“Waarom het beste nog moet komen”, zo luidt de titel van het boek dat Alexander De Croo (Open VLD) voor de verkiezingen uitbracht. Zijn partij is de grootste verliezer van deze verkiezingen. De Croo is de verpersoonlijking van een toondoof meer-van-hetzelfde-optimisme dat vandaag aan diggelen ligt.

Een continent in crisis

Jarenlang heeft men het riedeltje herhaald dat wat goed is voor de allerrijksten ons uiteindelijk allemaal ten goede zou komen. Men is blijven zeggen dat de rijkdom zou doorsijpelen, maar steeds meer mensen hebben het gevoel dat er enkel op hun kop gepist wordt.

Europa verkeert in crisis. Na de bankencrisis kwam de coronacrisis. Na de coronacrisis kwam de oorlog in Oekraïne. Alle tegenstellingen worden op scherp gesteld en het antwoord van onze gezagsdragers op die crisis is verrechtsing. De verrechtsing van de ideeën is in tegenstelling tot wat men vaak doet uitschijnen niet het gevolg van één of andere aangeboren volksaard, ze wordt ons opgedrongen.

Extreemrechts gebruikt migranten als zondebok en ziet andere partijen die reflex steeds meer overnemen. Met de regelmaat van een klok komt er op de commerciële media en op de openbare omroep een of andere generaal die pleit voor verdere militarisering. Iedereen die de ecologische crisis serieus neemt, opkomt voor gelijke rechten of aan eender welke vorm van activisme deelneemt, wordt onder de noemer ‘woke’ in de verdomhoek geplaatst.

Celebrity show

Omwille van de peilingen lijkt er bij commentatoren in de commerciële media en op de openbare omroep het idee te leven dat Vlaams Belang de verkiezingen verloren zou hebben, maar extreemrechts haalt wel nog eens 4 procent meer dan bij hun grote verkiezingsoverwinning in 2019. Daar komt nog eens bij dat hun grootste winst zit in het feit dat andere partijen steeds verder naar rechts opschuiven.

In plaats van aan partijvoorzitters te vragen waarom ze anders gescoord hebben dan in de peilingen verwacht werd, zouden de commerciële media en de openbare omroep na deze verkiezingen zichzelf in vraag moeten stellen. Niet alleen zouden ze zich moeten afvragen of ze niet beter zouden stoppen met de overvloed aan peilingen die er naast blijken te zitten. Ook bij de overdreven focus op persoonlijkheden, in plaats van op ideologie, moeten vragen gesteld worden.

Deze verkiezing draaide meer dan ooit rond persoonlijkheden. Met ‘Het Conclaaf’ dat bij momenten leek op de grote Bart De Wever show. Met de comeback van Conner Rousseau die Vooruit volledig van hem afhankelijk lijkt te hebben gemaakt. Met de persoonlijkheid van Petra De Sutter die Groen nog min of meer gered heeft.

Populisme als mediacultuur

De grootste vraag die media zich vandaag echter moeten stellen, is welke ruimte ze bieden voor een alternatieve duiding en kritische verbeelding. Reeds voor de verkiezingen analyseerde Ico Maly heel helder de belangrijke rol die de dominante mediaformats spelen in de verrechtsing die vandaag plaatsvindt.

Over migratie wordt consequent gesproken als een probleem, het woord racisme valt bijna nooit. Wanneer iemand het al heel eventjes over de ecologische crisis mag hebben, zet men er een klimaatontkenner als gelijkwaardige stem tegenover of krijgt men nauwelijks de ruimte om het over iets anders te hebben dan over kernenergie. Neoliberale ideologen die het Europese bezuinigingsbeleid als natuurwet voorstellen, worden dan weer opgevoerd alsof het neutrale experts zijn.

Wie in de huidige debatformats met een meer complex idee komt aanzetten, wordt constant onderbroken en gevraagd om een ‘duidelijk’ (lees: zwart/wit) antwoord. Wie perspectief wil schetsen om uit de crisissen te komen waarin we ons bevinden, wordt gevraagd naar eenvoudige oplossingen op korte termijn. Wanneer de samenleving zich in een crisis bevindt en er geen ruimte is om de structurele oorzaken te onderzoeken, noch zuurstof om het te hebben over alternatieven, dan moet je niet verbaasd zijn dat wrok, verzuring en verrechtsing toenemen.

Bullebakken aan zet

Wanneer je tegenover het groeiende ongenoegen geen hoopvol perspectief plaatst, wordt het een stuk eenvoudiger om in te spelen op de angst. Als iedereen gelooft “dat je er toch allemaal niets aan kan doen”, wordt het een stuk eenvoudiger om de slachtoffers van het systeem als schuldigen aan te wijzen.

Met de N-VA van Bart De Wever als grootste partij in Vlaanderen, de MR van Georges-Louis Bouchez als grootste partij in Wallonië, is de kans groot dat we een regering van bullebakken krijgen die het Europese besparingsbeleid met harde hand zullen doorduwen, terwijl ze de schuld voor alle problemen op ‘de anderen’ zullen schuiven.

Men speelt steeds verbaasd wanneer het gaat over het groeiende wantrouwen van de mensen in de politiek, maar wat daaraan vooraf gaat, is het groeiende wantrouwen van de politiek in mensen. Het begint met de migranten. Dan volgen de werklozen, de langdurig zieken, de vakbonden, ‘woke’, het middenveld, de subsidieslurpers, kritische journalisten, alles wat op links lijkt; en uiteindelijk zullen we allemaal verliezen.

Optimisme van de wil

Uit de rottende vruchten van een oude wereld die sterft, stijgen stinkende walmen op. Toch moeten we ook de kiemen zien van een nieuwe wereld die aarzelt om geboren te worden. Het vals optimisme dat Alexander De Croo verpersoonlijkt, is een doodlopende straat, maar pessimisme van het intellect is enkel waardevol wanneer het wordt aangevuld met optimisme van de wil.

Als het deze campagne ook over de genocide in Gaza is gegaan, dan is dat dankzij de moedige studenten die de campussen hebben bezet. Het is aan de vakbonden, de klimaat- en milieubewegingen en het hele middenveld om daar inspiratie uit te putten de komende periode. De rechtse partijen zullen proberen de tegenstemmen het zwijgen op te leggen, maar het is net die mogelijkheid om een tegenmacht te organiseren die onze samenleving democratisch maakt.

Potentieel op links

De PVDA die met veel vrijwilligers en een sterke organisatie, een beetje onder de radar, een grote vooruitgang in Vlaanderen forceerde, bewijst ook dat het wel degelijk mogelijk is om met een politieke vertaling van die solidaire tegenstroom ook electoraal vooruit te gaan. Bovendien speelt die partij in Wallonië er door het ongenoegen te capteren mee een rol in dat er daar geen extreemrechtse partij van de grond komt. Met hun grotere electorale gewicht komt nu ook een grotere verantwoordelijkheid om nog meer het maatschappijdebat te voeden, voorbij de slogans.

Ook Groen zou die vertaling kunnen bieden, maar dan moet ze de klimaatproblematiek nog veel meer op een sociale leest schoeien dan nu het geval is. De ecologisten kwamen deze campagne weliswaar op voor een vermogensbelasting, maar dat is niet voldoende gebleken om na jarenlang het regeringsbeleid te verdedigen af te rekenen met haar elitair imago. Dat is belangrijk, want de realiteit van de ecologische crisis verdwijnt natuurlijk niet omdat ze van de politieke agenda verdwijnt.

Als de drie linkse partijen, in tegenstelling tot in de rest van Europa, er in Vlaanderen samen op vooruit gaan, dan is dat naast de groei van de PVDA ook te danken aan de groei van Vooruit. Ook die partij heeft dus potentieel om vertaling te bieden aan de solidaire tegenstroom, maar dan moet ze meer ambitie tonen dan het aanbrengen van wat sociale correcties op het N-VA-beleid en een andere koers gaan varen, weg van het welvaartschauvinisme.

Nood aan zuurstof

Willen we die ruimte op links verder uitbreiden, dan mogen we zeker niet wachten op de volgende verkiezingscampagne. Samen met sociale strijd van onderen uit, is er ook nood aan zuurstof, aan ruimte voor die solidaire tegenstroom om analyses en alternatieven te ontwikkelen en uit te wisselen.

In een steeds rechtser wordend media-politiek klimaat is een platform zoals DeWereldMorgen, dat ruimte geeft aan tegenstemmen, meer dan ooit nodig. Dit is allesbehalve het moment om te plooien voor rechtse intimidatie. Dit is het moment om met iedereen die men tracht te intimideren schouder aan schouder te gaan staan en ons klaar en duidelijk uit te spreken voor een meer duurzame en solidaire samenleving.