Het is een merkwaardige paradox. Van het Europees niveau kennen we heel weinig, terwijl het een groot deel van ons leven bepaalt. Maak de proef op de som: noem vijf Europarlementsleden, drie Eurocommissarissen en geef het verschil tussen de Europese Commissie en de Europese Raad. De kans is groot dat je niet slaagt voor deze nochtans elementaire en eenvoudige proef.

Nochtans heeft Europa een grote impact op de nationale wetgeving. In een toespraak zei Jacques Delors, een voormalige voorzitter van de Europese Commissie, dat tegen het jaar 2000 80 procent van de nationale economische wetgeving door de EU zou bepaald worden. Dat was zeker overdreven, maar de Unie legt in elk geval wel de krijtlijnen vast op vlak van zeer belangrijke dossiers als migratie, klimaat, internationale politiek en begroting.

De allesbepalende factor van de volgende Belgische regering zijn de door Europa opgelegde besparingen van 27 miljard

Los van wie de verkiezingen zal winnen op 9 juni en nadien een meerderheid zal vormen, zal de allesbepalende factor van de volgende Belgische regering de door Europa opgelegde besparingen zijn van 27 miljard. Volgens de nieuwswebsite Business AM dwingt Europa de Belgische begroting daarmee in een “gruwelijke dwangbuis” voor de komende jaren.

Weten hoe de Europese Unie in elkaar steekt en hoe de besluitvorming er verloopt, lijkt dan ook geen overbodige luxe.

Belangrijkste politieke instellingen

Europese Raad

De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders van de 27 lidstaten, een voorzitter (Charles Michel), de voorzitter van de Europese Commissie (Ursula von der Leyen) en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid (Josep Borrell). Om de zes maanden zit een ander land deze raad voor. Op dit moment is België voorzitter.

Charles Michel en Ursula von der Leyen op bezoek bij Xi Jinping. Foto: Dati Bendo, Wikimedia Commons / CC BY 4.0

Deze raad komt minstens vier maal per jaar samen in de zogenaamde Eurotops. Daar worden de grote politieke oriëntaties vastgelegd. Het is een strategisch orgaan dat zich bezighoudt met de grote politieke oriëntaties, zowel op binnenlands als op buitenlands vlak. Het stelt zelf geen wetgeving voor.

Raad van de Europese Unie.

In deze instelling, ook ‘de Raad’ genoemd, zijn de regeringen van de 27 lidstaten vertegenwoordigd op ministerieel niveau. Samen met het Europees Parlement oefent deze raad een wetgevings- en begrotingstaak uit. Dit houdt in dat hij zijn goedkeuring moet geven aan elk wetsvoorstel van de Europese Commissie en aan elke voorgestelde EU-begroting.

De Raad vergadert in wisselende samenstelling, afhankelijk van het beleidsterrein waarover gesproken wordt. Als het bijvoorbeeld over landbouw gaat, dan nemen de 27 ministers van Landbouw aan de vergadering deel en spreken we van de Landbouwraad.

Naast de ministers hebben de lidstaten ook permanente vertegenwoordigers in de Raad, COREPER genaamd. Het zijn relatief onbekende technocraten die dagelijks in verschillende werkgroepen samenkomen. Een groot deel van de beslissingen wordt achter gesloten deuren genomen zonder inbreng van de bevoegde ministers. Dat is weinig transparant en vooral ondemocratisch.

Europese Commissie

De uitvoerende macht ligt bij de Europese Commissie (EC). Ze is verantwoordelijk voor het indienen van wetsvoorstellen, het beheren van de EU-begroting, het handhaven van het EU-recht (in samenwerking met het Hof van Justitie), en het vertegenwoordigen van de EU op internationaal niveau.

Elke lidstaat vaardigt één commissaris af. Elke commissaris is verantwoordelijk voor een specifiek beleidsgebied. Voor ons land zit Didier Reynders in de EC, bevoegd voor justitie. De voorzitter (Ursula von der Leyen) en de leden van de Commissie worden door de lidstaten benoemd na goedkeuring door het Europees Parlement.

In vergelijking met nationale parlementen is de bevoegdheid van het EP eerder gering, het heeft vooral een controlerende functie

Europees Parlement

Het Europees Parlement of Europarlement (EP) is de rechtstreeks verkozen volksvertegenwoordiging van de Europese Unie. Het is de enige instelling van de Europese Unie die direct door de burgers wordt gekozen. De leden worden elke vijf jaar direct verkozen via algemeen kiesrecht.

In vergelijking met nationale parlementen is de bevoegdheid van het EP eerder gering, het heeft vooral een controlerende functie. Het schrijft zelf geen wetten, maar kan – zoals de Raad van de Europese Unie – wel wetten tegenhouden of amenderen. Het kan ook de Commissie ter verantwoording roepen, vragen stellen en onderzoeken uitvoeren.

De EU-begroting moet ook goedgekeurd worden door het Europees Parlement, maar dat budget is amper iets meer dan 1 procent van het bnp van de Unie.

Het EP telt 705 parlementsleden die over de nationale grenzen heen georganiseerd zijn in zeven verschillende fracties. In een aantal gevallen zijn die fracties een bont en merkwaardig gezelschap van diverse nationale partijen.

Bron: Wikipedia

Denk bijvoorbeeld aan de Europese Volkspartij (EPP). De autoritaire trekken van Fidesz, de partij van Orban, zijn niet nieuw. Maar toch zat Fidesz bijna 20 jaar netjes samen met de christendemocraten in de Europese Volkspartij (EPP). Pas in 2019 werd deze extremistische partij uit de fractie gezet.

N-VA maakt deel uit van de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR). Daarin zitten de allesbehalve democratische partijen als PiS uit Polen en de reeds vermelde Fidesz uit Hongarije, alsook het extreemrechtse Fratelli d’Italia en haar zusterpartij VOX uit Spanje. Op Europees vlak is er blijkbaar geen Chinese muur tussen rechtsconservatief en extreemrechts.

Op Europees vlak is er blijkbaar geen Chinese muur tussen rechtsconservatief en extreemrechts

Tot een goede week geleden deelde het Vlaams Belang in de extreemrechtse fractie Identiteit en Democratie (ID) nog het bed met Alternative für Deutschland (AfD). Nadat een topman ervan de rol van SS-soldaten in de Holocaust had gebagatelliseerd, werd deze partij uit de fractie gezet.

Economische onderbouw

Tot zover de belangrijkste politieke instellingen. Maar die zijn slechts de top van de ijsberg. Zij zijn de politieke bovenbouw van de EU en fungeren als het theater waar het schouwspel voor het grote publiek wordt opgevoerd.

Onder die politieke bovenbouw – en vaak onttrokken aan het oog – bevindt zich de economische onderbouw en ook de echte macht. Het is de wereld van multinationals en financiële reuzen, van lobbyisten en onverkozen technocraten.

Zowel het initiatief, de doelstellingen, als de vorm van de huidige Europese constructie zijn niet ontsproten uit de wil van de meerderheid van de bevolking, maar zijn afkomstig van grote kapitaalgroepen. Zo was het de Ronde Tafel van Europese Industriële (ERT) die in de jaren tachtig de huidige Unie op de sporen zette.

Voor elke parlementair heb je 35 lobbyisten

De ERT bestaat uit een zestigtal CEO’s van de machtigste Europese (multinationale) industriële concerns. Ze hebben een gezamenlijke omzet die groter is dan het bnp van de Benelux. Zij zijn erin geslaagd om hun belangrijkste agendapunten[1] te laten uitvoeren in functie van hun winstmaximalisatie.

Deze kapitaalgroepen sturen in verregaande mate het besluitvormingsproces via machtige lobby’s. Er zijn vandaag ongeveer 25.000 lobbyisten actief. Voor elke parlementair heb je dus 35 lobbyisten. 35, je leest het goed.

De grote lobbygroepen hebben een zetel in officiële adviesorganen en er zijn regelmatig informele contacten met de toppolitici. Zij hebben als taak de Unie te vormen op maat van de bedrijven die ze vertegenwoordigen. Ze slagen daar ook grotendeels in.[2]

Dat beïnvloedingsproces wordt nog versterkt door de zogenaamde ‘revolving door’ (draaideur): bedrijfsleiders die politici worden en omgekeerd.

Zo zijn verschillende van de huidige commissarissen afkomstig uit het bedrijfsleven. De Nederlandse commissaris Wopke Hoekstra, bevoegd voor klimaatactie, had voordien onder andere een hoge functie bij … Shell. Nadat Karel De Gucht de Europese Commissie verliet, is hij uitvoerend bestuurder geworden bij Arcelor Mittal en bestuurder bij Proximus.

Daardoor krijgen de grote bedrijven een geprivilegieerde toegang tot de hoogste beslissingsorganen.

De Nederlandse commissaris Wopke Hoekstra, bevoegd voor klimaatactie had voordien een hoge functie bij … Shell

De aanpak van de financiële crisis van 2008 heeft overduidelijk gemaakt dat de politici niet naar hun kiezers luisteren, maar wel naar de financiële markten. De banken, die de wereldeconomie de grond inboorden, werden gered en konden rekenen op duizenden miljarden dollars overheidssteun. De crisis werd volledig afgewenteld op de werkende bevolking door middel van een strakke bezuinigingspolitiek die opgelegd werd vanuit Europa.[3]

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de Europese Unie over heel weinig legitimiteit beschikt. Bij de vorige vier verkiezingen kwam er gemiddeld amper 45 procent van de kiesgerechtigden hun stem uitbrengen. Benieuwd hoe hoog het deze keer zal zijn.

Lees ook: De fatale constructiefouten van Europa

Notes:

[1] Het gaat over de eengemaakte markt, verregaande dereguleringen en privatiseringen, versterking van de concurrentiepositie, uitbouw van een Europese infrastructuur, creatie van één munt, versterking van de Europese Commissie en uitbreiding van de Unie Oostwaarts.

[2] De voorbeelden zijn legio. Toen de ERT besloot dat het onderwijs in functie moet staan van het concurrentievermogen, dan nam de Commissie dat even later bijna letterlijk over.Toen er eind vorige eeuw voorstellen circuleerden voor een energietaks om het broeikaseffect tegen te gaan, bekogelden de lobby’s de politici met allerhande zogenaamde wetenschappelijke studies en met zware druk om dat te verhinderen. Even later werd het voorstel in het Europarlement verworpen.
Bronnen: N. Hirtt, A. Mels& H. Van Droogenbroeck, School onder schot. De democratisering van het onderwijs niet bestand tegen de crisis, Berchem 1996, p. 82-3.
Corporate Europe Observatory, Europe Inc. Regional and Global Restructuring and the Rise of Corporate Power, Londen 2000, p. 163.

[3] Naar aanleiding van de financiële crisis werd in de EU een zogenaamde ‘sixpack’ goedgekeurd. Dat pakket van zes richtlijnen legde aan de nationale staten een macro-economisch keurslijf met inbegrip van boetes op. Dit heeft verregaande gevolgen gehad voor de hoogte van de arbeidsvoorwaarden, de lonen, de pensioenleeftijd, enz.