Beelden kunnen krachtig zijn. Een drugsbende die zwaaiend met geweren en granaten de studio’s van TC Televisión binnenvielen schokte de wereld. Het was het meest cinematografische hoogtepunt van de voorbije dagen, gekenmerkt door explosieve aanvallen, rellen, plunderingen, schietpartijen, autobranden, ontvoeringen en een algemene paniek die het land letterlijk platlegde.

Maar de schokkende en nooit geziene gebeurtenissen op de openbare zender in de stad Guayaquil – en de gebeurtenissen die eraan voorafgingen en erop volgden – zijn slechts het laatste hoofdstuk in een spiraal van georganiseerd geweld die ongeveer vijf jaar aan de gang is en die de afgelopen twee jaar sterk is uitgezaaid.

Deze gewelduitbarsting is slechts het laatste hoofdstuk in een spiraal van georganiseerd geweld die ongeveer vijf jaar aan de gang is

Het is de trieste metamorfose van een land dat het op een na veiligste land in Latijns-Amerika was en dat nu is uitgegroeid tot het meest gewelddadige land. Sinds 2019 is het aantal moorden per inwoner met bijna 800 procent gestegen.

Het huidige kruitvat

De lont van de voorbije dagen werd aangestoken door de ontsnapping uit de gevangenis van twee drugsbaronnen te midden van rellen en ontvoeringen van politieagenten in een zestal gevangenissen. De gevangeniscrisis is het meest zichtbare gezicht van de heksenketel: de voortdurende bloedbaden, meestal als gevolg van confrontaties tussen bendes, hebben sinds 2021 meer dan 460 gevangenen het leven gekost.

De jonge president, Daniel Noboa, die anderhalve maand geleden aantrad om de termijn van Guillermo Lasso af te maken, reageerde met het uitroepen van de noodtoestand en een avondklok. Dat leidde uiteindelijk tot een storm van gewapende aanvallen en bomaanslagen in het hele land, waaronder de spectaculaire overname van het tv-kanaal.

In het licht van de wijdverspreide chaos en na de steun te hebben gekregen van het hele politieke spectrum – inclusief de verbannen voormalige president Rafael Correa – vaardigde Noboa een nieuw decreet uit waarin hij de staat van ‘intern gewapend conflict’ erkent en het leger opdracht gaf 22 organisaties te neutraliseren die hij als “terroristische groeperingen” bestempelt.

Het land raakte in shock: scholen gingen dicht, de meeste winkels sloten hun deuren en de bevolking barricadeerde zichzelf in hun huizen

Op de eerste dag van deze totale oorlog tegen de bendes, vielen minstens dertien doden en zeventig arrestaties.

Het land raakte in shock: scholen gingen dicht, de meeste winkels sloten hun deuren en de bevolking barricadeerde zichzelf in hun huizen. Oorlogstanks zwerven door de lege straten, terwijl geweld en botsingen zich vermenigvuldigen. Dat voorspelt een bloedige en onzekere uitkomst.

Vijf fundamentele redenen

Er zijn enkele sleutels die proberen te ontrafelen hoe dit model van dagelijks geweld en dood, geregeerd door narco-criminele bendes, tot stand kwam:

1. De internationale factor. Ecuador ligt tussen Colombia en Peru, de grootste cocaïneproducenten ter wereld. De aanwezigheid van de guerrillabeweging FARC in het zuiden van Colombia functioneerde als een soort blokkade voor de uitbreiding van de kartels richting Ecuador. De ondertekening van het vredesakkoord in 2016 en de daaropvolgende demobilisatie van de guerrilla hertekenden dat grensgebied echter volledig en zetten de sluizen open voor criminele economische activiteiten, voornamelijk in de havens van Guayaquil en Esmeraldas.

In de context van de herconfiguratie van de drugsroutes werd Ecuador een belangrijk regionaal centrum voor de opslag, verwerking en distributie van drugs die voornamelijk bestemd waren voor de Verenigde Staten en Europa. In korte tijd kwamen er meer dan twintig bendes bij, die gefragmenteerd opereerden, in veel gevallen als onderaannemers van de grote Mexicaanse en Colombiaanse kartels.

2. De ontmanteling van de staat. Het bovenstaande houdt verband met de verschuiving in het economische model die sinds 2018 is doorgevoerd met het verraad van Lenín Moreno (opvolgen van voormalig president Rafael Correa, nvdr.) en is voortgezet door zijn opvolger, de voormalige bankier Guillermo Lasso.

Als gevolg van het neoliberale recept verzwakte de grenscontrole en werd de penetratie van bendes vergemakkelijkt

Het neoliberale recept van privatisering, bezuinigingen en inkrimping van de staat leidden tot een verzwakking van de overheidsdiensten, waardoor de grenscontrole werd verzwakt en de penetratie van bendes werd vergemakkelijkt.

3. Financiële deregulering. In lijn met de neoliberale structurele hervormingen die met het IMF waren overeengekomen, werden ook de controles op de kapitaalcirculatie, offshore-bedrijven en het witwassen van geld verminderd. De gedollariseerde economie, die het witwassen van geld vergemakkelijkt, maakte de cirkel voor drugshandeloperaties helemaal rond.

4. Penetratie in instellingen. Het manoeuvreervermogen en de alomtegenwoordigheid van deze bendes die gebieden en gevangenissen controleren, kunnen alleen verklaard worden door de uitbreiding van hun tentakels in belangrijke sectoren van de veiligheidstroepen, de rechterlijke macht en sommige politieke figuren.

Half december lanceerde het Openbaar Ministerie ‘Operativo Metástasis’ (Operatie Uitzaaiingen), wat leidde tot de arrestatie van 29 mensen, waaronder rechters, aanklagers, politieagenten en advocaten wegens banden met de georganiseerde misdaad. Al in 2021 had de VS de visa ingetrokken van vier hoge politieagenten die zij ‘narco-generaals’ noemden.

5. Een regionaal plan. De intriges die Ecuador verwoesten hebben lokale bijzonderheden, maar beantwoorden aan een model dat in de jaren 1980 sterk geïnstalleerd werd in Mexico, Colombia en enkele Centraal-Amerikaanse landen, en dat zich de laatste jaren op verschillende schaal verspreid heeft over de hele regio.

Het zijn oude en nieuwe dominantiestrategieën om de controle over het Latijns-Amerikaanse landschap te blijven garanderen

Het gaat over de paramilitarisering van gebieden om terreur te zaaien, het sociale weefsel te ontmantelen en de bevolking onderworpen te houden, terwijl tegelijkertijd een structuur van miljoenendeals op poten wordt gezet. Het zijn oude en nieuwe dominantiestrategieën om de controle over het Latijns-Amerikaanse landschap te blijven garanderen.

Dit artikel verscheen eerder op Tiempo Argentino.