“Als je je ‘neutraal’ opstelt tegenover situaties van onderdrukking kies je de kant van de onderdrukker”, aldus Zuid-Afrikaans bisschop Desmond Tutu die in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.
DeWereldMorgen veroordeelt de recente aanvallen van Hamas tegen Israëlische burgers, maar ziet die niet los van 75 jaar staatsterreur van Israël tegen het Palestijnse volk. Het internationaal erkende recht op gewapend verzet tegen een kolonisator is geen vrijbrief voor aanslagen op burgers. Een onderhandelde vrede kan alleen bereikt worden wanneer 75 jaar verdrijving, 56 jaar bezetting, kolonisatie en apartheid en 16 jaar blokkade van Gaza worden erkend als de oorzaken van dit geweld. DeWereldMorgen onderzoekt deze oorzaken die door de politiek en door mainstreammedia worden verzwegen, onderbelicht of ontkend, om zo een debat te stimuleren dat kan leiden tot onderhandelingen en vrede. (nvdr)
* * *
1. Het joods vraagstuk
Sinds mensenheugenis leven joden verspreid over heel de wereld. Reeds eeuwen vóór de val van Jeruzalem (70 na Christus) woonden 3,5 miljoen joden in diaspora terwijl er maar een half miljoen in Palestina verbleven.[1]
De situatie van de verschillende joodse gemeenschappen in de diaspora was zeer divers. Sommigen waren welvarend en vrij. In die regio’s bekleedden joodse notabelen zelfs gezagsfuncties. In andere landen leefden joden aan de onderkant van de samenleving, werden ze verdrukt en waren ze gemakkelijk het mikpunt van antisemitisme.
Het establishment had behoefte aan een zondebok, en op het einde van de 19e eeuw waren dat de joden.
Op het einde van de negentiende eeuw verkeerde het kapitalisme in een ernstige crisis. Grote delen van de bevolking verpauperden. Om nationale eenheid te bevorderen en de aandacht af te leiden van de crisis had het establishment behoefte aan een zondebok, en dat waren op dat moment de joden. Zowel in Oost- als in West-Europa waren er opstoten van antisemitisme. Het tsaristisch Rusland werd opgeschrikt door brutale pogroms in 1881 en in Frankrijk was er op het einde van de 19e eeuw de Dreyfusaffaire.[2]
Ten aanzien van deze antisemitische golf werden in die periode twee antwoorden geformuleerd. Voor progressieve joden als Karl Marx en Moses Mendelssohn moest de strijd ter plekke gevoerd worden tegen al wat reactionair was. Anderen, zoals Theodor Herzl, de grondlegger van het zionisme, kozen voor de vlucht. Volgens hen konden de problemen van joden enkel opgelost worden in een eigen Joodse staat.[3] Dat was meteen de kern van het zionisme.
2. Geringe steun binnen jodendom
Voor die eigen Joodse staat werd aanvankelijk aan verschillende locaties gedacht, onder meer aan Oeganda, Kenia, Argentinië en Palestina. Uiteindelijk viel de keuze op Palestina. Dat land had het voordeel dat de mythen[4] van de Tenach (Hebreeuwse Bijbel)[5] konden gebruikt worden om joden wereldwijd te mobiliseren. Bovendien – zoals we verder zullen zien – kreeg dit plan de volle steun van het Brits imperialisme.
Het zionisme werd in het leven geroepen door een handvol joodse intellectuelen. Het vond in de beginfase rekenen maar heel weinig steun. Vanuit diverse joodse middens kwam er tegen deze nieuwe ideologie felle tegenkanting. Zowel de Hervormingsbeweging, de Orthodoxe joden als de socialistische stroming[6] verzetten zich tegen het idee van een Joodse staat.
Vanuit diverse joodse middens kwam tegen het zionisme felle tegenkanting
In de negentiende eeuw was de joodse burgerij voor het grootste deel goed geïntegreerd in de burgerlijke samenleving en de kapitalistische economie. Daarom was ze gericht op assimilatie en niet op segregatie. De idee van een eigen Joodse staat vond ze onzinnig, die idee strookte totaal niet met hun belangen. Onder invloed van de Communistische Internationale was er ook bij de joodse arbeiders weinige animo voor het zionisme.[7]
Het was voornamelijk bij de kleinburgerij en meer bepaald bij intellectuelen dat het zionisme ontstond en aanhang vond. De crisis van het kapitalisme trof de middenklasse hard en binnen dit systeem was er weinig toekomstperspectief voor hen.
Samengevat, in de beginjaren werd het zionisme vooral gedragen door kleinburgerlijke intellectuelen en vertolkte ze slechts een kleine minderheidsstroming binnen het jodendom. Vóór WOI slaagde de zionistische beweging er niet in om een belangrijke speler te worden binnen het jodendom.
De migratie naar Palestina die de zionisten bepleitten was navenant. Tussen 1881 en 1925 emigreerden bijna vier miljoen Joden uit Europa. Maar slechts één procent daarvan zocht zijn heil toen in Palestina.
3. Imperialistische en nazistische steun
Krijgen zionisten in het begin weinig steun vanuit joodse hoek, op Groot-Brittannië kunnen ze wel rekenen. Op het einde van de 19e eeuw is het imperialisme in volle opgang[8] en komt een Joodse staat in Palestina de Britse imperialisten goed uit. Daar zijn verschillende redenen voor.
De Britten willen graag controle over het Nabije Oosten. Een Joodse staat in die regio, onder Britse invloedssfeer, kan dan daarbij zeer nuttig zijn. Palestina is strategisch heel belangrijk omwille van de nabijheid tot het Suezkanaal (open vanaf 1869), dat toegang geeft tot de kortste weg naar Azië. Vanaf 1935 speelt olie een minstens zo belangrijke factor: de olietoevoer vanuit Irak naar de Middellandse Zee loopt ook door dit land.[9]
Een Joodse staat in Palestina komt de Britse imperialisten goed uit
Op het einde van de negentiende eeuw loopt het Ottomaanse rijk op zijn laatste benen en in het vacuüm is er een reële mogelijkheid dat een grote en sterke Arabische staat wordt gevormd. In het begin van de negentiende eeuw had Mohammed Ali al een poging gedaan om een sterk Arabisch rijk uit te bouwen dat naast Egypte, ook Syrië en delen van Soedan zou bevatten. Met de oprichting van een Joodse staat willen de Britten dit verhinderen.
Tenslotte willen de Britten met de oprichting van een Joodse staat voorkomen dat Frankrijk, een belangrijke imperialistische rivaal, deze strategische regio inpikt. Onder Napoleon had Frankrijk eerder al pogingen gedaan om Egypte en Syrië in te lijven.
In 1838 openen de Britten hun eerste consulaat in Jeruzalem. De opdracht bestaat er onder meer uit om joden informeel aan te moedigen naar Palestina te komen, met de belofte hen te beschermen.[10] Bijna zestig jaar vooraleer de joodse zionisten hun congressen hielden, waren de Britten niet alleen gewonnen voor het idee om daar joden te vestigen, maar waren ze ook al begonnen met de uitvoering ervan.
In 1917 schrijft de Britse minister van Buitenlandse Zaken Arthur James Balfour aan Lionel Walter Rothschild, lid van een vooraanstaande joodse bankiersfamilie Rothschild in Groot-Brittannië, een brief aan de zionistische beweging, die de geschiedenis zal ingaan als de Balfour-Verklaring. Daarin verklaart hij dat de Britse regering positief staat tegenover de stichting van een ‘Nationaal Tehuis voor het Joodse Volk in Palestina’ en dat zij haar uiterste best zal doen dit project te faciliteren.
Lord Balfour, ondertekenaar van de brief aan de Rotschilds. Foto: Public Domain
Het streven van de kleinburgerlijke zionisten viel samen met de geopolitieke belangen van het Britse imperialisme. In belangrijke mate is het zionisme een product van het Britse grootkapitaal. Zonder Groot-Brittannië had het zionistische project zich in elk geval nooit kunnen ontwikkelen of zijn doelen in Palestina kunnen bereiken.
Maar het was niet enkel bij het Brits imperialisme dat de zionisten steun zochten. Zo sloten Duitse zionisten verschillende samenwerkingsakkoorden met de nazi’s. Kapitaalkrachtige Duitse joden konden samen met hun kapitaal emigreren naar Palestina. Met dat joods-Duits kapitaal konden de zionisten in Palestina de economische infrastructuur uitbouwen om joden uit Duitsland op te vangen. In ruil daarvoor doorbraken de Duitse zionisten de boycot die de meeste joodse organisaties in Europa en de VS hadden afgekondigd tegen handel van Duitse goederen.
Duitse zionisten sloten verschillende samenwerkingsakkoorden met de nazi’s om kapitaalkrachtige joden samen met hun kapitaal te laten emigreren naar Palestina
In Palestina richtte het Joods Agentschap een commissie op die de problemen van de joden in Duitsland onderzocht. David Ben-Goerion, de eerste premier van Israël schreef daar toen over: “Het is niet de taak van de commissie om te ijveren voor de rechten van de joden in Duitsland. De commissie moet zich enkel interesseren voor het probleem van de Duitse joden in zoverre ze naar Palestina kunnen emigreren”.
Het was dankzij die akkoorden dat Duitse joden op dat moment “de super-topklasse in Israël uitmaken”.[11]
Na WOII zal de rol van beschermheer en facilitator voornamelijk opgenomen worden door de Verenigde Staten met Europa als junior partner.
4. Koloniaal project
De joden waren misschien[12] een volk zonder land, maar Palestina was in elk geval geen land zonder volk. Tussen de Jordaan en de Middellandse Zee leefden op het einde van de 19e eeuw een klein half miljoen Palestijnen. Om van het gebied een ‘joodse’ staat te maken was het noodzakelijk om die inheemse bevolking te verwijderen.
Het project stond m.a.w. een settler-kolonialisme voor, gelijkaardig aan dat van de Europeanen in Zuid- en Noord-Amerika, Zuid-Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland.
Alle projecten van settler-kolonialisme worden gedreven door de zogenaamde ‘eliminatielogica’, dat is de logica om de autochtone bevolking zoveel mogelijk te doen verdwijnen. De geschiedenis van bovengenoemde landen toont aan dat deze logica onvermijdelijk leidt tot dehumanisering, ontnemen van rechten, etnische zuivering en genocide.[13]
Van bij het begin waren de doelstellingen van de zionisten overduidelijk, hoewel ze er aanvankelijk niet openlijk voor uitkwamen. In 1895 schrijft Theodor Herzl in zijn dagboek: “We zullen proberen de berooide bevolking de grens over te krijgen door ze werk te verschaffen in de doorgangslanden, terwijl wij ze werk ontzeggen in ons land. (…) Zowel het proces van onteigening als het verwijderen van de armen moet discreet en omzichtig worden uitgevoerd.”
En het bleef niet bij woorden. De zionisten kochten zoveel mogelijk stukken land op, bouwden een eigen parallelle staatsstructuur uit en richtten milities op.[14]
“Het moet duidelijk zijn dat er in het land geen ruimte is voor beide volkeren”
Gaandeweg toonde de zionistische leiding minder schroom en kwamen ze openlijk uit voor een exclusieve Joodse staat. In 1940 windt Josef Weitz, hoofd van het Kolonisatie Departement van de Zionistische Wereldorganisatie er geen doekjes meer om:
“Het moet duidelijk zijn dat er in het land geen ruimte is voor beide [zowel Arabische als Joodse] volkeren. (…) Als de [Palestijnse] Arabieren het verlaten, zal het land voor ons uitgestrekt en ruim worden. (…) Er is geen ruimte voor compromissen. Er is geen andere manier dan de [Palestijnse] Arabieren van hier naar de buurlanden over te brengen, ze allemaal over te brengen, behalve misschien [de Palestijnse Arabieren van] Bethlehem, Nazareth en het oude Jeruzalem. Er mag niet één dorp overblijven, niet één [bedoeïenen]stam.”
Het handvest van de Likoed, de partij van Netanyahu laat ook weinig aan de verbeelding over. Er staat: “Het recht van het joodse volk op het land Israël is eeuwig en onbetwistbaar” en “tussen de Zee en de Jordaan zal er alleen Israëlische soevereiniteit bestaan.”
We hebben hier te maken met onversneden settler-kolonialisme, dat overigens perfecte paste in de toenmalige tijdsgeest, die gekenmerkt werd door kolonisatiedrift van Europese landen. Op het einde van de 19e eeuw werden bijna alle nog niet gekoloniseerde gebieden in Azië en Afrika onder de voet gelopen en gekoloniseerd.
Zo bijvoorbeeld was in 1870 slechts 10 procent van Afrika in bezit van Europese machten en dat steeg tot 90 procent in de periode vóór de eerste wereldoorlog. Tijdens de Conferentie van Berlijn (1885) werd Afrika gewoon verdeeld onder de Europese kolonisatoren.
Het zionisme past in dat plaatje en kan je m.a.w. beschouwen als het laatste Europese koloniaal project.
5. Tweestatenoplossing?
Het agressieve koloniale karakter werd meteen duidelijk bij de uitroeping en vorming van de Joodse staat in 1948. Die ging gepaard met de Nakba (catastrofe in het Arabisch): een massaslachting onder de Palestijnse bevolking, de vernietiging van 500 dorpen en de deportatie van ongeveer de helft van de Palestijnse bevolking. Een VN-resolutie voorzag in de terugkeer van alle verdreven Palestijnen, maar die is nooit nageleefd.
Van dan af kwam het er op aan om te streven naar een zo klein mogelijk aantal Palestijnen in een zo groot mogelijk geannexeerd gebied. Door de zesdaagse oorlog van 1967 verviervoudigde Israël zijn gebied. Het bezette de Gazastrook, het schiereiland Sinaï (in ’79 teruggeven aan Egypte), de Westelijke Jordaanoever (inclusief oostelijk Jeruzalem) en de Golanhoogvlakte (afgenomen van Syrië).
De Oslo-akkoorden van ’93 en ’95 waren een verdere consolidatie van het koloniaal project. Deze akkoorden moesten het Israëlisch-Palestijns conflict oplossen. Ze voorzagen in zogenaamd Palestijns zelfbestuur en zouden de weg vrijmaken voor de oprichting van een Palestijnse staat.
Het kwam er op aan om te streven naar een zo klein mogelijk aantal Palestijnen in een zo groot mogelijk geannexeerd gebied
Maar dat zelfbestuur was een lachertje. In werkelijkheid was deze ‘tweestatenoplossing’ niets meer dan een afleidingsmanoeuvre die Israël in staat stelde om door te gaan met het onteigenen van Palestijnen. Vrede was voor Israël slechts een voorwendsel om tijd te winnen en door te gaan met het bouwen van Joodse nederzettingen.
En dat gebeurde ook. In de bezette Westelijke Jordaanoever wonen ondertussen een half miljoen kolonisten en dat aantal neemt steeds verder toe. Het leven van de Palestijnen wordt er zo moeilijk mogelijk gemaakt: ze worden vernederd, belaagd en beroofd. Duizenden onder hen, waaronder kinderen, zijn gekidnapt en verblijven jarenlang in gevangenissen in Israël.
Maar dat is nog niets vergeleken met de Gazastrook. Daar werden inwoners sinds 2007 onderworpen aan een complete blokkade en werd de strook herleid tot een concentratiekamp.
Vandaag de dag is er nog maar een fractie van het oorspronkelijke Palestina over.
“Van de rivier tot de zee” verwijst naar het gebied dat Palestina vroeger was: van de Jordaanrivier tot de Middellandse Zee. Het was overwegend moslim, maar ook joden en christenen leefden er vreedzaam. Kaart: via Twitter
Voltooiing of einde van zionistisch/imperialistisch project?
De verrassingsaanval vanuit Gaza en de daaropvolgende belegering van de Gazastrook zijn een keerpunt in het zionistische project. Een terugkeer naar de vorige stand van zaken is niet mogelijk.
Het Israëlisch leger gaat zich te buiten aan primitief en barbaars geweld op basis van de modernste technologie, waaronder artificiële intelligentie. Officieel is het doel Hamas te elimineren. Maar de hevigheid en meedogenloosheid van de operatie verraadt dat dit een excuus is om het gebied onbewoonbaar te maken en de bevolking volledig te deporteren.
Volgens de joodse filosoof Moshé Machover bestaat dat plan al lang. In 2014 zei hij: “Gewacht wordt eigenlijk op een moment waarop ze definitief naar de buurlanden verjaagd kunnen worden. Dat zal alleen maar mogelijk zijn tijdens een grootscheepse oorlog en ik vrees dat Israël bereid is om die uit te lokken.”
De oorlog tegen Hamas is een excuus is om het gebied onbewoonbaar te maken en de bevolking volledig te deporteren
Er zijn ondertussen al verschillende plannen gelekt om de volledige bevolking van Gaza te deporteren naar het buitenland. De minister van Landbouw Avi Dichter spreekt openlijk van “een nieuwe ‘Nakba”.
Het leidt geen twijfel, de huidige oorlog kadert volledig in de oude zionistische droom om te heersen over de regio van “de zee tot de Jordaan”.
De imperialistische rugdekking van die droom is ook overduidelijk naar voor gekomen toen kort na 7 oktober kopstukken van de VS en Europa zich haastten naar Tel Aviv om de Israëlische regering te ondersteunen. De VS zond ook meteen twee oorlogsbodems, massa’s munitie en kwam over de brug met 14,5 miljard dollar aan steun.
Waarom Israël zo belangrijk is voor de VS is helder verwoord door Robert F. Kennedy Jr., de neef van president John F. Kennedy: “Israël is essentieel voor de VS. De reden is dat het fungeert als een bolwerk van de VS in het Midden-Oosten. Het is bijna alsof we een vliegdekschip hebben in het Midden-Oosten. Het is onze oudste bondgenoot, al 75 jaar.”
Maar, voor zoveel barbaarsheid betalen de zionisten een prijs. Zoals de Libanese antropologe Leila Ghanem zegt is Israël stilaan “het meest gehate land ter wereld”.
De verdrukte en geterroriseerde Palestijn en zijn verzet tegen dit ‘laatste koloniaal project’ hebben een grote symboolwaarde gekregen
Sinds het begin van de oorlog kwamen wereldwijd miljoenen mensen op straat tegen de genocide in Gaza, hielden vakbonden wapenleveringen tegen, en worden Israëlische functionarissen en soldaten voor internationale en nationale gerechtshoven aangeklaagd. De verbeterde relaties die Tel Aviv had met landen uit de regio staan op de helling.
In de ogen van het Zuiden is het zionistische project een anachronisme. Het hoort niet meer in deze tijd en het heeft geen toekomst. Er moet een einde komen aan de “Israëlische uitzondering”. De verdrukte en geterroriseerde Palestijn en zijn verzet tegen dit ‘laatste koloniaal project’ hebben een grote symboolwaarde gekregen.
Foto: Pedro, Flickr / CC BY 2.0 DEED
Als gevolg van wat er zich afspeelt in Gaza waarschuwt Obama voor een nieuwe golf van antisemitisme. Het is de ironie van de geschiedenis: uitgerekend het zionisme – dat een oplossing wou zijn voor het antisemitisme – is nu zelf oorzaak van antisemitisme.
Ook het imperialisme maakt een slechte beurt. De de facto steun aan de gruwel in Gaza ontmaskert de retoriek over mensenrechten en democratie. Het contrast waarmee het Westen Rusland aanpakte na de invasie in Oekraïne tegenover de steun aan Israël vandaag kan niet groter zijn.
“De val van Gaza zal de val van ons allen zijn tegenover de kapitalistische barbarij”
De oorlog tegen Gaza brengt de kantelende Noord-Zuidverhoudingen in een stroomversnelling. Het Westen komt steeds meer geïsoleerd te staan en is zijn geloofwaardigheid bij de landen van het globale Zuiden definitief kwijtgeraakt.
Ik eindig graag met de woorden van Leila Ghanem: “De strijd om Gaza is de strijd van ons allen. (…) In mijn oren weergalmen nog de woorden van de Portugese journalist Miguel Urbano: ‘Daar waar het imperialisme zijn militaire, politieke, economische en mediakrachten concentreert, zijn zij die weerstand bieden de vertegenwoordigers van de hele mensheid.’
De val van Gaza zal de val van ons allen zijn tegenover de kapitalistische barbarij. Het is de verdienste van de huidige wereldwijde solidariteit met Gaza dat ze onze gemeenschappelijke klassenvijand heeft ontmaskerd.”
Notes:
[1] Catherine L., ‘De Palestijnse kwestie: een koloniaal probleem?’, in Catherine L., Wim De Neuter en Chomsky N., De Palestijnen: een volk teveel?, Berchem 1988, 5-23, p. 7.
[2] De Joods-Franse officier Alfred Dreyfus werd valselijk beschuldigd een spion voor Duitsland te zijn. Zijn veroordeling was gebaseerd op valse verklaringen en op documenten die door de werkelijke spion – Ferdinand Walsin-Esterhazy – geformuleerd waren. Dreyfus werd tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Toen het onderzoek over werd gedaan werd Dreyfus vrijgelaten en nog later helemaal vrijgesproken.
[3] Catherine L., Palestijnen. Geschiedenis van een kolonisatie, Berchem 2017, p. 45-6.
[4] Vooral de mythe van de eschatologie is daarin belangrijk. Die mythe slaat op het einde der tijden, ook de Dag des Oordeels genoemd. Volgens de Thora en het joodse denken wordt die eindtijd gekenmerkt door de terugkeer van de verbannen joodse diaspora, de komst van een joodse Messias, een leven na de dood, en de opleving van de doden.
Een andere mythe is dat Israël het land is dat door God beloofd is aan Abraham.
[5] De Tenach is het deel van de Bijbel dat door de joden als heilige schrift wordt beschouwd. Het wordt door de christenen als het ‘Oude Testament’ omschreven. In het Nieuwe Testament, het andere deel van de Bijbel, staat de komst van Jezus centraal.
[6] Pappe I., Ten myths about Israel, Londen 2017,p. 15.
[7] Rodinson M., De joodse natie in droom en daad, Berchem 1988, p. 83.
[8] De eerste kolonisatiegolf startte met Columbus in 1492. Het betrof toen vooral het Amerikaanse continent en kustregio’s van Afrika en Azië. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw komt er een nieuwe kolonisatiegolf. Op zoek naar gunstige investeringsmogelijkheden en lucratieve handelsroutes enerzijds, en goedkope grondstoffen en arbeidskrachten anderzijds, worden bijna alle nog niet gekoloniseerde gebieden onder de voet gelopen en gekoloniseerd. De toenmalige grootmachten, met op kop Groot-Brittannië verdelen de wereld letterlijk onder elkaar en proberen hun invloedssfeer zo groot mogelijk uit te bouwen. Het is die wedloop die mee geleid heeft tot de eerste wereldoorlog.
[9] Catherine L., Palestijnen. Geschiedenis van een kolonisatie, p. 50.
[10] Pappe I., op. cit., p. 16.
[11] Catherine L., ‘Nazi’s en Palestijnen’, in Catherine L., Wim De Neuter en Chomsky N., op. cit. 133-155, p. 148-150.
[12] Gezien hun bijzonder grote onderlinge verscheidenheid is het maar zeer de vraag of de joodse kolonisten als een ‘volk’ kunnen beschouwd worden. Deze problematiek is het sterkst geanalyseerd door Shlomo Sand in het boek The Invention of the Jewish People.
[13] Pappe I., op. cit., p. 42.
[14] Catherine L., op. cit., p. 48-50.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
