Toon Danhieux

Feminisme in een machomaatschappij: de aanpak van Cuba

Op het vlak van vrouwenrechten hadden de socialistische landen uit het verleden een vrij goede naam. Maar wat als in de maatschappij een diepgeworteld machismo aanwezig is, zoals in Cuba? Maakt feminisme dan een kans? Ellen Thielemans en Toon Danhieux zochten het uit.

zaterdag 9 maart 2013 15:16

Spread the love

Vrouwen aan de macht

Laten we beginnen met de politieke macht. Op zondag 3 februari waren er op Cuba parlementsverkiezingen. De vrouwen boekten er een niet onaardig resultaat: ze behaalden 48 procent van de zetels in het parlement. Deze score werd behaald zonder verplichte quota of ritssystemen voor de kandidatenlijsten.^[1]

De Interparlementaire Unie (een onafhankelijk internationaal orgaan met waarnemersstatus in de Verenigde Naties) gaf al vóór deze verkiezingen te kennen dat Cuba en Nicaragua de enige Latijns-Amerikaanse landen zijn in de wereld top 10 met betrekking tot vrouwelijke participatie in het nationale parlement. Abdelwahad Radi, voorzitter van de IPU, onderstreepte dat Cuba op de derde plaats staat van deze wereldrangorde. Enkel Rwanda en Andorra doen het beter.^[2]

Een belangrijke verwezenlijking van de Cubaanse revolutie is het hoge onderwijsniveau. Ter vergelijking, in verhouding telt Cuba anderhalf keer zoveel mensen met een universitaire opleiding als België. Dit hoge onderwijsniveau heeft geleid tot een hoog percentage vrouwen in leidinggevende bestuursfuncties.

Binnen de organen van de Poder Popular, het Cubaanse democratische systeem, bekleden vrouwen 45 procent van de provinciale bestuursorganen, 37 procent op gemeentelijk vlak en dus sinds 3 februari 48 procent van de parlementszetels in het nationale parlement. Wereldwijd bezetten vrouwen gemiddeld slechts 19,5 procent van de parlementszetels.^[3]

FMC: Cubaanse vrouwenorganisatie

Sinds de overwinning van de Revolutie in januari 1959 hebben de Cubaanse vrouwen een evenwaardige rol opgeëist bij het uitbouwen van het socialisme in Cuba. Zowel tijdens de strijd in het begin als bij de veranderingen en beslissingen later hebben ze een belangrijke rol gespeeld.

Op 23 augustus 1960 werd de Federatie van de Cubaanse Vrouwen (FMC) opgericht met als doel politieke programma’s te ontwikkelen voor de volledige gelijkheid van de vrouw en dit op alle gebieden en op elk niveau. Op dit ogenblik telt de Federatie meer dan 4 miljoen leden.

Bijna de helft van de Cubaanse bevolking bestaat uit vrouwen. Bij de universitairen telt men 65 procent vrouwen, bij de arbeiders 46 procent, bij het technisch personeel 66 procent, bij de wetenschappelijke onderzoekers 48 procent en bij de internationale solidariteitsmissies 52 procent.

Dit was mogelijk dankzij de politieke beslissingen om de culturele, ideologische, psychologische, economische en sociale barrières te overwinnen die vrouwen in een ondergeschikte en marginale rol plaatsten.^[4]

Het FMC beperkt zich trouwens alleen niet tot gelijke kansen voor vrouwen. Ook holebi’s en transgenders worden sinds het laatste decennium betrokken bij die strijd.

De internationaal bekende figuur Mariela Castro vormt slechts het gezicht van een breed gedragen beweging die in de wereld, en zeker in Latijns-Amerika, de speerpunt is van deze emancipatiestrijd.

Sociale zekerheid en vrouwenemancipatie

De gratis gezondheidsdienst voor alle Cubanen omvat specifieke programma’s voor vrouwen, zodat ze op seksueel vlak volledig vrij kunnen beslissen over hun lichaam. Het gevolg is dat vrouwen in alle beroepen en op alle niveaus vertegenwoordigd zijn.

Een ander aspect dat bijdraagt tot het welzijn van de Cubaanse vrouw is het Cubaanse sociale zekerheidsstelsel dat onder andere het bevallingsverlof en de pensioenen regelt. Vrouwen hebben in Cuba recht op 12 maanden bevallingsverlof waarbij 100 procent salaris gegarandeerd blijft tijdens de anderhalve maand vóór en tot 3 maanden na de bevalling.

Dit bevallingsverlof kan een volledig jaar worden verlengd met behoud van 60 procent loon. Mannen kunnen tot negen maanden bevallingsverlof krijgen, maar dan wel zonder uitkering.^[5] De pensioengerechtigde leeftijd van een vrouw op dit moment in Cuba is 57 jaar, maar deze leeftijd wordt omwille van de vergrijzing in 2015 opgetrokken tot 60 jaar.

Dit gunstige sociale zekerheids- en gezondheidssysteem verklaart waarom je zoveel oudere Cubaanse vrouwen in het straatbeeld ziet. Een Cubaanse vrouw wordt gemiddeld 80,5 jaar oud. Daarmee scoort Cuba even hoog als de Verenigde Staten en zit het land in de kopgroep van de rijke landen.

Uiteraard komen huishoudelijke en familiale taken ook in Cuba nog heel vaak op vrouwelijke schouders terecht. Maar Cuba kent helemaal niet de sociale uitsluiting van de vrouw die in vele andere ontwikkelingslanden wel een realiteit is.

Sinds 1975 is de Cubaanse Familiecode van kracht. Het is een code die de gelijke rechten en plichten van man en vrouw bekrachtigt op het vlak van gezinsverantwoordelijkheden en de opvoeding van kinderen. De Familiecode werd op duizenden volksvergaderingen besproken, ook met mannen, voor ze werd aangenomen.

In dit verband is het ook nuttig te vermelden dat de werking van de FMC rond het doorbreken van traditionele rollenpatronen gericht is op het hele gezin, met speciale aandacht voor de opvoeding van de zonen.

Toegang tot onderwijs en arbeid

Het onderwijs in Cuba is volledig gratis. Dit is een erfenis van ’s lands intellectuele held José Martí (1853-1895), die onder het motto “kennis maakt vrij” (ser culto para ser libre), streefde voor de toegang tot (hoger) onderwijs voor elke Cubaan, ongeacht zijn of haar sociale achtergrond.

Sinds de jaren 60 is er, onder impuls van de FMC, een proces op gang gekomen om ook vrouwen op te leiden, zowel in de stad als op het platteland. Huisvrouwen en prostituees werden zo uit hun isolement gehaald en geïntegreerd in de maatschappij.

De FMC maakt er continu werk van om vrouwen te stimuleren om ook technische en wetenschappelijke opleidingen te volgen, en niet enkel opleidingen gericht op de dienstensector. In de wijken stellen we inderdaad vast dat het meestal vrouwen zijn die cafetaria en paladares (particuliere eethuizen) uitbaten.

Het onderwijssysteem en de activiteiten van de FMC boeken resultaat: daar waar in vele andere Latijns-Amerikaanse landen de vrouw vooral in de informele sector actief is, is in Cuba 66 procent van de technische hoger opgeleiden een vrouw.

In de onderwijssector is dat 72 procent (ook in technische en wetenschappelijke richtingen), in de gezondheidssector 67 procent, in de medisch en farmaceutische sector 60 procent en in wetenschappelijke onderzoekscentra 50 procent. Ook betaalt Cuba gelijk loon voor gelijk werk tussen man en vrouw!

Een ‘Commissie voor het Werk’ ijvert voor gelijke aanwervingkansen tussen man en vrouw. Van discriminatie op dit vlak is volgens onze gesprekspartners geen sprake.^[6]

Zelfbewustzijn

Een van de aandachtspunten in de werking van de FMC is de promotie van het toegenomen bewustzijn van vrouwen op alle niveaus. De vrouwenorganisatie richtte onder andere verschillende vrouwendepartementen op aan de universiteiten en opende ‘oriëntatiehuizen’ (casas de oriëntación) voor vrouwen en gezinnen in de wijken.

Er zijn meer dan 175 van dergelijke huizen verspreid over de gemeentes en meer dan 4.000 mensen (dokters, psychologen, sociologen, rechters, pedagogen,…) zijn er werkzaam. Op vrijwillige en onbezoldigde basis verzorgen zij consultaties en pedagogische activiteiten in de woonwijken.

Feminisme nog niet overbodig

Hoewel de participatie van de vrouwen op economisch, politiek, sociaal en cultureel vlak als een van de grote verwezenlijkingen van de Cubaanse Revolutie geldt, moeten er nog veel vooroordelen en stereotypen uit de patriarchale cultuur bestreden worden. Het machismo zit blijkbaar diepgeworteld en is niet gemakkelijk uit de maatschappij te krijgen.

Zowel op school, in de media, als in de plaatselijke federaties wordt er gewerkt aan een mentaliteitsverandering om de cultuur van gelijkheid te bevorderen. Onze Cubaanse gesprekspartners bevestigen unaniem de positieve evolutie van de gezinsrollen die zich sinds de revolutie ontwikkelde, maar geven ook toe dat verdere acties en campagnes nog wenselijk zijn.

In het doorbreken van het traditionele rollenpatroon binnen het gezin spelen de media een cruciale rol. Ook hier is een positieve evolutie merkbaar sinds een nationale televisiecampagne plaatsvond rond de gelijkheid tussen beide seksen, en de verbetering van de positie van de vrouw.

Dankzij televisieprogramma’s als de educatieve soap ‘Cuando una mujer…’ (‘Wanneer een vrouw…’) wordt op uitgebreide wijze aandacht geschonken aan een patroondoorbrekende rol van de vrouw in het gezin en op de arbeidsmarkt.

Vrouwen krijgen er grotere en invloedrijkere rollen toebedeeld in dagelijkse situaties. Een ander voorbeeld is het programma ‘Para la vida’ (‘Voor het leven’, gepromoot door het ministerie van Onderwijs en gesteund door Unesco) waar genderthema’s aan bod komen.

De Cubaanse Revolutie bracht grote structurele veranderingen binnen de samenleving teweeg. De patriarchale familieschema’s (man als kostwinner, vrouw als thuisblijvende moeder) werden doorbroken, genderdiscriminatie werd afgeschaft en op het vlak van opleiding, tewerkstelling, machtsdeelname, enzovoort zijn grote stappen vooruit gezet.

Er is dus heel wat verwezenlijkt, maar is er ook nog een hele weg af te leggen. Eeuwenlang verankerde opvattingen en gedragingen zijn uiterst taai en vragen veel strijd en tijd.

De ontwikkelingen van het genderthema op Cuba, en andere sociale thema’s, worden op Cubanismo.net regelmatig opgevolgd. Dit artikel is de neerslag van een studiereis door Cuba in de zomer van 2012, georganiseerd door Initiatief Cuba Socialista.