Ernstige wrijvingen werpen een schaduw over de top van de EU met de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC) die volgende week maandag begint. Met deze top, de eerste sinds 2015, probeert de EU haar betrekkingen met de Latijns-Amerikaanse staten nieuw leven in te blazen.

Dit moeten we bekijken in het kader van de inspanningen van de EU om haar toegang tot de natuurlijke hulpbronnen van het subcontinent te bevorderen, essentieel voor de energietransitie van de EU – van lithium tot groene waterstof.

Hiertegen bestaat weerstand. “Niemand kan Latijns-Amerikaanse landen ertoe veroordelen leveranciers te zijn van grondstoffen die anderen industrieel verwerken om ons vervolgens de te dure producten te verkopen “, protesteerde de Argentijnse president Alberto Fernández onlangs.

“Niemand kan ons ertoe veroordelen leveranciers te zijn van grondstoffen die anderen industrieel verwerken om ons vervolgens de te dure producten te verkopen”

Er is ook controverse over de verklaring van de EU-CELAC-top. Met betrekking tot de oorlog in Oekraïne weigert CELAC de kant van het Westen te kiezen en eist in plaats daarvan een schriftelijke erkenning van de misdaden die zijn begaan onder Europese koloniale heerschappij – en een belofte om herstelbetalingen te doen.

“Het lijkt erop dat de CELAC-landen gezien willen worden als gelijkwaardige partners”, merkte een EU-diplomaat op.

Natuurlijke hulpbronnen die de EU nodig heeft

In haar streven naar invloed in Latijns-Amerika heeft de EU onlangs een offensief ingezet dat ze vorig jaar al had aangekondigd. De onderliggende belangen en de middelen om deze te verwezenlijken, worden uiteengezet in de nieuwe Latijns-Amerika-strategie die op 7 juni door de EU-Commissie werd gepubliceerd. Ze voorziet in de uitbreiding van de economische relaties.

De EU heeft vooral haar zinnen gezet op de grondstoffen die nodig zijn voor de Europese energietransitie – van groene waterstof tot lithium, waarvan met name de auto-industrie afhankelijk is voor de accu’s in haar nieuwe elektrische auto’s. “Lithium, koper, groene waterstof – dit zijn de dingen die Europa nodig heeft en die Argentinië kan leveren,” verklaarde EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen half juni in Buenos Aires, tijdens haar vierdaags bezoek aan Latijns-Amerika.

In haar streven naar invloed in Latijns-Amerika heeft de EU onlangs een offensief ingezet

Om haar toegang tot natuurlijke hulpbronnen te optimaliseren, wil de EU haar vrijhandelsovereenkomst met Mercosur (Zuid-Amerikaanse douane-unie, nvdr.) die al bijna een kwart eeuw in de pijplijn zit, nu eindelijk ratificeren.

Dit stuit echter op hevig verzet. Zo heeft de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva bezwaar gemaakt tegen het verzoek van Von der Leyen om een aanvullend milieudocument bij de overeenkomst te ondertekenen: Brazilië zal zich niet onderwerpen aan de sancties waarmee de EU in dit document dreigt.

Niet veroordeeld tot leverancier van grondstoffen

Ondertussen wordt het ongenoegen van Mercosur steeds fundamenteler. De Zuid-Amerikaanse alliantie van staten annuleerde haar bijeenkomst met de EU op 29 en 30 juni, waar de onderhandelingen over het vrijhandelsakkoord en het aanvullend document zouden worden voortgezet. Er was meer tijd nodig om de eigen voorstellen te formuleren, was de reden die werd gegeven.

Tijdens de Mercosur-top op 3 en 4 juli in Puerto Iquazú herhaalde Lula zijn kritiek op het aanvullend document, dat hij “onacceptabel” noemde. Hij bevestigde ook dat hij de passages in het vrijhandelsakkoord afwijst waarin officiële overheidscontracten opengesteld zouden worden voor bedrijven uit de EU.

Publieke contracten zijn “een van de weinige economische beleidsinstrumenten die we nog hebben”. Ze zijn nodig om kleine en middelgrote Braziliaanse bedrijven te ondersteunen.

Argentijns president Albert Fernández bevestigde dan weer dat Mercosur zich niet mag laten reduceren tot leverancier van grondstoffen. “Niemand kan ons ertoe veroordelen,” legde Fernández uit, “om leveranciers van grondstoffen te zijn, die anderen industrieel verwerken om ons vervolgens de veel te dure producten te verkopen.”

Lula was het daarmee eens. “Het is niet in ons belang om een overeenkomst te ondertekenen die ons zou veroordelen tot de eeuwige rol van grondstoffenexporteur.”

Zelensky ongewenst

De EU heeft te kampen met sterke weerstand, niet alleen in de kwestie van de vrijhandelsovereenkomst met Mercosur, maar ook op de top met de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC), de vereniging van alle 33 soevereine naties van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, die begin volgende week in Brussel wordt gehouden.

De nieuwe Latijns-Amerika-strategie van de EU voorziet in regelmatige topontmoetingen, die indien mogelijk worden afgewisseld met bijeenkomsten van de ministers van Buitenlandse Zaken van beide kanten.

Volgens recente berichten reageerde CELAC op 4 juli met een tegenontwerp op de ontwerpverklaring van de top die de EU in juni had verzonden. Het ontwerp van de EU bevatte ook verschillende paragrafen waarin Rusland scherp werd veroordeeld voor zijn interventie in de Oekraïense oorlog.

De EU probeert elke internationale bijeenkomst te gebruiken om het westerse standpunt over de oorlog in Oekraïne op te leggen aan de andere partij

Dit sluit aan bij de pogingen van de EU om elke internationale bijeenkomst te gebruiken om het westerse standpunt over de oorlog in Oekraïne op te leggen aan de andere partij. Deze pogingen mislukken echter regelmatig, zoals nu weer met het ontwerp voor de EU-CELAC-top.

Het CELAC-tegenvoorstel schrapte alles over Oekraïne. Eerder hadden ze al de arrogante uitnodiging van de EU aan de Oekraïense president Volodomyr Zelensky om de topbijeenkomst bij te wonen, afgewezen. Zelensky werd officieel niet uitgenodigd.

Diplomatieke oplossingen

In haar ontwerp heeft CELAC de zinsnede “pleiten voor ernstige en constructieve diplomatieke oplossingen voor het huidige conflict in Europa” opgenomen. Dit moet gebeuren “met vreedzame middelen” verklaart het ontwerp, in tegenstelling tot de massale wapenopbouw voor Oekraïne, ook door de EU.

Het pleit ook voor maatregelen “die de soevereiniteit en veiligheid van ons allemaal garanderen, evenals regionale en internationale vrede, stabiliteit en veiligheid.” CELAC steunt dus de voortdurende inspanningen, met name van de Braziliaanse president Lula, om te bemiddelen tussen Moskou en Kiev om een staakt-het-vuren te bereiken.

Een EU-diplomaat zou met betrekking tot het standpunt van CELAC over de oorlog in Oekraïne hebben gezegd dat het erop lijkt dat “we niet op dezelfde golflengte zitten” en ten aanzien van het feit dat CELAC niet bereid is om het standpunt van de EU te steunen “lijkt het erop dat ze (de CELAC-landen, nvdr) als gelijkwaardige partners willen worden gezien”.

Herstelbetalingen voor koloniale misdaden

Tot slot herinnert CELAC in het tegenvoorstel uitdrukkelijk aan de koloniale heerschappij van de Europese landen over Latijns-Amerika en het ontvoeren en tot slaaf maken van Afrikanen door de Europeanen op het subcontinent.

“We erkennen en betreuren ten zeerste het onnoemelijke leed dat miljoenen mannen, vrouwen en kinderen is aangedaan als gevolg van de trans-Atlantische slavenhandel van Afrikanen” staat er in het ontwerp. CELAC stelt in het document ook de volgende formulering voor: “We erkennen de noodzaak van passende maatregelen om de waardigheid van de slachtoffers te herstellen.”

De landen van Latijns-Amerika eisen herstelbetalingen en compensaties voor wat er tijdens de koloniale periode is gebeurd

Hiertoe behoren “herstelbetalingen en compensaties om ons collectief geheugen te helpen helen en de erfenis van onderontwikkeling ongedaan te maken”. De EU-CELAC-top zal uitwijzen of de EU, die voortdurend opschept over haar zogenaamde “waarden”, bereid is om een dergelijke formulering te ondertekenen en bij te dragen aan het verlichten van de voortdurende gevolgen van talloze koloniale misdaden.

In de schaduw van de officiële top tussen staatshoofden, is er ook een Volkerentop. Die gaat door op de VUB in Aula Q. Hij wordt georganiseerd door sociale bewegingen en organisaties uit Latijns Amerika en Europa. Het programma vind je hier.

Dit artikel verscheen eerder op German Foreign Policy