Vernietigend rapport
De extreemrechtse ex-president, vier generaals, een admiraal en een heleboel andere burgers worden ervan beschuldigd om een complot te hebben georganiseerd om de presidentsverkiezingen ongeldig te verklaren en te beletten dat Lula president zou worden. Dat staat te lezen in een gedetailleerd rapport vrijgegeven door de politie en het Hooggerechtshof.
Op 30 november 2022 vonden in Brazilië presidentsverkiezingen plaats. Luiz Inácio Lula da Silva, beter gekend als Lula, was de grote kandidaat. Maar in aanloop naar die verkiezingen waren er allerhande hints en waarschuwingen dat de toenmalige extreemrechtse president Jair Bolsonaro een staatsgreep aan het beramen was om aan de macht te blijven.
Het vrijgegeven rapport bevestigt nu de vermoedens en onthult hoe dicht Brazilië bij een staatsgreep heeft gestaan. Volgens het rapport ontwikkelden militaire officieren en politieke bondgenoten van de voormalige president een gedetailleerd complot om de resultaten van de verkiezingen, waarbij Bolsonaro nipt verloor van Lula, teniet te doen.
De aanklacht van de rechter is vernietigend. Het 135 pagina’s tellende document is gebaseerd op de bekentenis (en de mobiele telefoon) van de persoonlijke secretaris van de ex-president: luitenant Mauro Cid. Hij was een centraal figuur in de communicatie tussen de verdachten van het coupplot. Na vier maanden in de gevangenis voor het vervalsen van zijn vaccinatiedossier tijdens de coronacrisis, besloot luitenant Cid bekentenissen af te leggen.
Het was de bedoeling om “troepen op de grond” in te zetten als onderdeel van het complot
Volgens de documenten hadden hoge militaire functionarissen de bedoeling om “troepen op de grond” in te zetten als onderdeel van het complot. Het plan was om hoge gezagsdragers en parlementairen te arresteren alsook om militaire functionarissen die zich tegen de coup verzetten in diskrediet te brengen.
Tijdens de ambtstermijn van Bolsonaro hebben de militairen veel macht naar zich toegetrokken en konden ze de politiek beïnvloeden. Toen ze geconfronteerd werden met de mogelijkheid dat Bolsonaro, zelf een ex-militair verslagen zou kunnen worden, besloten ze actie te ondernemen om aan de macht te blijven.
Centraal doelwit van de plotters was de voorzitter van de Braziliaanse verkiezingsrechtbank, Alexandre de Moraes. Hij ziet toe op de integriteit van de verkiezingen. Terwijl de coup werd gepland werd de man nauwkeurig in de gaten gehouden en het was de bedoeling om hem samen met de hoogste rechter van het land en het hoofd van de Senaat te arresteren bij het begin van de staatsgreep.
Reconstructie van de gebeurtenissen
Op 30 oktober 2022 won Lula heel nipt de verkiezingen: 50,9 % tegen 49,1%. De volgende dag manifesteerden tienduizenden pro-Bolsonaro aanhangers voor kazernes in heel Brazilië. Ze beschuldigden Lula van fraude en eisten een militaire interventie. Ze bleven die nacht kamperen voor de kazernes en bleven daar tot ze ’s anderendaags met geweld werden verwijderd.
Op 19 november was er een ontmoeting tussen Bolsonaro en enkele coupplegers. Ze bespraken een plan dat voorzag in het annuleren van de verkiezingen en het arresteren van twee rechters van het Hooggerechtshof en de voorzitter van de Senaat. De president bekeek de tekst en vroeg om wijzigingen die hij enkele dagen later ontving.
Op 7 december riep Bolsonaro de leiding van de strijdkrachten en de minister van Defensie bijeen om hen het decreet te overhandigen waarmee hij van plan was om een constitutionele coup te plegen. Het plan omvatte het afschaffen van de democratie, waarbij hijzelf als president zou blijven en het leger als een “modererende mach” zou optreden.
Bolsonaro riep de leiding van de strijdkrachten en de minister van Defensie bijeen voor een plan om een constitutionele coup te plegen
Voor zijn plan kreeg hij steun van het hoofd van de marine, maar niet van het hoofd van de grondtroepen en de luchtmacht. Vervolgens lanceerden aanhangers van Bolsonaro digitale campagnes tegen het hoofd van de luchtmacht aan die ze bestempelden als een “verrader van het vaderland”.
Op 1 januari 2023 nam Lula de macht over tijdens een ceremonie in Brasilia. Bolsonaro was ondertussen vertrokken naar Florida. Die inauguratie verliep zonder problemen.
Een week later was het echter prijs. Op 8 januari bestormden duizenden Bolsonaristen het Braziliaans Congres, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis. Gelukkig gebeurde dat tijdens de vakantieperiode en waren de gebouwen zo goed als leeg.
Bolsonaristen bestormen het federaal parlement in Brasilia (8 januari 2022). Foto: tvbasil.gov/CC BY-SA 3:0
Uiteindelijk mislukte de staatsgreep. De overwinning van Lula werd kort na de uitslag snel erkend door een breed scala aan politieke leiders in Brazilië en in het leger was er niet voldoende steun voor een staatsgreep.
Wellicht ook heel belangrijk was dat Biden had gewaarschuwd dat de VS een coup niet zou steunen. Het is maar de vraag hoe het zou gelopen zijn indien Trump op dat moment president was geweest.
En Bolsonaro?
In het kader van het onderzoek werden 33 huiszoekingen verricht en vier arrestaties. De voormalige president moest ook zijn paspoort inleveren.
Het rapport is nog maar de top van de ijsberg. Op dit moment onderzoekt de politie ook de financiering van de poging tot staatsgreep en naar verwachting zullen in de komende weken en maanden nog meer bewijzen naar voren komen. De kans is groot dat ook Bolsonaro zal gearresteerd worden.
De gebeurtenissen in Brazilië tonen aan dat ook vandaag het tij snel kan keren
De laatste militaire coup van Brazilië, in 1964, luidde meer dan 20 jaar militair bewind in. De erfenis van dat verleden is nog steeds voelbaar.
Democratie is nooit een voldongen feit. De gebeurtenissen in Brazilië tonen aan dat ook vandaag het tij snel kan keren. Meer dan ooit is waakzaamheid geboden.
Bronnen: Financial Times, The Guardian; El País
