De prijzen van voeding en andere basisproducten rijzen de pan uit. Deze prijsstijgingen boven op de economische gevolgen van een aanslepende pandemie doen velen vrezen voor ongeziene politieke en sociale instabiliteit in 2022.

Terwijl studieleningen en huurschulden blijven oplopen, kost volgens de VS-overheidsdienst Bureau of Labor Statistics een gemiddelde winkelkar nu 6,4% meer dan in november 2020 en een etentje in een restaurant 5,8% meer.

De opvallendste prijsstijging is die van vlees. Rundvlees kost 26,2% meer dan in 2020, varkensvlees 19,2% en kip 14,8%. De prijs van spek (bacon is een belangrijk voedselingrediënt in de VS, nvdr) is historisch hoog: 36% hoger dan in 1980, zelfs rekening houdend met de inflatie.

Wanneer binnenkort nieuwe wetten op het dierenwelzijn van kracht worden die de minimale leefruimte voor varkens bepalen, zal er volgens sommige voorspellingen een groot tekort aan spek optreden en een prijstoename tot 60%.

Feestelijke Thanksgiving-dis. Foto: Ms Jones/CC BY-SA 2:0

Ook voor eieren, suiker, fruit en groenten moet de consument dieper in zijn portemonnee tasten. Een feestmaal bereiden voor Thanksgiving¹ kost dit jaar gemiddeld 53,31 dollar per persoon volgens het jaarrapport van de American Farm Bureau Federation: 14% meer dan de 46,90 dollar van 2020 en hiermee de duurste Thanksgiving sinds de landbouworganisatie in 1985 begon met het bijhouden van deze cijfers.

Getroffen door een ongeziene stijging in de kosten kondigde fastfoodgigant McDonalds aan dat zijn prijzen met ongeveer 6% verhoogden en besliste Dollar Tree (een Amerikaans grootwinkelbedrijf beroemd om zijn verkoop van consumptiegoederen voor één dollar, nvdr) af te stappen van wat al meer dan dertig jaar zijn handelsmerk is en op de meeste van zijn producten een prijsverhoging van 25% uit te rollen, zodat die voortaan 1,25 dollar zullen kosten.

‘Onvrolijk’ Kerstmis

De stijging van de voedselprijzen is maar één aspect van een onrustwekkende trend: de index van consumentenprijzen in de VS is met 6,8% gestegen, de grootste stijging op jaarbasis sinds 1982. Benzine kost 58% meer dan in 2020, de prijzen voor gas en elektriciteit zijn met respectievelijk 25% en 6,8% omhooggegaan.

Deze stijgende kosten treffen onevenredig hard de lagere klassen. Het armste vijfde van de Amerikaanse gezinnen geeft een veel groter deel van hun inkomen uit aan voeding dan het rijkste vijfde. Volgens het U.S. Department of Agriculture (USDA), het Amerikaanse ministerie voor Landbouw, zijn 42 miljoen Amerikanen afhankelijk van het Supplemental Nutrition Assistance Program (SNAP), het federaal voedselhulpprogramma, om eten te kunnen kopen. De nood is zo hoog dat het USDA in oktober de maandelijkse bijstand met gemiddeld 36 dollar verhoogde.

Deze Walmart kondigt aan dat SNAP-checks er aanvaard worden voor houders van een Electronic Benefit Transfer kaart, een gedigitaliseerde kaart voor voedselchecks van de overheid. Foto: Mike Mozart/CC BY-SA 2:0

De meerderheid van de Amerikanen is sowieso platzak. Momenteel leeft bijna twee derde van het bevolking van betaaldag tot betaaldag. Nauwelijks 39% van de Amerikanen denkt dat ze een nooduitgave van duizend dollar zouden kunnen dragen. Met de toenemende kosten voor verwarming, vervoer en voeding was het voor honderden miljoenen dit jaar een magere Kerstmis.

Vóór corona leed één op acht Amerikanen − en dat betekent één op zes kinderen − regelmatig honger. De ongeveer 30 miljoen kinderen die grotendeels leven van hun schoolmaaltijden hebben door sluitingen ten gevolge van coronabesmettingen af en toe een maaltijd moeten missen.

Veel gezinnen die op die manier onder druk kwamen te staan, trokken het niet meer. Van Feeding Amerika, de grootste organisatie van voedselbanken in de VS, vernam MintPress dat de voedselbanken in 2021 58% meer voedsel hebben moeten inslaan om de steeds toenemende nood op te vangen.

Katie Fitzgerald, operationeel directeur van de organisatie, verklaarde: “In de VS lijden meer dan 38 miljoen mensen, waaronder bijna 12 miljoen kinderen, honger. Onze voedselbanken en onze partners zijn veerkrachtig en doen er alles aan om voedsel te blijven verstrekken aan onze noodlijdende medemens, maar zonder de aanhoudende steun van de publieke en de private sector kunnen we dit niveau van hulpverlening niet volhouden.”

De gevolgen zijn in het hele land voelbaar, hoewel niet overal in dezelfde mate. Volgens de ngo Save The Children is East Carroll Parish, Louisiana, de county² met het hoogste percentage voedselonzekerheid van het land.

Olga, Ramon en hun drie jonge kinderen hebben het moeilijk om hun rekeningen te betalen en eten te kopen. Foto: savethechildren.org

In dit uiterste noordoosten van Louisiana, op de beemden en velden ten westen van de Mississippi, krijgt 40% van de kinderen niet genoeg te eten, een percentage vergelijkbaar met Bangladesh en Peru, hoger dan in Sub-Sahara landen als Mali.

Mensen die aan de frontlijn van de strijd tegen de honger werken, vertelden MintPress dat de stijgende prijzen een drastische invloed hebben gehad op de hoeveelheid levensmiddelen die zij konden inkopen en uitdelen. Jen Toth, algemeen directeur van de voedselbank van noordoostelijk Louisiana, merkte op:

“De verhoging van de voedselprijzen werd absoluut gevoeld door mensen die moeten rondkomen van een zeer laag vast inkomen of een laag uurloon. Hun dollars zijn niet meer toereikend, ze kunnen minder voedsel kopen dan een jaar geleden.”

“Voeding is, anders dan huur en nutsvoorzieningen, een uitgave die iemand zelf beheert, maar helaas kan dat betekenen dat een bejaarde of een gezin, om zijn andere rekeningen te kunnen betalen, niet genoeg geld overhoudt om eten te kopen.”

Een brood-en-boter-protestgolf?

De politieke gevolgen van honger zijn indringend en niet te voorspellen. Honger kon wel eens de lont in het kruitvat zijn en een dergelijke golf van woede en rancune veroorzaken, dat de Black Lives Matter-betogingen van 2020 er nog braaf bij lijken.

President Joe Bidens populariteit zakt voortdurend. Volgens sommige peilingen wordt hij nog maar door 39% van de Amerikanen gesteund. Nog minder Amerikanen (31%) denken dat het land op de goede weg is.

Nu al lijken de Republikeinen de sterk gestegen voedsel- en brandstofprijzen te willen gebruiken om de 46ste president aan te vallen. Hashtag #ThanksgivingTax was in november 2021 trending op sociale media, doordat conservatieven hun politieke tegenstanders de schuld gaven voor de duurte van het feest.

Advertentie Republikeinse Partij die stijging voedselprijzen tijdens Thanksgiving aan president Biden wijdt:

This is Joe Biden’s #ThanksgivingTax. pic.twitter.com/OvpJaMzVIL

— Rep. Elise Stefanik (@RepStefanik) November 24, 2021

In de tussentijdse parlementaire verkiezingen³ van 2022 zullen alle 435 zetels in het Huis van Afgevaardigden, 34 zetels in de Senaat en vele gouverneurschappen en wetgevende meerderheden van deelstaten worden beslist.

Voorlopige peilingen voorspellen een enorme golf van rode (= Republikeinse) woede over heel de VS. Zoals CNN onlangs schreef: “Vrijwel elke indicator die wees op een Democratische golf in de halftijdse verkiezingen (midterms) van 2018 wijst nu op een Republikeinse golf in de midterms van 2022.”

President Biden is teruggekomen op zijn beloften over schuldkwijtschelding en, gedwarsboomd door een weerspannige senator Joe Manchin (Democraten, West-Virginia), lijken de Democraten zijn Build Back Better-agenda (voor o.a. sociale programma’s en investeringen in infrastructuur en openbare nutsgebouwen, nvdr) op de lange baan te hebben geschoven, minstens tot dit jaar 2022.

Build Back Better omvat heel wat maatregelen voor armoedebestrijding, waar voedselbanken en andere liefdadigheidsinstellingen sterk op aangedrongen hebben bij de regering. Waar Amerikanen zich gewoonlijk weinig aantrekken van de politieke schandalen op Capitol Hill⁴, zijn voedsel- en brandstofprijzen echter wel zaken die hen persoonlijk raken. Deze broodkwesties zouden een golf van publieke verontwaardiging kunnen veroorzaken en onder het Democratische kiezerspubliek de steun voor hun partij flink laten slinken.

Toch is de mogelijkheid dat hij dit jaar een verkiezingsnederlaag lijdt en bijgevolg een lame duck⁵ president wordt misschien wel de minste van Bidens zorgen. Overal in de wereld zijn stijgende voedselprijzen, die mensen naar de rand van de afgrond drijven, wel vaker de katalysator geweest voor massale opstanden en revoluties.

Marion Nestle, professor emerita aan de universiteit van New York en auteur van het baanbrekende werk Food Politics (voedselpolitiek), waarschuwde:

“Een stijging van de voedselprijzen is niet geliefd en wordt gezien als een teken van slecht bestuur. Dat heeft nu al politieke gevolgen, want het wordt aangegrepen om het beleid van de regering-Biden te bekritiseren, ongeacht of dat beleid er eigenlijk voor verantwoordelijk is of niet. Om Shakespeare te citeren: hongerige mensen zijn gevaarlijk. Honger leidt tot wanhoop.”

Nestle suggereerde dat de politieke repercussies van de verwachte prijsstijgingen zullen afhangen van hoe wanhopig de mensen worden. “Ik heb geen glazen bol. Als mensen hun gezin niet meer kunnen voeden en de tekorten niet worden aangevuld door voedselhulp is het moeilijk te voorspellen wat er kan gebeuren. Volgens mij is het echter een fundamentele taak van de overheid om te zorgen voor het welzijn van haar burgers, en dus, naast andere behoeften, voor eten.”

Levensmiddelenconcerns rijven de winsten binnen

Geconfronteerd met deze toenemende kritiek heeft de regering-Biden de schuld voor de opgedreven prijzen gelegd bij ‘de hebzucht van de vleesconcerns’. “Het maakt niet uit of de mensen in de winkel een halve kilo vlees kopen, een kilo of vijf kilo, de prijs ligt hoger”, zei Jen Psaki, woordvoerster van het Witte Huis. “Noem het gerust inhaligheid van de bedrijven.”

Hoewel de Republikeinen dit afdoen als doorschuiven van verantwoordelijkheid zit er enige waarheid in wat Psaki beweert. Terwijl de lagere klassen in Amerika de broeksriem moeten aanhalen, strijken voedselgiganten enorme winsten op.

De aandelenkoers van Tyson Foods (grootste verwerker en verkoper in de VS van kip, rundvlees en varkensvlees) is gestegen van 63,05 dollar van Kerstmis 2020 tot 86,63 dollar op Kerstmis 2021 − een sprong van 37%. In dezelfde periode zijn de aandelen van PepsiCo gestegen van 145,06 dollar naar 171,82 en die van Nestlé van 109,56 naar 137,13 (Marion Nestlé is geen familie van dit voedselconglomeraat).

Een andere oorzaak van deze evolutie is het wereldwijd tekort aan kunstmest, waardoor de prijzen in een jaar met ten minste 80% gestegen zijn. Landbouwers hebben hun aankopen uitgesteld, hopend op een prijsdaling, maar moesten uiteindelijk kiezen tussen een veel hogere prijs of geen kunstmest en genoegen nemen met een veel lagere oogst in 2021 − wat zich allebei vertaalde in hogere prijzen voor de consument.

Bosbrand in zuidelijk California. Foto: Flickr/Anthony Citrano

Ook de hete droge zomer van 2021, met bosbranden in het westen van het continent en verschroeide velden overal in de Midwest, is een belangrijke factor. Het ministerie van Landbouw maakte onlangs bekend dat de tarweoogst van 2021 in de VS de slechtste was in 20 jaar.

De recordhitte was ook nefast voor de Canadese landbouwproductie, die 35% minder tarwe en 24% minder raapolie opleverde. De landbouwsector werd ook nog eens getroffen door de hogere brandstofprijzen.

Al deze kosten werden doorgeschoven naar de supermarkten, de voedselbanken en uiteindelijk de consument. “In het hele land worden voedselbanken getroffen door verstoringen in de toeleveringsketens, kleinere voorraden bij de detailhandel en de producenten, kosten voor brandstof, vervoer en een tekort aan arbeidskrachten, samen met nog andere verstoringen. De kosten voor het vervoer van geschonken voedsel zijn met meer dan 20% gestegen”, zei Fitzgerald.

Er is weinig hoop in het verschiet, want de voedselprijzen zullen in de nabije toekomst opnieuw stijgen. Het ministerie van Landbouw voorspelt dat de kosten voor een maaltijd thuis met 1,5% tot 2,5% zullen toenemen en de prijzen op restaurant met 3% tot 4%. Daarbij moet worden genoteerd dat het ministerie de prijsstijgingen van 2021 zwaar had onderschat.

De wereld een kruitvat

Is in de VS de toestand zorgwekkend, wereldwijd is ze hachelijk. Volgens de VN lijden 811 miljoen mensen, zowat een tiende van de wereldbevolking, regelmatig honger. De VN-Voedsel- en Landbouworganisatie FAO, constateert dat voedselprijzen wereldwijd nooit zo hoog zijn geweest en dat de kosten voor voeding de voorbije twaalf maanden met 37% de hoogte in zijn geschoten.

In grote delen van de wereld dreigt hongersnood. De VN waarschuwen dat, als niets wordt ondernomen, voor 28 miljoen mensen in West- en Centraal-Afrika de hongerdood dreigt. Madagaskar kampt met de ergste droogte in 40 jaar en heeft dringend voedselhulp nodig. Geen eenvoudige klus met de pandemie die oogsten en mondiale aanvoerlijnen verstoort.

Libanon vecht dan weer met een aaneenschakeling van crisissen: van een economische instorting tot de enorme vernieling die de ontploffing in de haven van Beiroet heeft veroorzaakt. Door de devaluatie van de munt heeft het Libanese pond 90% van zijn waarde verloren en zijn de voedselprijzen in de afgelopen twee jaar met 628% gestegen.

Libanon lijdt nog steeds onder de gevolgen van de vernietigende ontploffing in Beiroet op 8 augustus 2020. Foto: Mehr News Agency/CC BY-SA 4:0

Aan de andere kant van de grens, in Syrië, worstelen 12,4 miljoen mensen – meer dan de helft van de bevolking – dagelijks om aan eten te komen. In de Arabische wereld is honger sinds 2000 met 91% toegenomen, zodat, volgens een nieuw VN-rapport, een derde van de regio niet genoeg te eten heeft.

Het VN-Wereldvoedselprogramma WFP schat dat het tegen februari 2022 bijna een half miljard dollar nodig heeft om een humanitaire catastrofe af te wenden. De beste voorspeller van politieke instabiliteit – oorlogen, staatsgrepen, revoluties, revoltes … – is niet de economie, noch het werkloosheidscijfer, maar de prijs van basislevensmiddelen.

“Als ik één indicator – een economische, politieke of sociale – zou moeten uitkiezen die volgens mij meer zegt dan elke andere, dan zou het de graanprijs zijn”, zei Lester Brown van het Earth Policy Institute.

Velen zijn het intussen vergeten, maar het was door toenemende voedselonzekerheid dat elf jaar geleden de Arabische Lente werd uitgelokt. In de stad Sidi Bouzid stak Tunesische fruitverkoper Mohamed Bouazizi zichzelf in brand uit protest tegen het bewind van president Zine El Abidine Ben Ali.

Dat veroorzaakte een golf van volkswoede, aangevuurd door lege magen. Tegen januari 2011 had de revolutie Tunesië in lichterlaaie gezet. Ben Ali begreep maar al te goed wat het volksoproer aanjoeg en kondigde aan dat de prijs van basislevensmiddelen zou worden verlaagd. Het kon niet meer baten en kort daarna moest hij de vlucht nemen naar Saoedi-Arabië.

De toenmalige protestbeweging breidde snel uit naar Egypte, waar de voedselprijzen verdubbeld waren tussen 2007 en 2011. Onder president Gamel Abdel Nasser (1956-1970) was Egypte nog het grootste graanexportland ter wereld.

De latere president Hosni Mubarak, die de neoliberale globalisering volgde, had zijn land laten overspoelen door gesubsidieerd Amerikaans graan, met als gevolg het bankroet van de landbouwsector in zijn land dat onder zijn bewind de grootste invoerder van tarwe werd.

Voedselprijzen 2000-2021. Tabel: FAO

Deze nieuwe voedselonzekerheid was de belangrijkste oorzaak van de volkswoede die Mubarak ten val bracht onder de slogan ‘brood, vrijheid en sociale rechtvaardigheid’, wat de centrale slogan werd van de hele beweging.

Het is welbekend hoe sommige Egyptenaren toen brood bevestigden op hun hoofd, een ‘broodhelm’ als symbool om de wereld te laten zien waar hun protest om ging. Ook in Syrië speelde de stijging van de voedselprijzen een belangrijke rol bij de protesten, evenals op andere plaatsen in het Midden-Oosten.

Iets verder terug in de geschiedenis vinden we de Russische Revolutie, een van de belangrijkste gebeurtenissen van de 20ste eeuw, die begon als een vrouwenprotest tegen het gebrek aan brood. Dat escaleerde vrij snel toen in Sint-Petersburg honderdduizenden mensen op straat kwamen om hun woede te uiten.

Nog geen week later deed tsaar Nicolaas II troonsafstand. De politieke leiders waren compleet verrast. In januari 1917 nog had Vladimir Lenin tijdens een toespraak voor andere politieke ballingen in Zwitserland beweerd dat hun generatie de revolutie niet meer zou meemaken. Enkele maanden later was hij staatshoofd van de Sovjet-Unie.

De voorlopige regering die de macht overnam na de val van de tsaar genoot aanvankelijk ruime steun bij de bevolking. Ze ging echter snel ten onder, doordat ze er maar niet in slaagde de hopeloze toestand in Rusland te verbeteren.

Bij haar val was de crisis al zo diep dat er kannibalisme heerste in Sint-Petersburg, de toenmalige hoofdstad van Rusland. Met de slogan ‘vrede, land en brood’ veroverden Lenin en de bolsjewieken de macht, waarmee ze de loop van de geschiedenis voorgoed veranderden.

De huidige piek in de voedselprijzen wereldwijd is scherper dan die van 2011. Vandaag kost voeding nog meer dan bij het begin van de Arabische Lente en alles wijst erop dat de prijsstijgingen zullen doorgaan in 2022.

De Britse regering heeft doorheen de geschiedenis de stelling geponeerd dat Groot-Brittannië nooit verder dan ‘vier maaltijden van de anarchie verwijderd’ is, waarmee ze bedoelt dat het land zou wegzakken in algemene wanorde, rellen en protesten als de winkels langer dan een dag zonder voedingswaren komen te zitten.

Er mag dan weinig of geen aanwijzing zijn dat dit in de VS zou gebeuren, maar de honger neemt wel toe en daarmee ook de politieke desillusie. Welke vorm die zal aannemen valt nog af te wachten.

Wereldwijd echter is de situatie ernstiger dan ze sinds mensenheugenis ooit is geweest en het lijkt ondenkbaar dat dit voedseltekort geen politieke gevolgen zou hebben. Als het zover komt, zou de Arabische Lente in vergelijking nog mild kunnen lijken.

“Four Meals from Anarchy”:Rising Food Prices Could Spark Famine, War and Revolution in 2022 werd vertaald door Hilde Baccarne. Alan MacLeod is journalist bij MintPress News. Hij publiceerde Bad News From Venezuela: Twenty Years of Fake News en Misreporting and Propaganda in the Information Age: Still Manufacturing Consent, alsook een aantal wetenschappelijke artikels. Hij schrijft tevens voor FAIR.org, The Guardian, Salon, The Grayzone, Jacobin Magazine en Common Dreams.

Notes: