Ongeveer driekwart van alle landen heeft nu doelstellingen voor netto nuluitstoot. Volgens de wetenschap moet de uitstoot van broeikasgassen halverwege deze eeuw immers netto nul zijn om de opwarming van de aarde binnen de afgesproken grenzen te houden.

Een analyse van onderzoeksinitiatief Net Zero Tracker stelt vast dat 148 landen en de Europese Unie nu een netto nuldoelstelling hebben, tegenover 124 in december 2020. Dat duidt volgens de onderzoekers op “een duidelijke consensus om de uitstoot van broeikasgassen tot nul te reduceren”.

Maar die doelstellingen ook in de praktijk brengen, blijkt een andere zaak. Op nationaal niveau wordt misschien wel actie ondernomen, maar regio’s, steden en bedrijven hinken achterop. Gezien het tempo en de schaal waarop de emissies moeten worden teruggedrongen, kan dat een probleem vormen, waarschuwt het rapport.

“Alle hens aan dek”

“Implementatie vereist alle hens aan dek”, zegt Thomas Hale, professor openbaar beleid aan de de Universiteit van Oxford. “Door bedrijven en regionale of stedelijke overheden aan te moedigen en te ondersteunen om strenge netto nuldoelstellingen en plannen op te stellen, kunnen landen de geloofwaardigheid van nationale klimaatdoelstellingen vergroten.”

Het rapport trekt ook de geloofwaardigheid van de vele dure beloftes in twijfel. Het afgelopen jaar werden namelijk slechts “zeer beperkte” tekenen van verbetering vastgesteld in zaken zoals het gebruik van CO2-compensatie en het terugdringen van financiering voor fossiele brandstoffen.

Waarom is netto nul belangrijk?

Volgens wetenschappers en overheden is het bereiken van netto nulemissies essentieel om onze veiligheid te garanderen nu de planeet opwarmt.

Volgens het VN-klimaatpanel (IPCC) moet de menselijke uitstoot van CO2 tegen 2030 met 43 procent gedaald zijn ten opzichte van 2010, om halverwege deze eeuw “netto nul” te zijn. Enkel in dat geval heeft de wereld een goede kans om de opwarming te beperken tot 1,5 graden Celsius en de ergste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen.

Op basis van de huidige klimaatbeloften van de landen zal de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen in 2030 echter met 10,6 procent zijn gestegen ten opzichte van 2010, volgens een rapport van de VN van oktober 2022.

In het kader van de het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 zeiden bijna 200 landen dat ze actie zouden ondernemen om de stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd te beperken tot “ver onder” 2 graden boven het pre-industriële niveau, en dat ze ernaar zouden streven de stijging te beperken tot maximaal 1,5 graden.

Maar de wereld is al met ongeveer 1,2 graden opgewarmd en zal deze eeuw bijna 2,5 graden opwarmen, zelfs als de huidige beloften om de nog steeds stijgende emissies tegen 2030 te beteugelen worden nagekomen, schatten wetenschappers.

In mei zei de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) dat het meer dan waarschijnlijk is dat de gemiddelde temperatuur in de komende vijf jaar de 1,5 graden zal overschrijden, op tijdelijke basis.

Wetenschappers zeggen dat een opwarming van meer dan 1,5 à 2 graden voor een langere periode zou leiden tot ernstiger extreem weer en mogelijk een catastrofale stijging van de zeespiegel. Dat zou sommige delen van de planeet onbewoonbaar maken en honger en migratie aanwakkeren.

Die risico’s – en de toenemende druk van het publiek om iets te doen aan de gevaren van klimaatverandering – zijn de reden waarom een snel groeiend aantal landen, bedrijven en anderen nu beloven om hun uitstoot van broeikasgassen terug te brengen tot netto nul in 2050, of kort daarna.

Als alle netto nuldoelen die nu al uitgesproken zijn ook daadwerkelijk worden gehaald, zou de opwarming van de aarde volgens analisten beperkt kunnen blijven tot ongeveer 1,8 graden.

Maar sommige klimaatactivisten hebben kritiek op doelstellingen tegen 2050, omdat ze landen en bedrijven in staat stellen om emissiereducties uit te stellen tot een vage datum ergens in de verre toekomst.

Wat is netto nul?

Netto nulemissies bereiken is niet hetzelfde als de uitstoot tot nul herleiden.

Het betekent dat alle door de mens geproduceerde broeikasgassen die niet kunnen worden vermeden of opgevangen, op een andere manier uit de atmosfeer worden verwijderd.

Dat kan op natuurlijke wijze, zoals door het herstel van bossen die CO2 uit de lucht halen. Het kan ook gedaan worden met behulp van technologie die de uitstoot van energiecentrales en fabrieken opvangt en opslaat, of CO2 direct uit de atmosfeer haalt.

Het planten van meer bomen is een populaire manier om meer CO2 te absorberen en op te slaan. Technologieën die hetzelfde doen blijven duur en zijn nog nooit op grote schaal toegepast.

Wetenschappers benadrukken dat de verwijdering van CO2 uit de atmosfeer, in welke vorm dan ook, geen alternatief mag zijn voor het zo snel mogelijk terugdringen van de uitstoot. Sommige technologieën zullen waarschijnlijk wel nodig zijn om de stijgende temperaturen te beteugelen.

Er is een hevige discussie gaande over het groeiende enthousiasme voor CO2-compensatie, waarbij overheden, bedrijven en particulieren betalen om hun uitstoot te compenseren middels duurzame projecten die de CO2-uitstoot elders verminderen. Deze emissiereducties worden dan meegeteld als onderdeel van de eigen inspanningen.

Wie heeft zich geëngageerd voor netto nul?

Op nationaal niveau ziet het er vrij rooskleurig uit, volgens het meest recente Net Zero Tracker-rapport, dat wordt opgesteld door de Britse Energy & Climate Intelligence Unit, Data-Driven EnviroLab, NewClimate Institute en Oxford Net Zero. Maar bedrijven en steden hinken achterop.

Nationale netto nuldoelstellingen beslaan nu 92 procent van het wereldwijde bbp, tegenover 68 procent in december 2020, en zijn goed voor ten minste 88 procent van de huidige wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. 72 doelstellingen – goed voor driekwart van de emissies die onder nationale doelstellingen vallen – zijn vastgelegd in wetten of beleidsdocumenten.

Grote steden blijven achter: tot nog toe hebben 252 steden een netto-nuldoelstelling vastgesteld, samen goed voor meer dan een derde van de 2,1 miljard stedelingen over de hele wereld. Maar 934 steden hebben dat nog niet gedaan.

In de bedrijfssector is netto nul al de norm geworden: bijna tweederde van de jaaromzet van ‘s werelds grootste 2000 bedrijven valt onder een netto nuldoelstelling. Maar nog altijd heeft 37 procent van ‘s werelds grootste bedrijven nog geen doel gesteld voor het terugdringen van broeikasgassen.

Europa is koploper wat betreft het percentage bedrijven (79 procent) met een netto nuldoelstelling, vergeleken met 49 procent in Noord-Amerika.

Maar het rapport wijst erop dat slechts 4 procent van de netto-nultoezeggingen van bedrijven voldoet aan VN-criteria die in juni 2022 herzien werden. Deze omvatten het opnemen van alle broeikasgassen die worden uitgestoten in de toeleveringsketen, duidelijke voorwaarden voor het gebruik van CO2-compensaties, onmiddellijke maatregelen om de uitstoot terug te dringen en jaarlijks rapporteren over tussentijdse en langetermijndoelen.

Daarnaast is een toenemend aantal bedrijven – ongeveer een kwart – om de uitstoot in hun waardeketens te compenseren.

Het aantal fossiele brandstofbedrijven dat netto nuldoelen stelt is het afgelopen jaar sterk gestegen tot 75 van de 112 grootste bedrijven ter wereld. Maar de meeste zijn niet van plan om de belangrijkste problemen aan te pakken, waardoor die verbintenissen “grotendeels zinloos” zijn, aldus het rapport.

Hoe stellen we geloofwaardige netto nuldoelen?

Het World Resources Institute (WRI) en het 2050 Pathways Platform – organisaties die samenwerken met overheden aan hun klimaatverplichtingen – zeggen dat het terugdringen van emissies binnen de nationale grenzen de prioriteit moet zijn. Compenseren van wat overblijft, mag pas daarna aan bod komen, zeggen ze.

En om geloofwaardig te zijn, moeten de netto-nuldoelstellingen alle broeikasgassen omvatten, inclusief methaan. Ook alle economische sectoren moeten eraan deelnemen, dus ook de internationale lucht- en scheepvaart, aldus het WRI.

Plannen voor netto nuluitstoot moeten tegen 2050 of eerder worden bereikt, en landen met de hoogste uitstoot moeten het snelst het meeste actie ondernemen. Bovendien moeten alle doelen worden opgesteld in overleg met degenen op wie ze van invloed zullen zijn en duidelijk worden gecommuniceerd, adviseert het WRI.

Bedrijfsdoelen voor netto nul hebben vaak betrekking op zeer verschillende emissiebronnen, en kunnen moeilijk te vergelijken zijn. Het Science Based Targets Initiative (SBTi) heeft wel richtlijnen uitgebracht om dat te verhelpen.

In 2022 bracht VN-chef António Guterres een expertengroep samen om sterkere en duidelijkere normen te helpen ontwikkelen voor netto nulbeloften van bedrijven, investeerders en lokale overheden. De bedoeling is om de voortgang te controleren en om de uitvoering te versnellen door middel van nieuwe regels en voorschriften.

“We boeken vooruitgang, maar we zijn nog te ver verwijderd van waar we moeten staan”, aldus de groep in een rapport dat in november verscheen.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.