Het belang van de officiële top

Op 17 en 18 juli was er in Brussel een topontmoeting tussen de presidenten van Latijns-Amerika en regeringsleiders van de Europese Unie. Het was de eerste EU-CELAC Cumbre (top in het Spaans) sinds acht jaar. CELAC is de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische staten en verenigt 33 staten.

Voor Europa zijn de landen van Latijns-Amerika en de Cariben van groot belang. De regio herbergt een kwart van alle bossen en bebouwbaar land in de wereld. Latijns-Amerika bezit ook meer dan de helft van de lithiumvoorraden (nodig voor batterijen van elektrische wagens) en 40 procent van alle koper.

Maar er zijn kapers op de kust. In de afgelopen twintig jaar is de handel tussen China en de regio vermeerderd met een factor 26: van 12 miljard dollar tot 310 miljard dollar. Als gevolg daarvan is China nu de belangrijkste handelspartner van Zuid-Amerika en koopt het meer van dat continent dan de EU en de VS samen.

China en de VS zijn verwikkeld in een steeds fellere concurrentiestrijd om handel, investeringen en invloed in de regio. Europa dreigt hier op een zijspoor te geraken.

Daarom bood deze top een belangrijke gelegenheid om een nieuwe start te maken. Betere betrekkingen zijn van cruciaal belang om een betere toegang te verzekeren tot de overvloedige grondstoffen voor groene technologie in de regio.

Volgens Josep Borrell, hoofd buitenlandse zaken van de EU, besteedden “de Europeanen in het verleden niet genoeg aandacht aan Latijns-Amerika. We moeten rekening houden met een nieuw geopolitiek scenario met de opkomst van China”.

Arrogantie vangt bot

Met deze top hoopte Brussel de Latijns-Amerikanen het hof te maken met beloften van investeringen in groene energie, infrastructuur en sociale projecten. Ook werd nauwere samenwerking op het gebied van digitale technologie aangeboden. Ambtenaren benadrukten de gedeelde democratische waarden en het gemeenschappelijk cultureel erfgoed van de twee regio’s.

Maar het lijkt erop dat ze in Brussel nog niet gemerkt hebben dat de wereld aan het veranderen is. In een overgroot deel van de Latijns-Amerikaanse landen is links aan de macht. Meer dan ooit zijn deze landen verenigd en stellen ze zich ook steeds assertiever op t.a.v. zowel de VS als Europa.

Feestelijke zitting Volkerentop 17 juli 2023. Foto: Bruno Bauwens

Er is in Latijns-Amerika de nodige verwondering over de recente, vernieuwde belangstelling in hun regio, wetende dat de zoektocht naar hun kritieke grondstoffen de belangrijkste reden is in plaats van de aanpak van hun problemen, zoals armoede en ongelijkheid.

“Het heeft iets naïefs en arrogants om te zeggen: ‘We zullen jullie nu aandacht geven, want we hebben plotseling ontdekt dat we vrienden nodig hebben en macht willen uitstralen’”, aldus een hoge diplomaat uit de regio.

In de aanloop naar de EU-CELAC top van 17-18 juli, groeide het verzet in Latijns-Amerika tegen de behandeling van het continent als leverancier van goedkope grondstoffen voor de EU. Volgens de Argentijnse president Fernández kan “niemand ons ertoe veroordelen om leveranciers van grondstoffen te zijn, die anderen industrieel verwerken om ons vervolgens de veel te dure producten te verkopen”.

Latijns-Amerikaanse landen eisen daarentegen herstelbetalingen en compensaties voor wat er tijdens de koloniale periode is gebeurd.

In aanloop naar de top liet de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva weten dat aanvullende milieueisen aan Mercosur, “onaanvaardbaar” waren omdat ze sancties zouden opleggen aan Mercosur-landen die zich niet houden aan klimaatafspraken.

Latijns-Amerika eist herstelbetalingen en compensaties voor wat er tijdens de koloniale periode is gebeurd

Mercosur is een douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela. Argentinië, een ander belangrijk land van deze handelsunie schaarde zich achter zijn standpunt. In de ogen van Latijns-Amerika lijken deze milieueisen op een nauwelijks verhuld landbouwprotectionisme.

Heel wat Latijns-Amerikaanse landen ergerden zich aan de arrogante uitnodiging van de EU aan de Oekraïense president Volodomyr Zelensky om de topbijeenkomst bij te wonen. Uiteindelijk werd dit afgewezen en werd Zelensky officieel niet uitgenodigd.

Scepsis

Bij de Latijns-Amerikaanse landen heerst ook de nodige scepsis over de ‘gulheid’ van de Europese Unie. Ondanks de verklaarde wens van de EU om de betrekkingen te versterken, missen sommige van haar voorstellen economisch gewicht. Voor een deel van de aangekondigde projecten ontbreekt nog financiering.

Ter voorbereiding van deze top bezocht Ursula Von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie de regio. In het kader daarvan deed ze een toezegging van 10 miljard euro subsidies en leningen aan de regio voor de periode 2021-2027. Dit verbleekt echter bij de 150 miljard euro die de EU aan Afrika heeft toegewezen.

Het is een ook een fractie van het totaalbedrag van 136 miljard dollar leningen dat China aan de regio heeft verstrekt in de periode van 2005 tot 2022.

En het is niet alleen een kwestie van geld. Er zijn ook twijfels over de marktgerichte aanpak van de Europese Unie. Die werden bij het begin van de top geuit door Gustavo Petro, de president van Colombia.

Gustavo Petro, president van Colombia. Foto: Bruno Bauwens

Voor hem is China een meer aantrekkelijke partner omdat het “een grotere planningskracht heeft dan de Europese Unie; die de mogelijkheid om de klimaatcrisis te overwinnen heeft gedelegeerd aan de markt en de marktkrachten. Dit leidt tot twee modellen waarvan de mensheid op dit moment afhankelijk is.”

“Kunnen instrumenten zoals koolstofbelastingen, verzekeringspolissen en rentabiliteitscriteria op een efficiënte manier leiden tot een koolfstofarme economie op korte termijn? Tot nu toe is het antwoord negatief.” Volgens hem vereist het antwoord op klimaatverandering een herziening van de ‘geplande’ economische oplossingen die ooit in Europa werden verguisd. “Waar geen winst is, zijn overheidsinvesteringen nodig.”

Povere resultaten en mediastilte

De regeringsleiders van deze top vertegenwoordigen in totaal één miljard mensen te midden van een wereld met gigantische problemen, denk maar aan de klimaatopwarming, de waterproblematiek of de grote ongelijkheid op het Latijns-Amerikaanse continent. Behalve over randkwesties zijn er op deze ‘Cumbre’ geen echte overeenkomsten gesloten.

In die zin kan deze top een flop genoemd worden. Zelfs over de lang uitgestelde overeenkomst tussen de EU en Mercosur kwam er geen akkoord. Er is enkel hoop dat er tegen het einde van het jaar daarover overeenstemming zal bereikt worden.

Over de oorlog in Oekraïne geraakte men niet verder dan zijn “bezorgdheid” uit te spreken over het conflict. Er kwam geen veroordeling van Rusland waar de Europese landen zo fel op hadden aangedrongen. Misschien is dat wel de reden waarom er in de mainstream media over deze toch wel belangrijke top nagenoeg niets te lezen valt.

Een lichtpuntje is dat er afgesproken is om meer regelmatig contact te houden. Er komt een nieuwe ontmoeting tussen de regeringsleiders van beide continenten in 2025 in Colombia. Hopelijk hebben de Europese regeringsleiders dan hun lesje geleerd en zullen ze zich iets bescheidener opstellen dan nu het geval was.

Volkerentop

In de schaduw van de officiële top tussen staatshoofden, was er ook een Volkerentop, georganiseerd door meer dan 160 sociale bewegingen en organisaties uit dertig landen van Latijns Amerika en Europa. Hieronder enkele hoogtepunten van deze bruisende alternatieve top. In het verlengde van de top was er een zitting in het Europees parlement, daar sprak o.a. de Franse linkse politicus Jean-Luc Mélenchon.

Jean-Luc Mélenchon

“We hebben het hier over een top die één miljard mensen vertegenwoordigt. Dan mag je verwachten dat een aantal urgente problemen worden aangepakt. Maar wat merken we? In de slotverklaring staat bijvoorbeeld geen woord over de biodiversiteit.

Jean-Luc Mélenchon in het Europees Parlement, 18 juli 2023. Foto: Katrien Demuynck

De handel in voedsel tussen deze twee continenten is goed voor 45 procent van het wereldtotaal. Welnu, er staat geen woord in de slotverklaring over hoe de mensen zichzelf kunnen voorzien van voedsel, geen woord over de problematiek van de honger, over de strijd van de mensen tegen de agrobusiness, over de tonnen voedsel die weggegooid worden.

Ja, over lithium, over handel en over Mercosur is gepraat. Maar wat is het nut van zo’n top als er niets gezegd wordt over de watercrisis? Trouwens, zal de markt, waarover zoveel gepraat werd, iets oplossen? Nee, die zal niets oplossen.

Het betreft hier één miljard mensen en er is geen initiatief gekomen voor de vrede. Als de staatshoofden het verbrodden, dan is het aan ons, aan de volkeren, om het zelf in handen te nemen.”

“Als de staatshoofden het verbrodden, dan is het aan ons, aan de volkeren, om het zelf in handen te nemen.”

Uit de slotverklaring van de Volkerentop:

“Deze Volkerentop begreep dat de ontmoeting tussen CELAC en de EU een kans is om vooruitgang te boeken bij het creëren van een multipolaire wereld, met multilaterale betrekkingen die de mensheid in staat stellen vooruitgang te boeken in vrede en in harmonie met Moeder Aarde.

We nemen met belangstelling kennis van de opmars van de krachten die een nieuwe multipolaire en multicentrische internationale orde verdedigen, die de geleidelijke komst inluidt van een wereldarchitectuur die gebaseerd is op solidariteit en samenwerking tussen soevereine landen.

De slotverklaring van de Volkerentop wordt voorgelezen. Foto: Katrien Demuynck

Op die manier bekijken we met optimisme en sympathie de nieuwe progressieve golf die op gang komt in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. We brengen hulde aan hun heroïsche strijd voor soevereiniteit, sociaal welzijn en participatieve democratie, met als doel de levensomstandigheden en het bestaan van de volkeren te verbeteren, eenheid en regionale integratie in solidariteit te bevorderen en CELAC en UNASUR met meer kracht te reactiveren.

We leven in een tijd waarin het imperialisme een offensief ontplooit dat probeert de wereld te verdelen in blokken van staten, die geïsoleerd en tegenover elkaar staan. Het intensiveert allerhande provocaties, blokkades, druk en eenzijdige dwangmaatregelen tegen die volkeren die zich niet aan het imperialisme onderwerpen en zijn belangen niet dienen. Dat veroorzaakt vernietiging en dood in veel regio’s op deze planeet.

We leven in een tijd waarin het imperialisme een offensief ontplooit dat probeert de wereld te verdelen in blokken van staten

Wij veroordelen de onrechtvaardige en onwettige VS blokkade tegen Cuba sluiten ons aan bij de Verklaring die is goedgekeurd tijdens de 26^ste bijeenkomst van het Forum van Sao Paulo, gehouden in Brasilia van 29 juni tot 2 juli 2023.

Daarin wordt bevestigd dat Cuba zich heldhaftig heeft verzet tegen meer dan een halve eeuw onrechtvaardige en misdadige blokkade door de imperialistische macht van de Verenigde Staten. De waardigheid van het Cubaanse volk is een voorbeeld voor alle naties en progressieve partijen in de wereld, zoals we ons ook aangesproken voelen wanneer de bijeenkomst van het Forum van Sao Paulo besluit om Cuba uit te roepen tot “Universeel Erfgoed van Waardigheid”.

Wij verwerpen het gebruik van juridische mechanismen en fake news om progressieve leiders van Latijns-Amerika die democratisch gekozen zijn uit hun ambt te zetten. Wij verwerpen het onwettige beleid van sancties en unilaterale dwangmaatregelen die door de Verenigde Staten zijn opgelegd aan de Bolivariaanse Republiek Venezuela en de Republiek Nicaragua. Die sancties vormen een onmenselijke en criminele blokkade van de economieën en volkeren van beide landen.

Wij verwerpen ook het beleid van de Europese Unie om VS sancties tegen Venezuela en Nicaragua te onderschrijven en in sommige gevallen te kopiëren.”

Miguel Díaz-Canel, president van Cuba:

“Het is deze Volkerentop waar een meer rechtvaardige en solidaire wereld wordt geëist om het hoofd te bieden aan de diepe systeemcrisis van het kapitalisme, die onlosmakelijk verbonden is met de onrechtvaardige heersende internationale economische orde. En het is hier waar de deelnemers de grootste, langste en meest rechtvaardige claim van onze bevolking onderschrijven.

Miguel Díaz-Canel, president van Cuba. Foto: Bruno Bauwens

De economische, commerciële en financiële blokkade die de regering van de Verenigde Staten aan Cuba heeft opgelegd is amoreel en onmenselijk omdat het een flagrante, massale en systematische schending vormt van de mensenrechten van een heel volk: het Cubaanse volk.

Je kunt niet over mensenrechten spreken en tegelijkertijd het genocidale karakter negeren van een beleid dat opzettelijk is bedacht en rigoureus wordt toegepast. Een beleid dat ervoor zorgt dat de materiële behoeften en tekortkomingen van miljoenen mensen hen tot wanhoop leiden. Een beleid dat tot economische verstikking leidt tot het punt dat het een sociale explosie veroorzaakt, met het doel een regimewissel door te voeren.

Tegenover de rechtse en extreemrechtse kringen in het Europees Parlement, die op één lijn zitten met de belangen van de terroristische en ultraconservatieve sectoren in Miami en het Amerikaanse Congres, die ons proberen te dwarsbomen en te verdelen, pleiten wij ervoor dat de betrekkingen tussen Europa en Latijns-Amerika en het Caribisch gebied gebaseerd zijn op niet-inmenging en respect voor de soevereiniteit en zelfbeschikking van de volkeren.

“Het is onze overtuiging dat er geen blokkade mogelijk is op solidariteit zoals dat wel het geval is op voedsel, medicijnen of apparatuur”

We zijn ervan overtuigd dat solidariteit niet op dezelfde manier kan worden geblokkeerd als voedsel, medicijnen en apparatuur. Solidariteit erkent alleen menselijke behoeften en eisen en plaatst degenen die het geven en ontvangen in het hoogste echelon van onze soort. Solidariteit zal een onverwoestbaar strijdwapen blijven en tegelijkertijd een permanente en onuitputtelijke vredesboodschap die niet in de kiem gesmoord zal worden.”