De discussie laait weer op – voor de zoveelste keer intussen – rond de vakken levensbeschouwing (LBV) in het onderwijs: zeker sinds het Gemeenschapsonderwijs (GO!) in de derde graad secundair één lesuur ‘interlevensbeschouwelijke dialoog’ (ILD) invoert in plaats van – en naast – één uur LBV/godsdienst. En zoals gewoonlijk zijn er evenveel meningen als er partijen in dit verhaal zijn. Maar degene – die nochtans géén partij is – die in de media het vaakst de microfoon onder zijn neus krijgt, is moraalfilosoof Patrick Loobuyck: hij zou het vak liefst helemaal afschaffen, en voert daarvoor al jaren campagne, tot nu toe zonder succes. De hoofdvraag in deze discussie, die helaas meestal onder tafel blijft, is: naar welk soort maatschappij en cultuur willen we evolueren? Zijn godsdienst en spiritualiteit essentieel of irrelevant, verrijkend of schadelijk, vormend of gevaarlijk: een vijand of een bondgenoot?
Er is nog steeds in ons land – volgens het laatste Pew research (2018) – 55% die zich christelijk noemt en daarbovenop nog eens 7% moslim en enkele andere kleinere religies. Geloof is voor de meerderheid belangrijk: men kan gelovigen niet als ‘een onbeduidende of uitstervende minderheid’ afdoen, integendeel. Zij die een compleet seculiere samenleving willen zijn precies een kleine minderheid. Zelfs onder vrijzinnigen zijn er velen die de LBV-vakken – hun niet-confessionele zedenleer – willen behouden als zinvol en nuttig.
Eén van Loobuycks argumenten is dat de leerlingen in de (zeven) erkende levensbeschouwingen op de openbare school elk apart zitten in hun eigen ‘kleine hoekje’, zonder contact met de anderen. Maar in heel deze discussie lijkt men te vergeten – of te verzwijgen – dat sinds vele jaren de LBV-leerkrachten jaarlijks projecten samen moeten doen rond ‘interlevensbeschouwelijke competenties’ (ILC). Ikzelf ben toevallig coördinator van de ILC-projecten op mijn school, en met alle collega’s doorbreken en verleggen we onze grenzen hierin, met mooi resultaat. Eénmaal per jaar bijvoorbeeld doen we met alle derdejaars een daguitstap door Brussel, waarbij we achtereenvolgens een katholieke kerk binnenin gaan bekijken, een orthodoxe kathedraal, een protestantse kerk, een moskee en het Huis van de mens: in elk daarvan luisteren we naar een uiteenzetting door een ‘bedienaar’ van die specifieke LBV en mogen de leerlingen vrijuit vragen stellen. Met de vierdejaars bezoeken we dan weer het joods museum en de synagoge, en moslimleerlingen trekken grote ogen wanneer ze de joodse gids horen vertellen dat hij veel samenwerkt met Palestijnse organisaties en helemaal niet akkoord is met de politiek van de Israëlische regering. Waar of wanneer anders zouden jongeren live in aanraking komen met zulke verhalen?
Katholiek inspecteur Didier Pollefeyt reageert scherp op Loobuyck en noemt zijn argumenten gebaseerd op een verouderde situatie ‘uit de jaren stillekes’. Je kan geen ernstig debat voeren als je werkt met karikaturen: alsof godsdienstles alleen om catechese zou gaan en zieltjes winnen. Het gaat in de LBV-lessen ook uitvoerig over waarden en normen, relaties en seksualiteit, wereldbeeld en milieubewustzijn, globalisering en identiteit, én over omgaan met andere levensbeschouwingen.
Het soms gehoorde argument ‘Godsdienst hoort niet thuis op de schoolbanken: dit is geen kerntaak van het onderwijs’ kan je evengoed toepassen op L.O., muzikale opvoeding, plastische opvoeding, seksuele opvoeding… Godsdienst/LBV hoort, zoals geschiedenis of aardrijkskunde, bij algemene vorming: of willen we hele generaties kweken van geestelijke analfabeten, die Kerst en Pasen vieren, maar niets weten van de betekenis ervan? Of die bij een Rubens en Rembrandt geen clue hebben van de geschilderde bijbeltaferelen? Godsdienst is intrinsiek verweven met heel onze cultuur, mensbeeld en wereldbeeld.
Het schermen met ‘de scheiding van kerk en staat’ is ook een zwak en oneigenlijk argument, want in de realiteit zijn er altijd meerdere raakvlakken tussen beide: er moet een gezónde scheiding tussen beide zijn, maar geen hermetische of vijandige. De politiek bemoeit zich eigenlijk met alles, maar godsdienst evenzeer, en waarom zou dit niet op een vriendschappelijke en respectvolle manier kunnen?
Minister Ben Weyts erkent zelf dat, als men godsdienstlessen naar buiten de school zou duwen, de religieuze opvoeding zal terechtkomen op plaatsen ‘waar er misschien minder aandacht voor nuance is.’ En dat is waarschijnlijk nog heel diplomatisch uitgedrukt, bezorgd als hij is om islamitisch extremisme. Precies in tijden van spirituele verwarring, toenemende polarisatie en onverdraagzaamheid kan het vak LBV een waardevolle dialoog op gang brengen en kan de LBV-leerkracht een bruggenbouwer zijn (inspecteurs Steven Cappellen en Gertjan Monteyne).
Wallonië is al een stap verder gegaan, en heeft al jaren geleden de godsdienstlessen gehalveerd tot één uur per week. PS, MR en Ecolo, gedreven door de Franse laïcité-gedachte, zijn al voorstander van een totale afschaffing ten voordele van een vak ‘filosofie en burgerschap’. Maar je kan je toch ernstig de vraag stellen of wij Frankrijk – nog steeds – als ‘lichtend voorbeeld’ moeten zien: onze zuiderburen hebben intussen meer interne, sociale en culturele problemen dan wij.
Dat er praktische problemen zijn rond de vakken LBV, is bekend: er is de moeilijke puzzel van de uurroosters of het moeilijk vinden van vervangers… Deze zijn zeker een uitdaging, maar geen enkele daarvan is onoplosbaar. De vraag ligt dieper: zijn geloof en spiritualiteit, het zoeken naar hogere waarden en bestemming een essentiële dimensie van ons mens-zijn? En dus ook een belangrijk ingrediënt in een ‘gezond onderwijsdieet’? Of willen we (verder) afglijden naar materialisme… of nihilisme en cynisme? Prefereren we consumentisme als nationale religie?
Een compleet religie-loze samenleving is de droom van een zeer kleine groep mensen die haar maatschappijmodel wil opdringen aan iedereen. Dit soort pleidooi voor neutraliteit is zelf niet neutraal: het speelt in de kaart van hen die a- of anti-religieus zijn. Want een neutraal vak LEF (levensbeschouwing, ethiek, filosofie) zoals Loobuyck propageert, bestaat niet: geen enkele leerkracht kan neutraal en objectief vertellen over wat een ander gelooft. Neutraliteit is de keuze voor grijsheid: ‘in de publieke sfeer spreken we niet over geloof’. ‘Wat er écht toe doet’ is taboe. Het is precies pluralisme in de rijkste zin van het woord wanneer elke levensbeschouwing de kans krijgt om zijn eigen visie in zijn eigen ‘kleuren’ uit te leggen.
Ignace Demaerel is denker, schrijver, leraar, medeoprichter van denktank Inspiratio
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
