“Astrid Coppens en Natalia stappen samen met hun kids uit hun luxeleven om een maand lang het leven van een alleenstaande, werkende mama te leiden.” Zo werd het programma aangekondigd.
Alleenstaand samenwonen
Rijke mensen die eventjes in armoede leven alsof het een soort avontuur of een niet te missen ervaring is, leek me een weinig origineel en al helemaal geen goed idee. Maar er was redelijk veel commotie, dus de nieuwsgierigheid heeft toch gewonnen van de afkeer.
Reality tv is zelden realistisch, maar hier heeft men het wel erg bont gemaakt. Om te weten hoe het leven is als alleenstaande moeder gaan Astrid en Natalia een maand lang samenwonen. Daar sloeg ik al een eerste keer tilt: alleenstaand, samenwonen. Daar komt dan nog eens bij dat ze volgens de buurtbewoners eigenlijk gewoon elke nacht in hun eigen villa zijn gaan slapen.
Hoe leven rijke mensen?
Dat het programma niets te maken heeft met leven in armoede is inmiddels uitvoerig besproken en becommentarieerd, terecht. Wat mij echter opviel was hoe het programma wél een realistische inkijk gaf in de realiteit van een andere groep in onze samenleving: de groep van rijke mensen en wereldvreemde BV’s.
De schok die door Natalia heenging wanneer ze besefte dat haar auto geen airco zou hebben, de manier waarop Astrid letterlijk haar neus ophaalde voor een huis waarvan velen blij zouden zijn als ze het zich zouden kunnen veroorloven; back to reality geeft ontluisterend beeld van wat leven los van de realiteit met een mens kan doen.
Schaamteloos
Leven in armoede, dat doet iets met een mens. Leven in luxe en rijkdom ook. Dat macht en dus ook geld het vermogen tot empathie aantasten, is reeds meermaals aangetoond. Wanneer mensen zich op een hogere positie dan de anderen kunnen wanen, tast het hun empathie aan en voelen ze minder schaamte. Onderzoek toont zelfs aan dat ze vaker met hun mond open eten, luider smakken en meer kruimels op hun kleren laten vallen.[1]
Het zou wel eens kunnen verklaren hoe het komt dat Natalia in het programma zegt dat ze het niet zo erg zou vinden als ze ergens tegenaan zou rijden “omdat het toch geen Porche of Ferrari” is die ze dan beschadigt. De totale toondoofheid die Natalia en Astrid ten toon spreiden in back to reality vormt een levendige illustratie van hoe rijkdom en schaamteloosheid samengaan.
Oppervlakkigheid
Wat het programma uitstekend in beeld brengt, is niet enkel het privilege dat van Astrid en Natalia afdruipt. Het toont niet enkel hoe dat samengaat met een vorm van wereldvreemdheid en een gebrek aan schaamte. Het toont ook hoe hun bevoorrechte positie een oppervlakkigheid stimuleert en een soort mens creëert wiens allergrootste zorg een mooie vloer is.
“Wat het geld kopen kan, dat ben ik”, zo schrijft Marx in de Parijse Manuscripten. “De eigenschappen van het geld zijn mijn eigenschappen. (…) Alles wat je zelf niet kunt, kan geld voor je doen. (…) Wie dapperheid kan kopen is dapper, ook al is hij een lafaard.”
Bezit bezit u
“Al kan het dit alles doen”, gaat Marx verder, “het wenst niets anders dan zichzelf te scheppen, zichzelf te kopen, want al het andere staat in zijn dienst. Zo moeten dan alle passies en activiteiten ondergaan in hebzucht. (…) Het verandert onnozelheid in verstand en verstand in onnozelheid.”
Bezit bezit u, daar komt het op neer. Het geld is eendimensionaal, het maakt alles inwisselbaar en doet hetzelfde met wie het middel als doel nastreeft. Zo komt dat des te rijker de mens wordt, des te meer men innerlijk verarmt. Luisteren naar de holle gesprekken tussen Astrid en Natalia over het verschil tussen wit, geel en blauw licht maakt die vorm van armoede erg tastbaar.
Respect
Misschien is het programma, als je er vanuit dit gezichtspunt naar kijkt, wel de moeite waard: als een interessante case-studie van hoe het grote geld empathie aantast en onze cultuur vervlakt. In plaats van enkel te zien hoe het programma een tekort aan respect voor arme mensen zou kunnen versterken, moeten we misschien eens durven kijken hoe dit het teveel aan respect voor veel te rijke mensen kan doen afnemen.
Denk ik, misschien, ofzo.
Update: omwille van de vele kritiek heeft de VTM inmiddels besloten om het programma niet langer uit te zenden.
Note:
[1] Zie onder andere: Dachter Keltner. The Power Paradox. How We Gain and Lose Influence, Penguin Books (2017), p.41-49. & Aleksandra Cislak e.a., ‘Power Corrupts, but Control Does Not: What Stands Behind the Effects of Holding High Positions’, Personality and Social Psychology Bulletin, Vol. 44, issue 6 (2018), p.945
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
