In (het eerste deel van) 2023 veroorzaakten meerdere klimatologische abnormaliteiten alweer nieuwe historische records in de voortgalopperende klimaatverandering wereldwijd.
Zo bereikte de temperatuur aan de oppervlakte van de noordelijke Atlantische Oceaan in juni een verhoging van 1,3°C in vergelijking met pre-industriële tijden. De wereldwijde oceaantemperatuur steeg eveneens, zij het iets minder uitgesproken.
Tezelfdertijd kromp de ijskap van Antarctica tot bijna de historische krimp van 2016, maar nu wel enkele maanden vroeger en midden in de (zuidelijke) winter.
Tabel: copernicus.org/CC BY-SA 4:0
Wetenschappers die deze processen nauw in het oog houden, waarschuwen voor het gevaar van een ingrijpende verandering in de zeestromingen die de temperatuur en het leven in de oceanen en bij uitbreiding in de hele wereld regelen.
De hittegolven die kustgebieden in verschillende delen van de wereld – in Ierland, Mexico, Ecuador, Japan, Mauritanië en IJsland – hebben getroffen, getuigen daarvan.
Deze fenomenen blijven niet beperkt tot de zee. Donderdag 6 juli bereikte de gemiddelde wereldtemperatuur (gemeten op twee meter boven de grond) voor het eerst in de laatste paar eeuwen 17,23°C. Dat is 1,68°C meer dan voor de industriële revolutie.
Juni 2023 was reeds de warmste maand ooit in de geschiedenis. Vooral op het noordelijk halfrond werden temperatuurrecords gebroken: 40 graden in Siberië, 50 graden in Mexico, de warmste juni in Groot-Brittannië sinds het begin van de metingen in 1884.
Bosbrand in de provincie Alberta, Canada. Foto: DSC_7139/CC BY-SA 2:0
En dan zijn er de droogteperiodes, zoals die waar Uruguay mee wordt geplaagd. Door het tekort aan zuiver water wordt sinds mei steeds vaker brak water aangeboord, waardoor het kraanwater ondrinkbaar wordt in de hoofdstad Montevideo en omgeving, een gebied waar zowat 60 procent van de totale bevolking van het land woont. Als deze droogte aanhoudt, kan de hele regio zonder drinkwater vallen. Het zou de eerste stad ter wereld zijn die een dergelijke ramp ondergaat.
Schroeiende hitte en droogtes brengen ook enorme branden teweeg, zoals de bosbranden die Canada wekenlang teisterden – met 500 brandhaarden verspreid over verschillende regio’s, waarvan vele niet onder controle raakten – en die apocalyptische beelden opleverden van New York City onder een rode hemel en een tapijt van as.
Tegen alle ontkenningsnarratieven in valt het door deze tragische ophoping van bewijzen niet meer te ontkennen dat de klimaatcrisis al is begonnen, dat we er middenin zitten. Dit geeft ook aan hoezeer het beleid en de initiatieven om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, hebben gefaald.
In mei 2023 bereikten met name de niveaus van koolstofdioxide (CO2), gemeten op het mondiale referentieobservatorium van de Amerikaanse overheidsdienst National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) in Hawaï, een recordhoogte van 424 deeltjes per miljoen (ppm), meer dan 50 procent hoger dan voor het industriële tijdperk.
Niet alleen is het beleid om de klimaatverandering in te perken mislukt, ook het beleid van aanpassing aan de voorspelbare gevolgen van klimaatverandering is zwak of zelfs afwezig.
De metingen van de periode januari-mei 2023 waren 0,3 procent hoger dan die van dezelfde periode in 2022 en 1,6 procent hoger dan die van 2019. Volgens het recentste verslag van het VN-klimaatpanel IPCC is de wereldwijde oppervlaktetemperatuur sinds 1970 sneller gestegen dan in welke andere periode van 50 jaar dan ook in de voorbije 2000 jaar.
Meer droogteperiodes én meer overstromingen door excessieve regenval. Foto: Water Alternatives/Public Domain
Dit doet zich dus voor in de periode waarin internationale overeenkomsten en nationale initiatieven werden uitgewerkt om de oorzaken van klimaatverandering aan te pakken. Ook de onaangetaste macht van het kapitalisme van de fossiele brandstoffen, dat maar doorgaat met plunderen en mens en milieu vernielen, reflecteert dat dit beleid gefaald heeft.
Niet alleen is het beleid om de klimaatverandering in te perken mislukt, ook het beleid van aanpassing aan de voorspelbare gevolgen van klimaatverandering is zwak of zelfs afwezig.
Het jaarrapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) Global Annual to Decadal Climate Update dat in mei 2023 uitkwam, waarschuwt dat met een grote waarschijnlijkheid (van 66 procent) het jaargemiddelde van de wereldtemperatuur in minstens één van de komende vijf jaar (2023-2027) 1,5 graad hoger zal liggen.
Het rapport stelt daarnaast dat mogelijks (32 procent waarschijnlijkheid) de gemiddelde temperatuur 1,5 graad hoger zal liggen en dat het zo goed als zeker is (98 procent waarschijnlijkheid) dat minstens één van de vijf komende jaren – evenals die vijf jaar als geheel – de warmste ooit zullen zijn. Het IPCC voorziet ernstige gevolgen als deze stijging permanent wordt.
Hoe dicht bij dit punt zal de komst van El Niño (‘het jongetje’)[1] ons dit jaar en de komende jaren brengen? El Niño is een in cyclussen van drie tot acht jaar terugkerend klimatologisch fenomeen. Het begint telkens met de opwarming van het evenaarsgebied in de oostelijke Stille Oceaan.
Voortgaand op antecedenten in de 19de eeuw noemde klimatoloog Gilbert Walker het fenomeen in 1924 de ‘zuidelijke oscillatie’. In 1969 suggereerde meteoroloog Jacob Bjerknes dat deze ongewone opwarming van de oostelijke Stille Oceaan de jaarlijkse passaatwinden[2] uit evenwicht kon brengen en meer warme wateren naar het oosten kon voeren, met name naar de tropische kusten van Zuid-Amerika.
Bovengemiddelde opwarming van het zeewater in de Stille Oceaan (rood) én tegelijkertijd bovengemiddelde afkoeling (blauw) op 8 mei 2023. Foto: Perceval44170/CC BY-SA 4:0
Dit is echter niet zomaar een traditioneel weerfenomeen dat in onregelmatige periodes terugkomt. Het is geen natuurlijk fenomeen, maar heeft sociale oorzaken, die echter telkens weer werden verdoezeld of ontkend. En dat terwijl in de laatste decennia de werkingen van de klimaatcrisis toenamen, zowel in frequentie als in intensiteit.
Begin 2023 al liep de derde aaneengesloten periode van La Niña (‘het meisje’)[3] af, de derde keer sinds 1950 dat dit fenomeen langer dan drie jaar duurde en dat met een toenemende intensiteit.
In 2016 veroorzaakte El Niño een record in de gemiddelde wereldtemperatuur. En vandaag schatten verschillende wetenschappers dat we opnieuw een dergelijke super-El Niño zullen krijgen, met ongekende gevolgen, gezien de hoeveelheid broeikasgassen en de werking van de huidige klimaatcrisis.
De oproepen tot verandering die worden geïnspireerd door klimaat- en sociale rechtvaardigheid en de werkelijke wegen naar deze sociaalecologische transitie, zoals die door burgerbewegingen worden voorgesteld, worden vandaag steeds dwingender en dringender.
Het is mogelijk om rampenbestrijdings- en humane aanpassingsplannen voor te stellen, maar om deze alternatieven door te laten dringen tot de bevolking, om de ecologische blindheid te doorbreken die zichzelf wil opdringen, is het nodig eerst de constructie te kraken die enerzijds ontstaat door het besef van de rampzalige werkelijkheid maar anderzijds zeer hardnekkig steeds weer deze rampen wil plaatsen in een wereld van zogenaamd ‘zuivere natuur’, in een veronderstelde ‘externe ruimte’, vreemd aan en buiten elke mogelijke menselijke sociale controle.
Dit is een denkpatroon van ‘naturalisering’ van de huidige crisissen tot een gewoon natuurlijk fenomeen, waarvoor sociale groepen en de sociaaleconomische organisatie geen verantwoordelijkheid dragen, alsof het om een ‘natuurlijk fenomeen’ zou gaan met onvoorspelbare en onkenbare gebeurtenissen, waartegenover de mens alleen de keuze heeft tussen berusting, religieuze vervreemding of individuele veerkracht.
The Eco Collapse We Were Warned About Has Begun verscheen op 25 juli 2023 op de website Resilience (onverzettelijkheid, weerstand) en werd vertaald door Hilde Baccarne. Auteur José Seoane is professor aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Buenos Aires. Dit artikel werd geproduceerd door Globetrotter.
Notes:
[1] Het periodieke fenomeen van sterke opwarming van normaal gezien altijd koel zeewater in de Stille Oceaan, wat een grote invloed heeft op het weer, meer en hevigere stormen en orkanen (nvdr). Zie ook noot 3.
[2] Dit zijn de overheersende winden in de tropische gebieden, op het noordelijk halfrond vanuit het noordoosten, op het zuidelijk halfrond vanuit het zuidoosten. Deze eeuwenlange stabiele oostelijke winden dreigen nu verstoord te raken met zware gevolgen voor het klimaat. De naam verwijst naar de zeilvaart die rekende op deze stabiele winden om de evenaar te ‘passeren (nvdr).
[3] Een minder periodiek fenomeen met het omgekeerde effect van El Niño, een ongewone afkoeling van het zeewater rond de evenaar in de Stille Oceaan (nvdr). Zie ook noot 1.
