varoufakis
Interview - Léa El Azzi - Naked Capitalism

Yanis Varoufakis over het kapitalisme na de pandemie: Europa, Libanon en het IMF

Yanis Varoufakis geeft in een interview met Léa El Azzi van Al Akhbar zijn kijk op de impact van de pandemie op het kapitalisme. Hoe de landen die nu al in moeilijkheden zitten, zich moeten losrukken uit de IMF-tentakels. En de uitdagingen en kansen die er liggen voor die andere rechtvaardige samenleving.

dinsdag 7 juli 2020 19:25
Spread the love

 

De pandemie is niet de eerste crisis (als we dat kunnen zeggen) die het kapitalisme in de hele wereld heeft getroffen. Wat is het verschil tussen deze en de vorige crisis? 

Het ligt voor de hand dat Covid-19 het kapitalisme een externe schok toebracht, zoals een aardbeving of een meteoor die zowel de productielijnen als de consumptie in één keer treft. De financiële crash van 2008 daarentegen was bijvoorbeeld een interne schok die door het systeem zelf werd veroorzaakt. De reden waarom de pandemie zo schadelijk zal blijken, komt doordat het kapitalisme zich nooit heeft hersteld van de crash van 2008.

Destijds was het de financiële sector die in elkaar stortte en in brand vloog. Centrale banken en regeringen hebben de financiële sector weer op gang gebracht met triljoenen dollars aan nieuw geld. Deze liquiditeit veranderde echter niet in daadwerkelijke investeringen in de reële economie. Terwijl de banken zich herstelden en de oligarchie zich met opgewaardeerde activa bevond, werd de meerderheid van onze bevolking geconfronteerd met harde bezuinigingen.

Dit stimuleerde de ontkoppeling van beschikbare liquiditeit en investeringen in degelijke jobs en de daarmee samenhangende breuk tussen de wereld van het geld (die het goed deed) en de wereld van de reële economie (die het slecht deed). De aandelen van het bedrijf stonden hoog, maar de winsten waren laag.

Dus, toen Covid-19 op het toneel verscheen, gedroeg het zich als een speld die een gigantische luchtbel deed barsten. Als er geen serieuze overheidsinvesteringen gebeuren, zal deze zeepbel niet hersteld geraken, ook al blijven de Centrale Banken geld in de financiële markten pompen.

Waarom wordt het kapitalisme geconfronteerd met zoveel problemen en uitdagingen, ondanks de afwezigheid van ideologische concurrenten?

Omdat het kapitalisme heel goed is in het produceren van technologieën die zichzelf ondermijnen. Het werkingsproces hiervan is fascinerend: In de echte economie zorgen de nieuwe machines ervoor dat de jobinhoud per productie-eenheid afneemt. De nieuwe banen die gecreëerd worden zijn vooral in de lagere echelons. Dit betekent dat machines een steeds grotere rol spelen in het produceren van geweldige nieuwe producten die de machines zelf nooit zullen gebruiken en die de mensen zich alsmaar minder kunnen veroorloven.

Ondertussen creëren financiers in de financiële wereld voortdurend nieuwe vormen van schuld vermomd als privé-geld. De ophoping hiervan leidt uiteindelijk tot een crash door opeenvolgende faillissementen. De combinatie van deze dynamiek, in de echte wereld en in de geldwereld, creëert onverbiddelijk de ene crisis na de andere.

Waarom ging het economische succes door de jaren heen niet gepaard met verbeteringen in het leven van de mensen? Is dat nu één van de problemen van het kapitalisme? 

Verdedigers van het kapitalisme betwisten dit. Zij zwaaien met statistieken die een gestage stijging van de gemiddelde levensstandaard in de afgelopen honderdvijftig jaar laten zien. En presenteren dit als bewijs dat het kapitalisme goed is geweest voor de mensheid. Hoewel het waar is dat de gemiddelde reële inkomens zijn gestegen, vooral in China en andere ontwikkelingslanden, is het helemaal niet duidelijk dat dit een overwinning is geweest voor het kapitalisme of voor de mensheid.

Neem bijvoorbeeld China. Het land is weliswaar afhankelijk van de markt en van privébedrijven, maar het zou nooit zo gegroeid zijn zonder de interventie van de regering om de investeringen te sturen en de inkomensverdeling te reguleren op een manier die het kapitalisme nooit had kunnen realiseren. Met andere woorden het was niet mogelijk geweest zonder de communistische partij en haar structuren.

Bovendien negeren de verdedigers van het kapitalisme het simpele feit dat een stijging van de inkomens niet noodzakelijkerwijs een stijging van de levenskwaliteit betekent. Om een extreem, maar niet misleidend voorbeeld te geven van de Australische Aboriginals. Voordat de Europeanen in Australië aankwamen, hadden ze geen inkomen. Maar ze hadden een rijk en bevredigend leven. Vandaag de dag ontvangt de meerderheid een uitkering van de overheid, maar ze leiden een miserabel leven. Is dit vooruitgang?

Zal Covid- 19 het kapitalisme ten val brengen? Of denkt u dat het slechts een interne strijd is binnenin en dat het kapitalisme opnieuw zal zegevieren?

De dood van het kapitalisme is zo vaak aangekondigd dat het onverstandig is om dat nog eens te doen. Wat ik kan zeggen is, ten eerste, dat Covid-19 heeft toegeslagen op een bijzonder kwetsbaar moment voor het kapitalisme (en daarom is al de speculatie over een snel herstel niet verstandig) en ten tweede, hoe deze crisis de mensheid beïnvloedt, zal afhangen van wat we doen en hoe we reageren. Niets staat vast.

Als we een ander regime gaan instellen, wat zal dat dan zijn? En denkt u dat China en Cuba een voordeel kunnen hebben na hun rol in de strijd tegen het virus en hun hulp aan andere landen? – Miatta Fahnbullah schreef in ‘Foreign Affairs’ dat er “een nieuw economisch model” nodig is, een model dat de traditionele socialistische idealen afstemt op de hedendaagse realiteit”, bent u het daarmee eens?

Ja, natuurlijk. Sterke publieke gezondheidssystemen hebben bewezen dat ze veel beter en veerkrachtiger zijn dan privé systemen. De afhankelijkheid van het kapitalistische ‘just-in-time’-bevoorradingsystemen die door geen enkele publieke instantie kan gepland of gestuurd worden, bewijst nu zijn kwetsbaarheid. Hoe hadden we de productie en distributie anders kunnen organiseren? Hoe zou het postkapitalisme eruit kunnen zien? Ik worstel al heel lang met deze vragen. In september komt mijn nieuwe boek uit waarin ik mijn antwoorden geef op deze vragen, voor wat ze waard zijn. Het heeft als titel: Een ander NU: Verzendingen uit een alternatief heden.

U zei dat “we ons moeten verenigen met progressieven wereldwijd in een gezamenlijke strijd voor meer rechtvaardigheid, anders zullen we ten prooi vallen aan de krachten van het nationalisme en het vrijemarkt fundamentalisme”. Hoe zou het verenigen van progressieven op enige wijze kunnen helpen? En wat is uw plan naast de website?  

Laat ik u een eenvoudig voorbeeld geven: Tijdens elke recente crisis hebben bankiers zich verenigd en regeringen gedwongen het socialisme toe te passen, voor hen! De prijs was bezuiniging en ontbering voor bijna iedereen. Dit leidde tot ontevredenheid. Ontevredenheid is een kweekvijver voor fascisme, xenofobie, racisme en ultranationalisme. De vertegenwoordigers van dit misantropische type politiek verenigen zich over de grenzen heen (kijk naar de liefde tussen Trump, Bolsonaro, Modi, Le Pen, Salvini etc.). Wordt het ook geen tijd voor progressieven om zich te verenigen in het belang van de meerderheid in elk land en op elk continent?

Dit is waar onze Progressieve Internationale over gaat. Hoe organiseren we dit, naast een website? Op twee manieren. Ten eerste door een globaal plan op te stellen voor gedeelde, groene welvaart. (We moeten antwoorden kunnen geven op vragen als “Hoeveel moeten we uitgeven aan de bestrijding van de klimaatverandering? Waar komt het geld vandaan? Hoe zullen we de rijkdom herverdelen van een smalle naar een bredere groep van de samenleving en van het Noorden naar het Zuiden?) Ten tweede door het organiseren van wereldwijde acties ter ondersteuning van lokale doelen (bijvoorbeeld een wereldwijde campagne ter ondersteuning van enkele stakende vrouwelijke werknemers in bijvoorbeeld India). Om deze enorm harde, maar essentiële taken te volbrengen heeft de Progressieve International een Raad samengesteld, bestaande uit belangrijke activisten uit de hele wereld, en een Kabinet, bestaande uit een paar toegewijde organisatoren die dagelijks aan onze campagnes werken. Onze volgende bijeenkomst vindt plaats op 18 september in IJsland, met ondersteuning van Katrin Jacobsdottir, de eerste minister van het land.

Wat moet de rol van de staat in dit alles zijn, vooral na de Covid-19 en de critici van het kapitalisme en de privé sectoren die niet in staat waren om de crisis het hoofd te bieden?

De rol van de staat is cruciaal. Zelfs politici die zich laten inspireren door het libertarisme van de minimale overheid hebben diezelfde overheid moeten aanspreken om in te grijpen en de boel te redden. De vraag is niet of de staat een rol heeft. De vraag is: In wiens belang de staat optreedt?

Deel 2: Europa na de pandemie

Hoe zal COVID-19 Europa veranderen?

Dit zal van Europa een nog meer gefragmenteerd, geïsoleerd en door nationalisme verkrampt continent maken. Het historisch falen van Europa kwam in 2010, toen een crisis van de financiële sector werd aangepakt alsof het een grote opportuniteit was om een socialistische interventie voor de bankiers door te drukken en bezuinigingen voor al de anderen. Als gevolg hiervan werden onze democratieën vergiftigd en de grote mogendheden begonnen elke gevoel van unie uit elkaar te rukken. Covid-19 heeft deze krachten gewoon versterkt.

Dit is geen “traditionele economische crisis” en het is zeer lang geleden dat de wereld nog iets gelijkaardigs meemaakte, maar we stellen vast dat regeringen en naties “traditionele stappen” nemen met het uitschrijven van nieuwe obligaties[1].

Jij bent het niet eens met deze werkwijze, maar waarom zouden Europese instellingen moeten doorgaan met hun steun aan een falend financieel systeem door de schuldeisers te redden? En wat zou er dan in de plaats moeten gedaan worden?

Dit gebeurt omdat ons politieke systeem, eigendom is van deze falende financiers. Het zijn zij die jarenlang de politieke campagnes hebben gefinancierd. Het zijn zij die de regels van de monetaire unie[2] hebben geschreven zowel in goede als in slechte tijden. En het zijn zij die de macht hebben om de rest van de maatschappij hun wil op te leggen. Zodat wij allen hen moeten vrij kopen uit de chaos die ze zelf gecreëerd hebben. Dit is een oligarchie par excellence.

Waarom heb jij verklaard dat leningen het laatste zijn dat bedrijven in Duitsland, Italië, Frankrijk en Griekenland nu nodig hebben? En welke impact heeft een lening voor hen?

Het is cruciaal dat we een bankroet nooit verwarren met een gebrek aan liquiditeit[3]. Als de geschatte waarde van je toekomstige inkomen groter is dan je uitstaande schuld, ben je solvabel. Maar je kan wel een gebrek aan beschikbaar cash geld hebben. In dat geval is een lening zowel zinvol als nuttig. Daarentegen, wanneer je schuld groter is dan je toekomstig geschat inkomen, dan kan geen enkele lening je helpen – het enige wat dan gebeurt is de vergroting van je schuld waarbij je nog dieper wegzakt in je bankroet. Het is in die zin dat ik zei dat bedrijven nu niet zozeer leningen nodig hebben. Wat ze nodig hebben, is een injectie van baar geld, een herstructurering van de schuld – onder voorwaarden die door de maatschappij worden opgelegd (bijvoorbeeld, hoe ze hun werknemers moeten behandelen, het leefmilieu, de consumenten etc.).

Kunnen de Europese instellingen de regeringen rechtstreeks financieren?

De Europese Centrale Bank kan dat niet door strenge beperkingen in zijn charter. Maar er zijn ontelbare manieren waarop het deficit van lidstaten onderling kan verdeeld worden, de eerste stap naar een echte unie.

We hebben het voortdurend over de Europese economieën en markten, wat met de burgers, wat met de scoiale impact van de pandemie?

Ik heb het altijd over niets anders dan onze voornaamste taak, die er in bestaat het menselijk leed te minimaliseren en de gedeelde, echte, groene welvaart te maximaliseren. Als ik me laat verleiden tot een discussie over de banken, obligaties en fiscaal beleid, dan is dat omdat dit de middelen zijn waarmee een handvol mensen het leven van zovelen vernietigen.

Deel 3: Griekenland en het IMF

Is Griekenland hersteld na het IMP-programma? Indien niet, waarom?

Natuurlijk niet. De reden is eenvoudig: het gemeenschappelijke IMF-EU-programma ging nooit over hulp aan de Griekse bevolking. Het ging in de eerste plaats vooral over de redding van vier of vijf Franse en Duitse banken door heel cynisch hun gigantische verlies over te hevelen naar de Europese belastingbetalers. Door de Griekse schatkist te gebruiken als een tussenstation voor al het geld waarmee de banken werden gered. Een secundaire taak van dit IMF-EU-programma bestond erin de Griekse bevolking in een permanente schuldenlast te ketenen, om zo anderen “een belangrijk lesje te leren” (o.a. Spanje, Italië en Frankrijk). Doe wat wij zeggen of anders …

Wat zijn economisch gezien de voor- en nadelen van dit programma?

Exact zero, tenzij je een oligarch bent. Wat de negatieve aspecten betreft, volstaat het er twee van te vermelden: ten eerste een permanente schuldenlast, ten tweede wat ik ‘woestijnvorming’ noem, omdat al je jonge krachten (vooral zij met een hogere opleiding) en masse emigreren.

Als Griekenland geen “hulp” zou gevraagd hebben aan het IMF, wat had het anders kunnen doen?

Verklaar jezelf bankroet. En zie waar je dan staat. Ja, dat zou zeer kostelijk geweest zijn. Maar met hard werk was dat mogelijk, ofwel binnen ofwel buiten de euro, om zo uit dat gat te klimmen. Onder het IMF-EU-programme was en blijft dit onmogelijk, met als resultaat dat alle opofferingen voor niets geweest zijn.

Deel 4: De Libanese financieel-economische crisis en het IMF-programma

De regering van Libanon heeft recent een financieel herstelplan opgesteld, met de bewering dat “de Libanese economie in vrije val” zou zijn en dat “een internationaal reddingsplan de recessie kan stoppen en de voorwaarden creëert voor een herstart. Parallel daarmee is een snelle levering van reeds lang verwachte maatregelen cruciaal om het vertrouwen te herstellen”. De minister van Financiën heeft onderhandelingen aangevat met het IMF en de regering verklaart dat dit de enige uitweg is. Waarom? Is het IMF een oplossing voor het probleem of is het zelf het probleem? Kunnen wij echt een betere deal afspreken of is het ‘te nemen of te laten’ voor een klein land om elke dag een Amerikaanse verantwoordelijke te horen afkondigen wat wij wel en niet horen te doen?

Net als Griekenland sinds 2010 staat Libanon voor een moment van waarheid, een enorm dilemma. Wordt het een vazal van het IMF met de hoop op een mirakel dat met de dag minder waarschijnlijk wordt in het tijdperk van postpandemische depressie. Of aanvaardt het de pijn door de zaken terug in de handen van zijn bevolking te leggen. Er zijn geen gemakkelijke oplossingen, maar er is wel een duidelijke keuze.

Een IMF-programma kan nooit werken voor de meerderheid. Dit programma zal waarschijnlijk eindigen in een complete ramp, waarbij zelfs de rijkere Libanezen zwaar zullen afzien. Het kan ook eindigen in een gedeeltelijke ramp, waarbij de rijkere klassen er wel bij varen terwijl de meerderheid van de bevolking zal wegkwijnen in nog diepere schuld en miserie. In elk geval zal de meerderheid van de Libanese jeugd, vooral zij met een hogere opleiding, het land verlaten, waardoor het land zijn meest waardevolle kapitaal laat wegvloeien. De reden is dat de meerderheid door het IMF-programma wordt veroordeeld én dat dit ook de bedoeling is: een milde herstructurering van de banken en van de prive- en openbare schuld in ruil voor een massieve herverdeling van de inkomens – en dan vooral de privé-fortuinen – van de armen naar de oligarchie-zonder-grenzen. Het IMF kan potentieel een schijn van normaliteit herstellen, maar dit komt met een prijs: de permanente onteigening van de weinige vooruitzichten en welvaart van de gewone mensen.

Het alternatief vraagt moed en politieke organisatie. De IMF buiten smijten, unilateraal je dollar of euro schulden kortwieken, de banken nationaliseren, een nieuwe munteenheid lanceren onder een geherstructureerde centrale bank … Dat zouden de eerste stappen kunnen zijn. Zonder de minste twijfel is dat een verraderlijk pad vol doorns, want de mogendheden van de wereld zullen jouw volk behandelen als een rebellenleger. Als ze zien dat jullie aan één zeel trekken en de crisis gebruiken als een opportuniteit om de corruptie en de vriendjes politiek uit te roeien zullen ze daarentegen uiteindelijk inbinden. IJsland bevond zich in dezelfde situatie bij het begin van de crisis in 2008. Zij hebben de harde weg gekozen. En ze hebben gewonnen. Er is geen enkele reden waarom een klein land zijn recht op souvereiniteit niet kan opeisen van de wereldoligarchie die het IMF uiteindelijk vertegenwoordigt.

 

Yanis Varoufakis: Interview with Léa El Azzi on Capitalism After the Pandemic, Europe, Greece, Lebanon & the IMF  verscheen op de website Naked Capitalism op 30 juni 2020. Vertaling door Keltoum Belorf en Lode Vanoost.

 

Notes:

[1]   Een obligatie is een verhandelbaar schuldbewijs voor een lening die door een overheid, een onderneming of een instelling is aangegaan. Als een bedrijf geld nodig heeft voor een investering kan het door het uitgeven van een obligatielening aan de financiering komen. De koper van de obligatie ontvangt van de uitgever rentevergoeding (definitie Wikipedia – voetnoot redactie).

[2]   De Europese Monetaire Unie (EMU) verenigt 19 landen rond de gemeenschappelijke munt van de euro. Acht EU lidstaten zijn er géén lid van: Bulgarije, Kroatië, de Tsjechische Republiek, Denemarken, Hongarije, Polen, Roemenië en Zweden (voetnoot redactie).

[3]   De voorraad geld die cash beschikbaar is, wat op de lopende rekening staat. Concreet voorbeeld: een bedrijf met 100.000 € op de rekening dat 50.000 € moet ontvangen van een ander bedrijf, kan een eigen schuld van 110.000 aan een derde bedrijf nog niet betalen en zit dan met een probleem aan beschikbaar geld (voetnoot redactie).

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!