Via een zwiepende, zwevende en zwierende camera duiken we in Martin Scorsese’s epos Killers of the Flower Moon. Lyriek en een ode aan weidse landschappen behoren niet tot het handelsmerk van de regisseur van Boxcar Bertha, Mean Streets, Taxi Driver, Raging Bull, Goodfellas, The Departed, Gangs of New York, The Wolf of Wall Street en The Irishman. Maar in een film die een vergeten stuk geschiedenis van ‘the American West’ wil vertellen verwijst hij bewust visueel én thematisch naar de western. In (boek en documentaire) ‘A Personal Journey with Martin Scorsese through American Movies’ door de filmmaker omschreven als “een inheems genre, geboren op de fronteer.”

Killers of the Flower Moon. Scorsese’s western.

Een misdaadwestern

Van enige nostalgie is daarbij geen sprake. Martin Scorsese weet dat de mythologie van de fronteer, het vooruitgangsdenken en het idee van continue expansie in de betere western (Budd Boetticher, Raoul Walsh, Howard Hawks en Anthony Mann zijn daar samen met de oudere John Ford lichtende voorbeelden) ook een donkere keerzijde hebben. Bol van geweld, megalomanie, wraak, haat, racisme, uitbuiting en uitroeiing. Killers of the Flower Moon had een misdaaddrama kunnen worden, en auteur David Grann vertelt in zijn boek het historische verhaal eerder vanuit de insteek van het FBI en misdaadbestrijding, maar Scorsese wou nadrukkelijk de slachtoffers belichten en de western demystificeren.

Wanneer regisseur-scenarist Scorsese na de schijnbaar lyrische introductie inzoomt op de figuren in het landschap, blijken archetypische personages en clichématige actie te ontbreken. In de plaats daarvan maken we kennis met een universum waar macht, hebzucht, corruptie en brutaliteit regeren. Bevolkt door niet zo keurige witte burgers (Robert De Niro vertolkt zelfs een netjes in het pak gestoken diabolische schurk) en Osage indianen (de in een indianenreservaat geboren actrice Lily Gladstone maakt indruk) die om de tuin geleid én fysiek geliquideerd worden. De gruwel escaleert tot de tragedie niet langer verborgen kan blijven.

Leonardo DiCaprio, Lily Gladstone in Killers of the Flower Moon

Waargebeurd verhaal

Het in 1976 uitgegeven ‘Killers of the Flower Moon: The Osage Murders and the Birth of the FBI’ beschrijft hoe The Osage Nation in de periode die liep van het einde van Wereldoorlog I tot 1931 het slachtoffer was van bedrog, diefstal en moord. De uit Kansas verdreven indianen verwierven onverwachte rijkdom wanneer op hun gronden in Oklahoma olie wordt gevonden. Dat resulteerde volgens David Grann in “een uitgebreide criminele operatie waarbij verschillende sectoren van de maatschappij betrokken waren” en “een orgie van corruptie en uitbuiting.” Inzet waren de ‘headrights’, de aandelen in de opbrengst die de Osage Mineral Estate genereerde, en bij het beroven en vermoorden van de Osage waren vaak witte echtgenoten betrokken terwijl ordehandhavers de andere kant opkeken.

Oorlogsveteraan Ernest Burkhart (Leonardo di Caprio) wordt door zijn rijke oom William ‘King’ Hale (Robert De Niro) betrokken bij het complot om zijn echtgenote Mollie Kyle (Lily Gladstone) en haar familie te beroven. Gif, kogels en bommen worden daarbij niet geschuwd. Omdat het op zo’n grote schaal gebeurde (60 moorden werden uiteindelijk bewezen maar het zou om een veelvoud daarvan gaan) besloten de federale overheid en J. Edgar Hoover om Tom White (Jesse Plemons) van het Bureau of Investigation (het BOI was de voorloper van het FBI) te sturen. Diens onderzoek leidde uiteindelijk tot het stoppen van de praktijken en (beperkte) veroordelingen.

Killers of the Flower Moon van Martin Scorsese. Naïeve of cynische schurk?

Terreurbewind

Killers of the Flower Moon is een dure productie (filmstudio Paramount haakte af maar gelukkig bleek streamingdienst Apple tv+ bereid te financieren) en oogstrelende cinema (met dank aan DoP Prieto, production designer Jack Fisk en monteur Thelma Schoonmaker) geritmeerd op een sfeerrijke soundtrack van de Canadese indiaan en The Band lid Robbie Robertson. Het is ook een film die ruim de tijd neemt (meer dan drie uur) om een verhaal te vertellen. Maar de grootste verdienste van Martin Scorsese is dat hij deze campagne van terreur waar de Native Americans slachtoffer van waren onder de aandacht brengt.

Bovendien blijft de cineast weg van de lofzang op de federale misdaadbestrijders die journaliste en schrijver David Grann serveert. Geen whodunnit, detectiveverhaal of misdaaddrama bij Scorsese die opteert voor een realistische psychologische western. Eentje waarbij de locatie decor wordt. “Ik heb altijd al iets willen doen met dat landschap,” zegt Scorsese in The Washington Post, “of juister: op dat landschap, tegen die achtergrond want het gaat me om de personages die er rondlopen.” De terreur, vertelt hij aan Indiewire, vloeit voort uit de blik van de witte personages, “de locaties weerspiegelen een point of view, gebaseerd op een gevoel van superioriteit.”

Robert De Niro in Killers of the Flower Moon. Boef in pak.

Racisme en liefde

De misdaden en moorden zijn allesbehalve opwindend in Killers of the Flower Moon, de rebelse charme van Scorsese’s vertrouwde gangsters ontbreekt totaal. De impact van de brutaliteiten is overduidelijk, terwijl de sombere toon en contemplatieve stijl de actie omtovert in een tragisch treurlied. De vraag is daarbij wel of de verontwaardigde filmmaker zijn schaamtegevoel niet projecteert op de in tristesse gedrenkte witte personages. Scorsese gaat de uitbuiting en het racisme niet uit de weg, erkent de mishandeling van Native Americans, maar door in de geest van zijn protagonisten te duiken verliest hij maatschappelijke structuren uit het oog en komt de verklaring voor de terreur gevaarlijk dicht bij ‘de menselijke natuur’, bij iets in de mens dat hem aanzet om misbruik te maken van anderen.

Op dat vlak is het verstrengelen van de misdadige samenzwering met een liefdesverhaal niet zo gelukkig. De verheerlijking van de misdaadbestrijders als vertegenwoordigers van de Amerikaanse democratie blijft daarbij wel uit, maar de romance tussen de naïeve, domme Ernest en de rechtschapen, enigmatische Mollie is weinig geloofwaardig. De ‘grote liefde’ tussen beiden wordt nergens duidelijk en de manier waarop ze lang omgaan met de langzame vergiftiging die Ernest op aansporen van zijn oom ensceneert, flirt met flagrante ontkenning. Wat de intensiteit van het geweld en zijn traumatiserende emotionele gevolgen onderuit haalt. En zelfs de waardigheid van de Osage (het respect voor hen van Scorsese is groot, hij nam ook veel Native Americans op in de cast) aan het wankelen brengt. Want bijzonder intelligent reageren ze niet op de hebzucht van “deze op geld beluste coyotes”.

Killers of the Flower Moon: Uitbuiting, geweld en racisme.

Sombere bespiegelingen

Een minpunt maar Scorsese blinkt wel uit in het illustreren van het ingebakken racisme (verbonden met een superioriteitsgevoel) en de banaliteit van het geweld. William Hale ziet de Osage als vrienden en onderdeel van de gemeenschap waarvan hij de steunpilaar denkt te zijn (wat hij stelt in een – authentieke – brief die tijdens een radioshow wordt voorgelezen) maar dusdanig minderwaardig dat ze haast achteloos geëxecuteerd kunnen worden. Wat snel vergeten zal zijn door de samenleving. “There might be some insurrection for a while,” waarschuwt hij Burkhart, “but then people forget that. They don’t remember and they don’t care. It will be another ordinary everyday tragedy.”

In een satirische epiloog maakt Scorsese via een radiohoorspel over het gebeuren (een aflevering van ‘True Crime Stories’, propaganda voor het FBI doorspekt met publicitaire spots) duidelijk hoe geschiedenis herschreven wordt om dan met een cameo een eigen oproep te lanceren om de gruwel, de landroof, de ontmenselijking en het racisme niet te vergeten. Gevolgd door poëtische beelden van de Osage die tijdens de flower moon bloesems richting sterren lanceren én meteen daarna nuchtere bordjes die aangeven hoe beperkt de straffen waren.

Killers of the Flower Moon: Een vergeten stuk Amerikaanse geschiedenis.

Martin Scorsese twijfelt tussen hoop en pessimisme maar toont zich in Killers of the Flower Moon zeker van één ding: uitbuiting, geweld en racisme leverden de donkerste pagina’s van de Amerikaanse geschiedenis op. Dat de veteraan filmmaker het vergeten, reële verhaal van deze killers in ons geheugen wil verankeren via het verzonnen verhaal van lovers willen we hem vergeven. Want dit is grote cinema en zoals Scorsese in Time benadrukt “a sober look at who we are as a culture.”

KILLERS OF THE FLOWER MOON van Martin Scorsese. USA, 2023, 206’. Met Robert DeNiro, Leonard DiCaprio, Lily Gladstone, John Lithgow, Brendan Fraser. Scenario Eric Roth & Martin Scorsese naar David Grann. Muziek Robbie Robertson. Montage Thelma Schoonmaker. Fotografie Rodrigo Prieto. Production Design Jack Fisk. Distributie Universal. Release 25 oktober 2023.

Martin Scorsese op de set van Killers of the Flower Moon.