Als we teruggaan naar het begin van de Sovjet-Unie, zien we dat de emancipatie van vrouwen een belangrijke prioriteit was, met name voor de industrialisering. In 1917 legaliseerde de Sovjet-Unie als eerste land abortus. Echter, in de ruim twintig jaar dat president Poetin aan de macht is, heeft hij ‘traditionele waarden’ en ‘patriottisme’ verheven tot de kern van zijn beleid. En in de huidige oorlogscontext ervaren vrouwen hoe hun verworven rechten steeds meer worden teruggedraaid.
Nu Rusland in oorlog is, wordt het narratief van traditionele waarden en patriottisme gebruikt als politieke strategie tegen de NAVO. Om het Westerse machtsblok uit te schakelen, is het van belang de Russische bevolking te overtuigen om samen te werken. Volgens het propagandaverhaal zouden Westerse verworvenheden, LHBTIQ+ rechten en vrouwenemancipatie een bedreiging vormen voor het grote Russische volk en het land kapotmaken. Onder invloed van de oorlog worden vrouwen, vooral feministen, nu ten onrechte tot zondebok gemaakt voor tal van problemen in het land.
De ontwikkelingen van het afgelopen oorlogsjaar zorgen ervoor dat Russische vrouwen opnieuw een strijd staat te wachten om hun rechten te behouden. In een samenleving waarin geweld, agressieve mannelijkheid en een nadruk op voortplanting beleidsprioriteiten zijn geworden, staan zij voor nieuwe uitdagingen.
Geweld tegen vrouwen
De oorlog brengt vrouwen in Rusland in toenemende mate in aanraking met mannelijke agressie. Sinds het begin van het conflict zijn er talrijke gevallen gemeld van geseksualiseerd en fysiek geweld door terugkerend militair personeel. Lilia Vezhevatova, coördinator van Feminist Anti-War Resistance, vertelde aan The Barents Observer dat mensen die terugkeren uit oorlogsgebied over het algemeen zowel fysiek als psychologisch diep getraumatiseerd zijn. “Dit vertaalt zich allemaal in een toename van misdaden tegen vrouwen en kinderen binnen het gezin.”
“Geweld in de samenleving zal toenemen en neemt al toe”
Natalya Baranova, een activiste van dezelfde beweging, benadrukt dat vrouwen zich in een zeer kwetsbare positie bevinden en risico lopen, zowel thuis als op straat in de stad. “Geweld in de samenleving zal toenemen en neemt al toe,” voegt ze eraan toe.
Niet alleen in de bredere samenleving, maar ook binnen het Russische leger zelf is geweld tegen vrouwen een probleem, en niet alleen tegen Oekraïense vrouwen. Een vrouwelijke militair die in Oekraïne meevocht, onthulde hoe vrouwen in het Russische leger tot seks worden gedwongen. “Als ze weigeren, worden ze gedwongen buiten de tenten te slapen, verhongeren ze en ze kunnen zelfs worden doodgeschoten.”
Van gevangenis naar vrijheid en geweld
Mannen die voorheen al veroordeeld waren voor gewelddadige incidenten, vormen bij terugkeer van het front een potentieel gevaar voor vrouwen. Sommigen van hen konden zich ‘vrijkopen’ door zich aan te sluiten bij huurlingen, zoals de Wagner-groep. Na ongeveer een half jaar keren ze vervolgens terug en vormen ze een bedreiging voor vrouwen.
Stepanov was in 2021 veroordeeld wegens mishandeling, maar had zich in de gevangenis aangemeld bij de Wagner-groep
Een verontrustend voorbeeld is Denis Stepanov (30), die in oktober 2023 ruzie kreeg met zijn ex-vriendin en besloot het huis waar zij met haar moeder verbleef in brand te steken. Beide vrouwen kwamen om het leven. Stepanov was in 2021 veroordeeld wegens mishandeling, maar had zich in de gevangenis aangemeld bij de Wagner-groep. Na enkele maanden gevochten te hebben in Oekraïne, kon hij terugkeren in vrijheid.
Een vergelijkbaar geval betreft de 25-jarige Oleg Michajlov, die in 2021 veroordeeld was tot 18 jaar cel voor moord. Nadat hij vrijkwam door zijn betrokkenheid bij de Wagner-groep, verkrachtte hij in november een kennis onder bedreiging van een mes.
En zo zijn er tal van soortgelijke gevallen. Bovendien lijkt deze praktijk van het rekruteren van zware criminelen door huurlingen nu te zijn overgenomen door het Russische leger, dat hen inzet in de oorlog.
Niet alleen Rusland
Deze gewelddadige trend beperkt zich niet exclusief tot Rusland. Psycholoog en mensenrechtenactiviste Valentina Likhoshva legt aan The Barents Observer uit dat het systeem van ondergeschiktheid in alle legers en staten aanwezig is, waarbij het niveau en de diepte van dit fenomeen kunnen variëren.
“Als je geweld toont, ben je een man; als je geweld in al zijn vormen weigert, ben je geen man”
Het probleem schuilt in hoe mannen met hun trauma omgaan. “Wanneer een man zelf aan geweld wordt blootgesteld, is het erkennen dat hij slachtoffer is een klap voor het mannelijk bewustzijn. Hierbij staat hij voor de keuze: zich identificeren met het slachtoffer, of met de dader die zichzelf kan verdedigen. Het zien van een derde optie vereist het verwerken van het trauma en langdurige samenwerking met psychologen en psychiaters”, aldus Likhoshva. En laat praten over de oorlog in Rusland, zelfs binnen families, nou net een taboe zijn.
“In onze realiteit blijkt dat alle omstandigheden zijn gecreëerd om gewelddadig gedrag bij mannen te versterken”, voegt Likhoshva toe. Ze wijst op Rusland als een land met een diepgeworteld patriarchaat: “Als je geweld toont, ben je een man; als je geweld in al zijn vormen weigert, ben je geen man.”
Nieuwe abortuswetten
Niet alleen ervaren vrouwen de gevolgen van de getraumatiseerde mannen die terugkeren van het front, ze worden ook verantwoordelijk gehouden voor de demografische verliezen waar het Russische volk mee te maken heeft. Hoewel abortus voorheen een legale en breed beschikbare procedure was in Rusland, lijken nieuwe wetten in de afgelopen weken en maanden de toegang tot abortus te beperken. Deze ontwikkelingen zouden worden aangedreven door zorgen over verdere bevolkingsafname, maar ook door het streven naar conservatisme.
Recente wetswijzigingen maken het voor vrouwen steeds lastiger om toegang te krijgen tot abortusdiensten. Zo werd in oktober bijvoorbeeld wetgeving goedgekeurd die de beschikbaarheid van abortusmedicijnen limiteert. Deze wijzigingen hebben ook invloed op de verkoop van bepaalde vormen van anticonceptie.
Daarnaast hebben particuliere klinieken in Rusland de toegang tot abortussen beperkt. Vrouwen worden nu aangemoedigd om naar overheidsklinieken te gaan, waar echter lange wachttijden de norm zijn. Rapporten suggereren dat het personeel in deze klinieken druk uitoefent op patiënten om hun zwangerschappen voort te zetten.
Op het door Rusland bezette Krim hebben alle particuliere gezondheidsklinieken aangekondigd volledig te stoppen met het uitvoeren van abortussen. Het hoofd van het ministerie van Volksgezondheid van de Krim verklaarde dat commerciële klinieken worden aangemoedigd om abortusdiensten te staken, met als doel een bijdrage te leveren aan het “verbeteren van de demografische situatie” in het bezette gebied.
De rol van de Kerk
De gedachte achter de anti-abortuscampagne is het compenseren van demografische verliezen, waarbij de Russisch-Orthodoxe Kerk, met nauwe banden met het Kremlin, een cruciale rol speelt. Patriarch Kirill heeft hiervoor een uitgebreid narratief gecreëerd rond patriottisme en traditionele waarden, waarbij vrouwen steeds verder in een hoek worden gedreven.
“De tijd is gekomen om abortus te verwijderen uit de lijst van zogenaamde medische diensten, waar artsen verdienen aan het verdriet van anderen”
“We hebben meer mensen nodig’’, verklaarde patriarch Kirill tijdens een bijeenkomst van de Russisch-Orthodoxe Kerk, ‘’dit is een feit dat door iedereen wordt erkend, zowel politici als sociologen.” Begin 2023 benadrukte hij tevens dat “de tijd is gekomen om abortus te verwijderen uit de lijst van zogenaamde medische diensten, waar artsen verdienen aan het verdriet van anderen”.
Daarnaast ziet de patriarch feminisme als een “uiterst gevaarlijk fenomeen” omdat het “pseudo-vrijheden” zou propageren en het idee van seks buiten het huwelijk zou verspreiden. Hij legt er de nadruk op dat vrouwen in essentie de “hoedsters” van het gezin zijn en dat ze de balans tussen werk en privé zorgvuldig moeten bewaren om hun rol als echtgenote en moeder te behouden.
Het patriarchaat
Uit de woorden van de patriarch komt meer naar voren dan enkel zorgen over de demografische gevolgen van de oorlog; het lijkt eerder op bezorgdheid over patriarchale waarden en tradities. Als het over de demografische afname gaat, wijst het Kremlin naar vrouwen als verantwoordelijken voor te weinige geboortes. Echter blijven andere oorzaken buiten de schijnwerpers: armoede, een door Poetin niet adequaat aangepakte gezondheidszorg, de coronapandemie, en natuurlijk de oorlog.
Deze situatie is niet nieuw. Gedurende de ruim twintig jaar dat Poetin aan de macht is geweest, heeft hij ‘traditionele waarden’ en ‘patriottisme’ als kernpunten van zijn beleid ingezet. Het Kremlin bundelt samen met beleidsmakers en priesters al geruime tijd zijn krachten om van het ‘verzwakte’ Rusland opnieuw een ‘grootmacht’ te maken.
“In een patriarchale staat worden vrouwenstemmen over het algemeen niet gehoord”
“Pogingen om abortus te verbieden vinden al vijf jaar plaats, maar daar werd weinig aandacht aan besteed”, zei Zalina Marshenkulova, een activist en Russische feministische blogger. “In een patriarchale staat worden vrouwenstemmen over het algemeen niet gehoord.”
En deze vrouwenstemmen worden actief onderdrukt. Vorig voorjaar diende Oleg Matvejtsjev, een conservatief lid van de Doema van de regeringspartij Verenigd Rusland, een wetsvoorstel in om het feminisme in Rusland te verbieden. Hij beweerde dat “feministen agenten van het Westen zijn, betrokken bij de vernietiging van traditionele waarden en in strijd met het presidentiële decreet daarover. Ze zouden voor echtscheiding, kinderloosheid en abortus zijn, wat ingaat tegen het demografisch beleid.”
Ook hier wordt duidelijk dat hoewel er over demografisch beleid wordt gesproken, machthebbers eerder de patriarchale waarden lijken te willen verdedigen. Vorig jaar werden Jevgenia Berkovitsj en Svetlana Petritsjoek, twee feministische theatermakers, gearresteerd. Een door de rechtbank ingehuurde ‘deskundige’ verklaarde dat het theaterstuk een “negatieve karakterisering van mannen” gaf, vanwege een uitspraak van een hoofdpersonage: “Onze mannen kunnen drie dingen goed: kritiek leveren, advies geven en schuld opleggen.”
De Russische samenleving wordt gekenmerkt door een sterke nadruk op geweld, agressieve mannelijkheid en een beleid dat sterk gericht is op voortplanting, terwijl tegelijkertijd het feminisme wordt onderdrukt. Opvallend is dat de machthebbers in dit patriarchale systeem opnieuw alle mogelijke middelen lijken in te zetten om het systeem te beschermen. Niet alleen lijken ze bezorgd te zijn over de afname van de bevolking, maar ook over de afname van iets anders: mannelijke macht.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
