Verkiezingscampagne

Op zondag 8 januari hebben duizenden extreemrechtse demonstranten het presidentieel paleis, het Hooggerechtshof en de congresgebouwen in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia bezet en zwaar vernield.

Volgens de fascistische demonstranten zelf was hun doel het aftreden van de pas verkozen president, Luiz Iniaco Lula Da Silva, die volgens hen door grootschalige fraude was verkozen. In werkelijkheid was het een nieuwe poging om burgerlijke chaos te creëren en het leger ertoe aan te zetten de macht over te nemen om de orde te herstellen.

Deze strategie van de spanning om een interventie van het leger te rechtvaardigen, waarbij extreemrechts in belangrijke mate betrokken is, is niet nieuw. Het was al duidelijk voor de verkiezingscampagne, waarbij er veel gevallen van geweld waren tegen activisten en politieke partijen die de kandidatuur van Lula steunden.

Deze strategie om een interventie van het leger te rechtvaardigen is niet nieuw.

Het onafhankelijke onderzoeksbureau Agencia Publica zegt daarover: “Tijdens de verkiezingscampagne hebben we 324 gevallen van politiek geweld geregistreerd, gemiddeld vier gevallen per dag. Bijna 40 procent werd opgeëist door pro-Bolsonaro-aanvallers, 7 procent door Lula-aanhangers en 57 procent door niet-geïdentificeerde personen.

Het geweld had tot doel kiezers aan te sporen op Bolsonaro te stemmen of zich van stemming te onthouden door bedreigingen en door de angst te verspreiden dat Brazilië in vuur en brand zou worden gestoken als zij dat niet deden.

Deze strategie was gedeeltelijk efficiënt, want ondanks de stemplicht onthield 21 procent van de kiezers zich van stemming. Dit is een van de redenen waarom Lula met 50,9 procent van de stemmen met maar een krappe marge heeft gewonnen.”

Strategie van de spanning

De strategie van spanning en de dreiging met chaos werd na de verkiezingen in verschillende vormen voortgezet. De eerste vorm was die van het plegen van een aanslag: op 24 december vorig jaar verijdelde de militaire politie een aanslag in de buurt van de luchthaven van Brasilia, die tot doel had de elektrische installaties van de federale hoofdstad te vernietigen.

De tweede vorm was de poging om de economie van het land te blokkeren om een situatie van algemene schaarste te creëren. In de dagen na de presidentsverkiezingen organiseerde extreemrechts dagelijks demonstraties en wegblokkades om vooral een tekort aan brandstof te creëren.

Zo waarschuwde de Nationale Confederatie van Industrieën begin november voor “het risico op schaarste en brandstoftekort als de wegversperringen niet snel worden opgeheven”. Na verloop van tijd had 70 procent van de supermarkten te maken met een tekort aan bepaalde producten.

Pas toen de politie met toestemming van het Hooggerechtshof ingreep, hielden de wegversperringen op. De federale snelwegpolitie registreerde 776 wegblokkades.

De derde vorm van de strategie van spanning en chaos was de oproep aan het leger om “de legaliteit te herstellen”. Deze oproep nam in vele staten de vorm aan van demonstraties voor militaire gebouwen.

De reactie van het Braziliaanse volk was ondubbelzinnig met massale steunbetogingen voor Lula in het hele land.

In 11 van de 27 staten vonden dergelijke demonstraties plaats voor militaire commando’s of hoofdkwartieren van het leger. Ze riepen op tot “burgerlijk verzet”, “het tegenhouden van het communisme”, “militair ingrijpen om de democratie te redden”.

De voormalige extreemrechtse president Bolsonaro reageerde op deze demonstraties door ze legitiem te noemen: “Vreedzame demonstraties zijn altijd welkom, ze zijn legitiem in het licht van de bedreigingen voor ons vaderland”.

Naar aanleiding daarvan kondigde hij aan niet te willen deelnemen aan de machtsoverdracht en zocht hij zijn toevlucht bij zijn vriend Donald Trump in de Verenigde Staten. De reactie van het Braziliaanse volk was ondubbelzinnig met massale steunbetogingen voor Lula in het hele land.

Medeplichtigheid van het leger en anderen

Ondanks de mislukking van deze poging tot een fascistische opstand blijft de kwestie van de medeplichtigheid van het leger bestaan, evenals die van de gouverneur van de staat. Het door het Braziliaanse Congres goedgekeurde besluit van president Lula om veiligheidsbevoegdheden over te hevelen naar het federale niveau is dan ook logisch.

De crisis is nog lang niet voorbij, gezien de inplanting van extreemrechts in het leger. Sylvia Capanema, een historica gespecialiseerd in Brazilië aan de Sorbonne, maakt de balans op van de laatste gebeurtenissen:

“Ik was bang en wij zijn altijd een beetje bang. Het antwoord van de autoriteiten is welkom, omdat we krachtig moeten reageren, maar we zijn altijd bang dat het tot een staatsgreep komt. Dit is een beweging die het ontslag van de regering zal eisen. Ze roepen het leger op om een staatsgreep te plegen en chaos te creëren.”

De Braziliaanse journalist Andrei Netto bevestigt: “Het was een poging tot staatsgreep maar die kan een echte staatsgreep worden. Het kan een echte staatsgreep worden als het leger ooit de kant van deze demonstranten kiest. Het leger houdt zich vooralsnog aan de Grondwet en gehoorzaamt de gevestigde orde. Maar er zijn facties in het Braziliaanse leger die zich heel goed bij deze beweging zouden kunnen aansluiten”.

Het kan in de toekomst een echte staatsgreep worden als het leger ooit de kant van deze demonstranten kiest.

Juliette Dumont van het Institut de hautes études de l’Amérique Latine wijst op de actieve of passieve medeplichtigheid binnen de ordetroepen:

“Er was een bijna totale passiviteit van de militaire politie, die afhangt van de gouverneur van de staat Brasilia. Dus is er de kwestie van de sympathie en zelfs van de medeplichtigheid van de militaire politie, de gouverneur van de staat Brasilia en zijn veiligheidschef, een voormalige minister van Bolsonaro.”

De onderliggende economische en geopolitieke belangen

Het fascistisch geweld in Brazilië kan natuurlijk alleen worden begrepen door rekening te houden met de economische en geopolitieke context van dit land en continent. Economisch gezien is Brazilië zowel een van de belangrijkste opkomende landen als een van de meest ongelijke landen ter wereld.

Marie-Françoise Fleury, directeur onderzoek van het gezaghebbende Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek (CNRS) beschrijft de situatie in Brazilië als volgt:

“Brazilië is een van de meest ongelijke landen ter wereld. De kloof tussen de levensstandaard van het centrum-zuid en die van de perifere regio’s in het noordoosten en het Amazonegebied is zo groot dat men soms zou twijfelen of het wel om hetzelfde land gaat. De verschillen zijn zo groot en de ondergeschiktheid zo sterk, dat gezegd wordt dat Brazilië een van de weinige landen in de wereld is die zijn koloniën binnen zijn grenzen heeft.

In het kader van deze ongelijkheden heeft het bezit van grond een bijzondere dimensie. Volgens gegevens van het IBGE (Braziliaans Instituut voor Geografie en Statistiek) heeft 53 procent van de bedrijven kleiner dan 10 hectare maar 3 procent van de grond, terwijl iets meer dan 1 procent van de bedrijven groter dan 100 hectare 44 procent van de grond bezit.

Het grondbezit is extreem ongelijk verdeeld.

We zijn getuige van een toenemende concentratie van grote landgoederen en een afbrokkeling van kleine boerderijen. Er staat dus economisch veel op het spel, zowel wat de herverdeling als wat de verdeling van de grond betreft.

Geopolitiek gezien staat er evenveel op het spel. Een van Lula’s eerste verklaringen na zijn verkiezing luidde: “Wij gaan Brazilië weer in het centrum van de geopolitiek plaatsen”. Tijdens zijn vorige ambtstermijn had Lula reeds zijn dubbele optie voor een geïntegreerd Zuid-Amerika en voor een multipolaire wereld bevestigd.

Over het eerste punt verklaarde hij in 2015: “Zuid-Amerika wordt zich bewust van zijn identiteit en zijn roeping tot integratie. Zuid-Amerika moet een geïntegreerde ruimte worden op het gebied van vervoer, communicatie en energie”.

Een dergelijke keuze, voor het land dat het meest geïndustrialiseerde land van Latijns-Amerika en de zevende economie van de wereld is, is natuurlijk niet naar de zin van de Westerse multinationals die het continent domineren en liever een vermenigvuldiging van ongelijke bilaterale overeenkomsten zien gebeuren.

De keuze van Lula is natuurlijk niet naar de zin van de Westerse multinationals die het continent domineren.

Het optreden van Brazilië tijdens de vorige ambtstermijnen van Lula op dit gebied is niet zonder betekenis. Het wordt door de geopolitieke onderzoekers José Luis Fiori en Raphael Padula als volgt samengevat:

“Brazilië heeft geholpen het door de VS geleide project voor een vrijhandelszone van de Amerikaanse landen (FTAA) te doen mislukken en het belang van het door de VS opgerichte en door de VS gecontroleerde Inter-Amerikaanse Verdrag inzake wederzijdse bijstand en de Inter-Amerikaanse Defensieraad te minimaliseren.

Voorts heeft Brazilië actief deelgenomen aan de vreedzame oplossing van de grensconflicten van de afgelopen tien jaar tussen Ecuador en Colombia en tussen Colombia en Venezuela. Dit verlangen naar onafhankelijkheid valt natuurlijk niet in de smaak bij Uncle Sam en de compradore bourgeoisie[1] wiens economische belangen verbonden zijn met de Amerikaanse multinationals”.

De keuze voor een multipolaire wereld heeft ook de vorige mandaten van Lula gekenmerkt en werd opnieuw bevestigd tijdens de laatste presidentscampagne. In een artikel waarin hij zijn visie op de hedendaagse wereld geeft, gepubliceerd in mei 2020, hekelt Lula de sancties tegen Iran, Cuba, Korea en Venezuela.

Hij hekelt ook de ‘val van Thucydides’, d.w.z. de oorlogen die de dominante machten ontketenen om hun hegemonie veilig te stellen. In hetzelfde artikel bekritiseert hij verder “de ongebreidelde globalisering die gebaseerd is op het brute winstbejag, met name van het financieel kapitaal”.

Lula: “We moeten allianties en partnerschappen opbouwen om een multipolaire wereld tot stand te helpen brengen.”

Aan het eind van het citaat waarschuwt hij voor de nieuwe gevaren van oorlogen: “De mensheid zou een nieuw tijdperk kunnen betreden van ‘oorlog van allen tegen allen’, met aanzienlijke risico’s voor de veiligheid en de welvaart van de mensheid”.

Hij besluit zijn artikel met een oproep tot actie om een multipolaire wereld op te bouwen: “We moeten allianties en partnerschappen opbouwen om een multipolaire wereld tot stand te helpen brengen.”

Samenwerking met China

De poging tot fascistische opstand van deze week werd, toen deze eenmaal mislukte, unaniem veroordeeld door alle staten, ook door de Verenigde Staten en de Europese Unie, maar dat betekent niet dat de grootmachten die Bolsonaro tot nu toe hebben gesteund, zich tot de democratie hebben bekeerd.

Bij zijn aantreden bevestigde Lula zijn internationale oriëntaties, namelijk het streven naar multilaterale diplomatie, de ontwikkeling van de samenwerking met China, de Europese Unie en andere internationale partners, de versterking van het Zuid-Amerikaanse handelsverbond Mercosur en de versterking van de BRICS-groep.

Mauricio Santoro, politicoloog aan de Staatsuniversiteit van Rio de Janeiro, gaf bij deze inaugurele rede volgend commentaar: “In deze rede benadrukt Lula het belang, voor de economische groei van Brazilië, van partnerschappen met de belangrijkste ontwikkelingslanden en streeft hij naar evenwichtigere betrekkingen met de Westerse zwaargewichten.”

Zijn collega van de Universiteit van Sao Paulo, Cordeiro Pires, gaat in dezelfde richting en stelt: “Onder de regering van de heer Lula zullen de betrekkingen tussen Brazilië en China verder worden verbeterd, ontwikkeld en versterkt.

“Onder de regering van de heer Lula zullen de betrekkingen tussen Brazilië en China verder worden verbeterd, ontwikkeld en versterkt.”

Beide landen zullen hun coördinatie over kwesties als mondiale ontwikkeling en veiligheid versterken, multilateralisme steunen, zich verzetten tegen protectionisme, samenwerken bij de aanleg van infrastructuur en actief reageren op klimaatverandering en opwarming van de aarde. De betrekkingen tussen Brazilië en China zullen een belangrijke hoeksteen worden voor de handhaving van vrede en ontwikkeling in de wereld”.

In dit nieuwe jaar is de overwinning van Lula in Brazilië en de mislukking van deze fascistische poging tot opstand ongetwijfeld uitstekend nieuws voor alle volkeren van de wereld.

Naschrift:

Een week na de bestorming heeft Lula de top van de politie grotendeels vervangen en veertig militairen ontslagen die zijn presidentiële residenties moesten beschermen. Op 21 januari heeft hij ook de legerchef ontslagen (nvdr).

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’ op Investig’action.

Om meer te weten:

– Nina Rolin, La menace Bolsonarista: danger pour l’investiture de Lula.
– Marie-Françoise Fleury, Les contrastes du développement au Brésil.
– Lula Da Silva, Pour un monde multipolaire.
– Le retour de Lula à la présidence brésilienne devrait renforcer les liens et la coopération du Brésil avec la Chine.

Note:

[1] De compradorbourgeoisie verwijst naar de burgerij in de ontwikkelingslanden die haar rijkdom ontleent aan haar positie als tussenpersoon in de handel met buitenlandse imperialisten, in tegenstelling tot de burgerij die belang heeft bij de ontwikkeling van de nationale economie (‘nationale bourgeoisie’). Zij zijn verantwoordelijk voor het feit dat grote delen van de geproduceerde rijkdommen het land verlaten en niet opnieuw geïnvesteerd worden in de plaatselijk economie. (nvdr)