Beste Tino Ruyters,

U bent een man naar mijn hart. Tot gisteren kende ik u en uw Free Clinic niet. Gelieve mij daarvoor te willen verontschuldigen, maar ik kom niet zo vaak in Antwerpen. Tot ik vorige week dankzij Pieter Lesaffer op Radio 1 getipt werd over uw interview op de site van Het Nieuwsblad. Als directeur van een hulporganisatie plaatst u een kritische noot bij Rode Neuzen en Warmste Weken. U waagt zich op glad ijs, want natuurlijk weet u ook wel dat die liefdadigheidsacties met een groot hart worden opgezet en best wel nodig zijn. Maar u wil het niet aan de goodwill van schenkers overlaten om onze samenlevingsproblemen op te lossen, want dat is de taak van de overheid. Was er een wedstrijd voor beste quote van het jaar 2019, dan had uw boutade dat we beter azalea’s verkopen voor gevechtsvliegtuigen dan voor gezondheidszorg het met stip gehaald.

Welnu Tino, ik mag Tino zeggen hoop ik, u verwoordt een gevoel dat mij telkens rond deze tijd van het jaar overvalt: een mix van innerlijke weekheid en ongemak. Weekheid, omdat de wereld nog niet zo slecht kan zijn als duizenden mensen zich scharen achter het goede doel. Dan is het einde der tijden nog niet in zicht. Enkel nog die klimaatcrisis, maar die krijg ik in deze brief niet opgelost.

Ongemak, omdat de warme samenleving zich afspeelt op een aantal luttele dagen en het soms meer iets heeft van een collectieve roes en opbod naar een recordcijfer dat een doel op zich wordt. Dan nog in volle verwachtingstijd van de Redder, en dat voor een samenleving die we graag pluralistisch noemen. Hoe dan ook, na de kalkoen keren we zo snel mogelijk terug tot de orde van de dag.

Subsidieslurf

Ik moet u iets bekennen, Tino. Vergeef mij die twee religieuze slippertjes van hierboven, maar ik ben de nieuwe directeur van Vincent de Paul Belgium, de Belgische federatie van Sint-Vincentiusverenigingen. Ook onze aangesloten verenigingen rijven dankzij de Warmste Week veel werkingsmiddelen binnen voor hun strijd tegen armoede. Dus niets dan goed. Ook wij kunnen niet dankbaar genoeg zijn voor het initiatief en staan paf van de mobiliseringskracht van StuBru. Meer nog, het creëert solidariteit tussen onze eigen verenigingen onderling, van Limburg tot West-Vlaanderen. Neem het aan van een oud Kortrijkzaan, de place to be dit jaar.

In tijden van kaasschaafpolitiek de vinger blijven wijzen naar de overheid – u weet wel, diegenen van de subsidieslurf – is altijd een dubbeltje op zijn kant. De culturele sector moest al door het stof en nu ook de welzijnspreventie, maar dan toch weer niet, of toch? Wie is de volgende? Armoedebestrijding was sowieso al geschrapt uit het Handboek Regeringsvorming, dus nu kunnen wij alvast even rustig de blessuretijd ingaan.

Met lede ogen aanzien wij al jaren het fenomeen dat u zo goed hebt omschreven. Meer nog, al te vaak wordt een collectief probleem -zoals armoede in ons geval- vertaald in een probleem van persoonlijke verantwoordelijkheid van zij die hun leven fout hebben aangepakt. Nochtans behoort het tot de essentie van onze samenleving dat wij collectieve problemen collectief aanpakken: werkloosheid, ziekte, armoede, … Kiezen voor het omgekeerde betekent onze welvaartsstaat aantasten. Beroep doen op het persoonlijk geweten van schenkers wordt bij kaasschaafpolitiek dan de logische tegenpool van persoonlijke verantwoordelijkheid.

Maar weet u Tino, u hebt het vooral over goodwill van schenkers. Ik wil het ook eens hebben over goodwill van onze vrijwilligers. Vele organisaties met een maatschappelijke kernopdracht raken zelfs niet eens tot bij de subsidieslurf en leven volledig van liefdadigheid voor de centen en volledig van vrijwilligerswerk voor het handwerk en denkwerk.

Op zich niets mis met liefdadigheid en vrijwilligerswerk, verstaat u mij niet verkeerd. Wel integendeel: het zit in het DNA van vele organisaties en is de benzine van onze warme samenleving. Het hele jaar door. Sorry, een groenere metafoor kon ik niet vinden.

De privatisering van het sociaal beleid

Beste Tino, onze vrijwilligers zijn het maatschappelijk kapitaal van een organisatie. De druk op die mensen is nochtans groot door een toestroom aan hulpbehoeftigen, door complexiteit in regelgeving en door nood aan vers bloed in de meeste organisaties. In de hectische maatschappij van vandaag is vrijwilligerswerk bovendien veel meer een selectief engagement geworden dat moet gepland worden in de agenda tussen andere activiteiten. Het is steeds minder een levenswerk.

Vrijwilligers in armoedebestrijding zijn in feite de ervaringsdeskundigen van het terrein. Geen beleidsmakers in een vergaderzaal met broodjes en sapjes. Ze stellen dagelijks schrijnende toestanden vast waarvoor er in een welvarend land België blijkbaar geen alternatief voorhanden is dan hun vrije wil en inzet.

Meer nog: vrijwilligers zetten private giften van sympathisanten om in maatschappelijke dienstverlening. Structureel verzorgen vrijwilligers en sympathisanten vandaag dus in wezen overheidstaken. Meer nog: structureel passen zij centen bij, waar de overheid in gebreke blijft. Vrijwilligers zijn vandaag een structurele financieringsbron voor de overheid.

De werkingsmiddelen van onze soort organisaties komen steeds meer onder druk te staan. De non-profit moet daarom meer en meer de marketing en communicatietrucs van de profit gaan overnemen. De grote kleppers en ngo’s zetten de toon. Een pervers effect waarbij reclamejongens welvaren en niet per se de kwetsbare doelgroep. Is dat wat onze schenkers van ons verlangen?

Weet u, Tino, ik ga dan ook nog een stapje verder dan de analyse van Walter Weyns in hetzelfde artikel van het Nieuwsblad: sociale dienstverlening is dus niet alleen voor een groot deel gefundeerd op de willekeur van geldschieters, maar ook nog eens van vrijwilligers. Een privatisering in de marge van de maatschappij. Daarom wordt ook armoedebestrijding op termijn onvoorspelbaar en precair.

Maar om het dan maar met de optimistische boodschap in het laatste boek Rutger Berger te stellen: De meeste mensen deugen. Zijn wij dan de laatste voluntaristen die dat graag geloven? Gelukkig maar. Wij passen intussen op de winkel zolang het moet.

Veel succes in het nieuwe jaar en met vriendelijke groeten uit Brussel,

Frederick De Gryse

Frederick De Gryse is Algemeen Directeur van Vincent de Paul Belgium.

Vincent de Paul Belgium (in Vlaanderen gekend als de St. Vincentiusvereniging) is in België sinds 1842 een discrete maar invloedrijke vereniging van vrijwilligers op het vlak van armoedebestrijding. Vanuit meer dan 300 centra in alle gewesten en gemeenschappen verlenen ruim 5.700 leden bovenal eerstelijnshulp aan de meest kwetsbare bevolkingsgroepen. Zo is de vereniging in België de grootste verdeler van levensmiddelen via het Europees Fonds voor armoedebestrijding en de voedselbanken.

In de wereld staat onze organisatie garant voor en uitgebreid netwerk in 140 landen op alle continenten. Met dan 800.000 losse en vaste medewerkers bedient zij meer dan 30 miljoen minderbedeelden, waarvan 135.000 in België̈.

Foto: DirkVE, Wikipedia / CC BY-SA 4.0