Dit boek is een neerslag van een lezing in de reeks Rudy Kousbroeklezingen. Het gaat over kolonialisme, over de Nederlandse (en algemener de Europese) discussies rond het koloniaal verleden en hoe we daar wel of niet (willen) mee omgaan.
In mijn eigen ervaring met geschriften en voordrachten rond dekolonisering blijf ik tegen een muur botsen: ‘dat is toch het verleden’ en ‘dat gaat over cultuur, en dus over een secundair of afgeleid probleem: economie daarentegen…’
De onwil om de vernedering en de systematische hypocrisie, met effecten op de levenskwaliteit van massa’s in het Zuiden tot nu, ook te benoemen en ervan te genezen is nog steeds gigantisch. In Nederland ontplofte de discussie een paar jaar geleden (de Zwarte Piet acties, ‘blank’ wordt ‘wit’, enzovoort) en het is in dat kader dat van Dis dit zeer lovenswaardig boekje schrijft.
Velen onder ons zullen Van Dis nog kennen van de schitterende literaire televisieprogramma’s, waarin letterlijk iedereen van niveau (ook ‘onze’ Hugo Claus) aanschoven om hun werk te bespreken met de galante, maar ook zeer competente interviewer.
In het boek, een neerslag van de lezing die een paar jaar moest uitgesteld worden wegens de COVID-epidemie, verhaalt de auteur-cultuuronderzoeker hoe zijn eigen inzichten in de loop van zijn voorbereidingen veranderden.
Hij spreekt zelfs over periodes van diepe zelftwijfel en schokken in het eigen bewustzijn. Tegelijk leren we de man beter kennen, op zijn internationale zoektocht, naast zijn Indonesische roots. Het vergt natuurlijk een literair talent zoals van Dis om dit onderwerp boeiend en als een noodzakelijke zoektocht te kunnen beschrijven.
Als wetenschapper kan ik daar enkel wat jaloers naar kijken. En natuurlijk dit boekje heel erg aanprijzen bij een breed lezerspubliek.
Wat leert men bij de lectuur? Ja natuurlijk zijn er de economische motieven, vooral langs de kant van de koloniaal: er is zelden op grotere schaal geroofd buiten de eigen grenzen, zou ik durven stellen, dan tijdens de koloniale periode.
Nog sterker, zoals Van Dis toont aan de hand van het Nederlandse voorbeeld: bij de officiële onafhankelijkheid eiste de oude koloniaal een grote ‘schadevergoeding’ van de nieuwe staat. En bleef diezelfde zogenaamde kampioen van de tolerantie de eigen gruwelijke geschiedenis verdraaien en wegmoffelen.
Zoals de auteur zelf weergeeft leven onze noorderburen tot vandaag onder de illusie in de verhullende overtuiging dat vooral de gevangenschap van Nederlanders door de Japanners tijdens WO II verschrikkelijk was.
Maar daardoor kwam de enorm usurperende en bloederige aanpak van de mensen in Indonesië niet in beeld, of werden zonder problemen extreem lage cijfers in het geheugen gedrukt over de doden via kolonisering.
Tot vandaag is dat een soort geheim, waarbij gesjoemel met cijfers en dus afwijzing van verantwoordelijkheid regel is. De parallellen met de Belgische koloniale geschiedenis zijn legio.
En ook hier is de ontkenning en het betuttelend afvoeren van dit ‘oud zeer’ een typische reactie: dat gaat toch over cultuurverschil, en we weten toch dat wij hoe dan ook superieur waren én zijn en dat zij daarom, enzovoort…
Het is verbazend hoe herkenbaar de Nederlandse niet-verwerking van de koloniale houding is. Zoals van Dis zegt: de huidige generatie is natuurlijk niet schuldig aan de misdaden van de vroegere, de echte koloniale generaties.
Maar erkenning van de fouten in de eigen geschiedenis, en stoppen met gesjoemel rond cijfers en kwalijke praktijken (dit doet onwillekeurig aan de ontkenners van de Holocaust denken, natuurlijk) is wel een verantwoordelijkheid van de huidige generatie, en de recente non-reactie van rechtse politici om alle kritische geluiden als ‘woke’ weg te duwen (Van Dis zegt zelf dat hij zich ‘woke’ voelt) is manifest de verkeerde weg.
Ook in het zicht van de mondiale ontwrichtingen die onze superieure houding veroorzaakte – en waar we best iets kunnen leren van andere of zogenaamd ‘primitieve’ medemensen – is meer bescheidenheid en luisterbereidheid een zeer goed idee.
Van Dis geeft een hele waslijst weer van recente studies die het beeld uit de geschiedenislessen van de voorbije generaties rond kolonialisme corrigeren. Daarbij worden ‘andere’ , niet-westerse historische onderzoekers aangehaald naast antropologen.
Ik kan enkel constateren dat hij zijn werk grondig heeft gedaan. Door de reeds aangehaalde aantrekkelijke en goed leesbare stijl van de auteur wordt dit allemaal gebracht op een manier die de lezer naar meer doet verlangen.
Ik prijs dit essay ten zeerste aan om tenminste een begin te maken met de discussies rond culturele toe-eigening (van niet-westerse kunst bijvoorbeeld) en rond voortgaande vernederingen en achterstellingen van mensen uit andere dan de lokale streek (vluchtelingen, migranten) in een periode waar 19de eeuwse oorlogszucht weer geruisloos en verbazend snel in de geesten wordt geplant en de slachtoffers van de westerse omgang met de rest van de wereld meer en meer aangewezen worden als de slechteriken, die toch wel onze welvaart gaan bedreigen zeker.
‘Nie wieder’, alsjeblief, zoals een grote massa in ons buurland Duitsland nog onlangs liet horen.
Adriaan van Dis. De kolonie mept terug – Over witte arrogantie en voortschrijdend inzicht: een denkoefening en leesreis. Atlas Contact, Amsterdam, 2024, 96 PP. ISBN 978 9045 0506 07
Zie ook de recensie van Wil Heeffer.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
