieuws ons die voorschotelt, als een opeenvolging van losse gebeurtenissen zonder geschiedenis, verliezen we bovendien het vermogen om essentiële verbanden te zien. Om te begrijpen wat er gaande is in Palestina volstaat het niet om het aantal slachtoffers aan beide zijden in beeld te brengen. Daarvoor hebben een kader nodig en een goed begrip nodig van concepten zoals zionisme, kolonialisme, etnische zuivering, Apartheid, enzoverder.

Een derde beperking van de dominante berichtgeving over Palestina is dat men zich al te vaak beperkt tot het citeren van de twee kanten van het verhaal. Wanneer de ene partij zegt dat het regent en de andere partij zegt dat de zon schijnt, kan de taak van een journalist zich echter niet beperken tot het citeren van beide kanten. Het komt erop aan naar buiten te trekken en na te gaan wat het geval is.

Wie, zoals ik, meermaals in Palestina is geweest kan niet neutraal blijven wat betreft de onderdrukking die er plaatsvindt. In plaats van een afstandelijke journalistiek die ons toeschouwer maakt van erge gebeurtenissen die ons schijnbaar overkomen, is er daarom nood aan een meer betrokken vorm van journalistiek die ook perspectieven biedt voor wat we kunnen ondernemen. Willen we actie ondernemen dan moeten we de oorzaken van het conflict begrijpen. Dat betekent dat we moeten beginnen bij het begin. Vandaar deze spoedcursus Israël/Palestina.

1. Zionisme: een koloniaal project

Doorheen de Europese geschiedenis hebben Joden te maken gehad met antisemitisme. Reeds aan het einde van de 19e eeuw ontstond het idee dat het daarom nodig was om een eigen Joodse staat op te richten. Aanhangers van dat idee noemden zichzelf zionisten, een verwijzing naar de berg Zion, die stond voor Jeruzalem.

In 1896 schreef Theodor Herzl het pamflet ‘Der Judenstaat’. In 1897 kwam in Bazel onder leiding van Herzl het eerste Internationale zionistische congres bijeen. Het congres telde zo’n 200 deelnemers en nam een programma aan waarin Palestina als thuisland voor joden werd nagestreefd.

Belangrijk om daarbij op te merken is dat het zionisme in de beginperiode geen grote aanhang had. Orthodoxe Joden wezen het af op religieuze gronden. Velen doen dat tot op de dag van vandaag, trouwens.

Anderen geloofden in het principe van doykheit of ‘het hier zijn’ en het daarop voortbouwende concept van diasporisme. Zij stelden dat ze als Joden wederzijdse zorgrelaties moesten opbouwen met andere gemeenschappen op de plek waar ze wonen, en om te vechten voor gerechtigheid waar ze ook zijn. Ook die gedachte inspireert vandaag nog steeds veel Joden.

De belangrijkste reden waarom het zionisme in de beginjaren niet veel aanhang had was echter eenvoudigweg dat er in Palestina reeds mensen woonden. “Een staat zonder volk, voor een volk zonder staat”, zo luidde de belangrijkste slogan van de zionisten in die tijd. Maar Palestina was helemaal geen staat zonder volk. Islamitische, christelijke en joodse Palestijnen leefden er reeds vreedzaam samen.

Islamitische, christelijke en joodse Palestijnen leefden vreedzaam samen

Zionisten die naar Palestina trokken kwamen echter niet naar daar als vluchtelingen. Ze kwamen als kolonisten. Zo was het duidelijk dat de zionistische nederzettingen als eerste de ‘Arabische arbeid’ afschaften, en vervingen door ‘Hebreeuwse arbeid’. Met andere woorden, wanneer er een stuk land aan de zionisten werd verkocht werden de boeren, die gewend waren op dat land te werken, werkloos.

Lord Balfour en zijn brief. Foto: Public Domain

Belangrijk om daarbij te beseffen is dat alle Westerse landen in die tijd nog kolonies hadden. Het idee dat zij de rest van de wereld onder elkaar konden verdelen was springlevend. Dat blijkt ook uit de brief de Britse minister van Buitenlandse Zaken, Arthur James Balfour, in 1917 schreef aan Joodse leider Lord Rothschild.

“Zijne Majesteits Regering staat gunstig tegenover de vestiging in Palestina van een nationaal tehuis voor het Joodse volk en zal haar beste krachten aanwenden om de verwezenlijking van dit doel te vergemakkelijken”, zo luidt wat vandaag bekendstaat als de Balfourverklaring. De bedoeling van de Britten was wellicht om meer Joodse steun te verkrijgen voor de geallieerden in de Eerste Wereldoorlog.

In 1922  besloot de Volkenbond Palestina onder Brits mandaat te stellen. Zoals overal in de wereld groeide echter ook in Palestina het verzet tegen de Westerse bezetter. De grootste opstand vond plaats tussen 1936 en 1939. De Britten en de zionisten die na de Balfourverklaring in aantal toegenomen waren, werkten samen om die opstand neer te slaan. Daarbij verloor 10 procent van de mannelijke Palestijnen het leven.

2. Al nakba / de catastrofe: een voortdurend proces van etnische zuivering

Tijdens Wereldoorlog bereikt het antisemitisme in Europa haar gruwelijke hoogtepunt. Bijzonder cynisch detail in dit verhaal is dat de nazi’s en de zionisten in de aanloop van die oorlog een periode samenwerkten aan wat in hun wederzijds voordeel was: de migratie van Joden weg uit Duitsland, naar Palestina.

Na de verschrikkingen van de Holocaust en terwijl de wereldwijde dekoloniseringsgolf niet meer te stoppen bleek, besloot Groot-Brittannië dat de tijd was gekomen om haar beloftes in de Balfourverklaring na te komen. Ze brachten de kwestie van Palestina voor de Verenigde Naties. Na veel getouwtrek keurde de Algemene Verklaring van de Verenigde Naties het verdelingsplan goed.

Volgens dat plan zouden de zionisten die slechts 30% van de toenmalige bevolking uitmaakten 55% van het land krijgen. De nieuwe staat, Israël, zou bovendien het beste bouwland krijgen, met water, de grootste citrusplantages en belangrijke steden zoals Jaffa en Haifa. De Palestijnen, die over het verdelingsplan niet eens geraadpleegd waren, wezen het plan af.

Het VN-verdelingsplan van 29 november 1947 was een voorstel tot verdeling van Palestina, een aanbeveling van de Algemene Vergadering van de VN. Het verdrijven van de Palestijnen van hun land maakte geen deel uit van dat plan. Israël werd niet opgericht door de Verenigde Naties. De stichting van Israël was het resultaat van etnische zuivering.

De stichting van Israël was het resultaat van etnische zuivering

Vanaf 1948 begonnen zionistische milities met aanvallen op Palestijnse dorpen. Voor het uitroepen van  de  staat Israël waren er reeds 300.000 Palestijnen op de vlucht omwille van verscheidene massaslachtingen. Een voorbeeld hiervan is het dorp Deir Yassin, waar de inwoners brutaal werden afgemaakt op 9 april 1948.

Op 14 mei 1948 riep David Ben Goerion eenzijdig de oprichting uit van de Joodse staat Israël. De volgende dag wees het vertrek van de Britse Hoge Commissaris officieel het einde van het Brits mandaat aan. Wanneer Israël haar oprichting viert, herdenken de Palestijnen wat zij al nakba noemen, de catastrofe. Israël nam 78% van historisch Palestina in, veel meer dan het VN-verdelingsplan voorzag.

Beeld

Honderdduizenden Palestijnen werden van hun land verdreven, minstens 531 dorpen werden uitgemoord en platgegooid. Veel families houden tot op vandaag de sleutel van hun oude huis bij, in de hoop ooit te kunnen terugkeren.

De nakba is nooit gestopt

Terwijl Palestijnse vluchtelingen het recht op terugkeer wordt ontzegd, geeft de zogenaamde ‘Wet op Terugkeer’ Joden van over de hele wereld het recht om zich in Israël te komen vestigen. Ondertussen veranderde Israël de  Palestijnse namen van de dorpen in Hebreeuwse namen, alsof de Palestijnse dorpen en hun inwoners nooit bestaan hebben.

De nakba is nooit gestopt. Het proces van etnische zuivering gaat door tot op de dag van vandaag. Routineus gaat Israël door met het vernielen van huizen van Palestijnen, het doden en verdrijven van Palestijnen van hun land, het uitwissen van hun geschiedenis.

3. Intifada: het Palestijnse verzet

Tijdens de Zesdaagse oorlog tussen 5 en 11 juni 1967 veroverde Israël Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever op Jordanië, de Gazastrook en de Sinaï woestijn op Egypte en de Golanhoogte op Syrië. Israël bepaalt nog dezelfde maand dat Oost-Jeruzalem en omgeving onder de Israëlische wet vallen. Dit wordt onmiddellijk door de AV van de VN afgekeurd in resolutie 2253.

Op 22 november 1967 keurt de VN Veiligheidsraad resolutie 242 goed. Die stelt dat het onaanvaardbaar is om door middel van oorlog gebieden te veroveren, dat Israël zich moet terugtrekken uit de bezette gebieden en dat een rechtvaardige regeling voor de Palestijnse vluchtelingen moet worden gevonden.

Resolutie 242 werd echter nooit uitgevoerd door Israël of afgedwongen door de internationale gemeenschap. Het negeren van VN-resoluties loopt als een rode draad door de geschiedenis van Israël.

Een andere constante is dat waar onderdrukking is, ook steeds weer verzet opduikt. De Palestinian Liberation Organisation (PLO) verenigt verschillende Palestijnse politieke partijen, vakbonden en middenveldorganisaties en neemt de leiding van het verzet.

In 1974 wordt de PLO eerst door de Arabische Liga en vervolgens door de Verenigde Naties erkend als enige wettige vertegenwoordiger van het Palestijnse volk. De Algemene Vergadering van de VN erkent ook het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen.

Het is op dat moment dat Israëlische regering steun geeft aan de oprichting van de ‘Islamitische Vereniging’ die vandaag gekend staat onder de naam Hamas. “Het is beter voor de Palestijnen om te bidden, dan zich zorgen te maken over de politiek””, zo klonk de uitleg toen. 

Het sterkste leger ter wereld streed tegen een ongewapende bevolking

Op 9 december 1987 breek de eerste intifada uit. Het Arabische woord betekent “van zich afschudden” en dat was ook de bedoeling: de Israëlische bezetting van zich afschudden. Er werd bewust voor gekozen om geen wapens te gebruiken. Het sterkste leger ter wereld streed tegen een ongewapende bevolking.

Op 15 november 1988 zal Yasser Arafat, leider van de PLO, de Palestijnse staat uitroepen op de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook met Oost Jeruzalem als hoofdstad. Die wordt ook door 90 landen erkend. Tegelijkertijd erkent Arafat op dat moment ook de Israëlische staat, die  78% van historisch Palestina inneemt. Dit wordt in 1993 bevestigd in de zogenaamde Oslo-akkoorden. 

De Palestijnse staat bleek echter nauwelijks over reële macht te beschikken. Palestijnse vluchtelingen kregen niet het recht om terug te keren naar hun land, Palestijnen hebben goedkeuring nodig van Israël om Jeruzalem te bezoeken, Israël controleert de belangrijkste grenzen en waterbronnen.

De Palestijnse staat bleek over nauwelijks reële macht te beschikken

Het Israëlische leger bleef verantwoordelijk voor de veiligheid. In grote delen behield Israël vetorecht over beslissingen van het Palestijnse gezag en houdt het controle over grond, water en grenzen. Ondertussen gaat Israël gewoon verder met het bouwen van kolonies in Palestijns gebied, ook al gaat dit in tegen tal van VN-resoluties.

Op de Westelijke Jordaanoever verschenen overal zogenaamde checkpoints. Aan deze Israëlische militaire blokkades worden Palestijnen die zich doorheen de Westelijke Jordaanoever willen verplaatsen tegengehouden, soms voor enkele minuten, soms voor enkele uren, soms de hele dag. Een eenvoudige reis met een afstand zoals die tussen Leuven naar Vilvoorde die ik dagelijks onderneem, zou in de Westelijke Jordaanoever daardoor wel eens een hele dag kunnen duren.

Checkpoint Bethlehem, Palestijnse arbeiders schuiven aan vanaf 4 AM om te gaan werken in Jeruzalem om 8 AM.

Veel Palestijnen raken teleurgesteld in wat de Oslo-akkoorden hen hebben opgeleverd. De populariteit van Arafat neemt af. Die teleurstelling is ook een deel van de verklaring van de groei die Hamas met name in de Gazastrook in de daarop volgende jaren zal maken.

Vaak wordt gezegd dat de Palestijnen zich geweldloos zouden moeten verzetten. Dat is een legitiem standpunt, maar daarbij moet ook worden vermeld dat men dit reeds heeft geprobeerd en velen teleurgesteld zijn over wat het hen heeft opgeleverd.

Eind september 2000, na jaren van frustraties, begint de tweede intifada. Het Palestijnse volk komt opnieuw in opstand, maar die wordt zeer gewelddadig neergeslagen. Woonwijken worden beschoten met tanks, vanuit helikopters, van op zee en soms met  F-16 gevechtsvliegtuigen. Fabrieken, ziekenhuizen, waterleidingen: alle Palestijnse infrastructuur wordt vernietigd.

In 2002 begon met het bouwen van de meer dan 10 meter hoge Apartheidsmuur die Jeruzalem afscheidt van de Westelijke Jordaanoever. De muur loopt dwars door Palestijnse dorpen en gemeenschappen heen en snijdt steeds dieper in Palestijns gebied waar hij illegaal gebouwde nederzettingen bij Israël insluit.

Wanneer Hamas in 2007 de verkiezingen in Gaza wint, legde Israël het gebied een blokkade op. De sociaal-economische situatie wordt er dramatisch. Maar liefst 74% van de inwoners is er afhankelijk van hulp van de internationale gemeenschap. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch noemt Gaza “een openluchtgevangenis”.

De afgelopen zes jaar waren er 3 grote offensieven tegen Gaza waarbij meer dan 6.000 mensen zijn gedood en duizenden anderen gewond raakten. Om maar te zeggen: het verhaal dat dit conflict is gestart met de recente aanvallen van Hamas is een bijzonder groteske omkering van de realiteit.

4. Apartheid: hoezo, de enige democratie in het Midden-Oosten?

Wat vaak vergeten wordt is dat er naast de miljoenen Palestijnse vluchtelingen en de Palestijnen die in Gaza of op de Westelijke Jordaanoever leven, vandaag ook ongeveer 2 miljoen Palestijnen in Israël wonen.

Zij hebben wel burgerrechten zoals stemrecht, maar dat betekent niet dat ze dezelfde rechten hebben als de Joodse Israëli. Zo is voor hen bij wet verboden om ‘nationaal land’ in bezit te hebben. 92% van het grondgebied is in handen van het zogenaamde Opbouwfonds en wordt officieel beschouwd als onvervreemdbaar eigendom van het Joodse volk.

Verder heb je ook het Joods Nationaal Fonds dat voorziet in wegen, irrigatie, riolering, asfaltering, onderwijs en gezondheid, enkel voor Joden.  Er zijn aparte scholen, wegen, nutsvoorzieningen, woongebieden en nummerplaten. Joodse kolonisten op de Westelijke Jordaanoever vallen onder de Israëlische wet. Palestijnen die op de Westelijke Jordaanoever wonen vallen onder de Jordaanse wet, aangevuld met duizend militaire uitzonderingswetten.

Er zijn dus zelfs twee aparte rechtsstelsels van kracht. Wie onder welk stelsel valt, wordt niet bepaald door de plaats waar men woont, maar door de etnische achtergrond waartoe men behoort. Dat is wat men apartheid noemt. Ook de Verenigde Naties gebruikt daarvoor die term.

De apartheidsmuur. Foto: 11.be

Met het systeem van administratieve aanhouding dat toestaat om mensen op te sluiten zonder proces, houdt Israël duizenden Palestijnen, waarbij honderden kinderen, gevangen zonder proces. Velen van hen worden ook gefolterd.

Het wordt steeds duidelijker dat een apartheidsstaat nooit een democratie kan zijn

Ook tegenover de eigen Joodse bevolking gedraagt de nieuwe extreemrechtse Israëlische regering zich steeds autoritairder. In juli kwamen Israëlische burgers nog massaal op straat tegen een wet die de macht van het Hooggerechtshof wil afbouwen.

“Een groot deel van de Israëlische bevolking”, zo schreef de krant De Tijd toen, “vreest dat het pad naar een religieuze autocratie onomkeerbaar is”. Hoewel Israël nog steeds vaak de enige democratische rechtstaat in het Midden-Oosten genoemd, moet het duidelijk zijn dat een apartheidsstaat nooit een democratie kan zijn.

5. BDS: Boycotten, Desinvesteren, Sancties

Het probleem met het verhaal van ‘misdaden langs twee kanten’ is dat het voorbij gaat aan de oorzaak van het conflict in Palestina: dat is bezetting, kolonisatie en apartheid. Dat betekent niet dat er niet aan twee kanten misdaden gepleegd worden. Dat is wel het geval. Het betekent dat je geen vrede zal bereiken zonder rechtvaardigheid, dat wil zeggen: een einde aan de bezetting en het apartheidsregime en het recht op terugkeer voor Palestijnse vluchtelingen.

Geen vrede zonder rechtvaardigheid

In 2005 verenigden 170 Palestijnse vakbonden en middenveldorganisaties zich precies rond die drie eisen. Ze krijgen hierin steun van tal van vakbonden, academische organisaties, kerken en middenveldorganisaties over de hele wereld. Geïnspireerd door de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsbeweging wil de BDS-beweging geweldloze druk uitvoeren op Israël. Ze doen dat op drie manieren:

Ten eerste roepen ze op tot een boycot van Israëlische bedrijven, sportclubs, culturele en academische instituties die medeplichtig zijn aan de schendingen van Palestijnse mensenrechten.

Ten tweede voeren ze actie opdat banken, lokale besturen, universiteiten, pensioenfondsen en dergelijke alle investeringen die het Israëlische Apartheidssysteem in stand houden zich zouden terugtrekken.

Tenslotte zet men druk op overheden om handel met illegale Israëlische nederzettingen en militaire handel met Israël stop te zetten en sancties te nemen zoals het opschorten van het lidmaatschap van Israël uit internationale fora zoals de VN of de FIFA. 

BDS-actie in Duitsland. Bron: Anne Paq ActiveStills

We hoeven dus niet machteloos te blijven toekijken naar de verschrikkelijke beelden op het nieuws. Samen kunnen we een verschil maken. Dat begint bij onszelf te informeren en er met anderen over te praten. Vervolgens kunnen we samen besluiten bepaalde bedrijven zoals HP, Puma en Sodastream gericht te boycotten.

Een stap verder is om campagnes op te zetten in de organisaties waar we deel van uitmaken, wanneer zij banden hebben met Israël. Zo werd aan de KU Leuven bijvoorbeeld onder druk van studenten en personeel het project Lawtrain stopgezet, waarin de universiteit samenwerkte met het Israëlische leger aan een onderzoek naar ondervragingstechnieken. Tenslotte kunnen we deelnamen aan protesten en onze regering onder druk zetten om sancties te nemen tegen Israël.

Zulke solidariteitsacties hebben een groot verschil gemaakt in de strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Ze kunnen ook een groot verschil maken in de strijd tegen de apartheid in Israël.