De nostalgische nationalisten, zoals Wijnberg beschrijft in een column gepubliceerd net na de verkiezingen in november 2023 in Nederland, zien vooruitgang in het verleden. Ze verlangen naar een verleden waarin de grenzen van “volk en vaderland” nog van belang waren, een verleden waarin deze nog niet werden bedreigd door “grensoverschrijdende problemen”, zoals globalisatie en migratie, of door “grensoverschrijdende instituties, zoals de EU of de NAVO.”
In dat verleden was het “klimaat nog geen crisis” en “stikstof nog geen probleem”. De bevolking was nog autochtoon en het “boerenleven nog romantisch”. “Een gelogen verleden”, stelt Wijnberg, “omdat het nooit echt heeft bestaan en bovendien niet terug kan keren.”
“Maar wel een aantrekkelijk verleden”, een aantrekkelijk verhaal: aantrekkelijk genoeg om 74 miljoen Amerikanen op Trump te laten stemmen, 17 miljoen Britten voor een Brexit te laten kiezen, de extreemrechtse, klimaatontkennende Javier Milei aan de macht te laten komen in Argentinië. En aantrekkelijk genoeg om de PVV van Geert Wilders met 37 zetels de grootste te laten worden.
Hoeveel Belgische stemmen zullen de nostalgische nationalisten behalen met hun aantrekkelijke verhaal?
Wat zij wel goed doen en links niet
Wijnberg geeft aan dat het nostalgisch nationalistische verhaal niet alleen aanspreekt door de overtuigingskracht van de bekendste verkondigers, maar ook door de inherente zwaktes van zijn voornaamste critici. Het verhaal dat links ooit had, zo vinden velen, is namelijk kwijtgeraakt. Het verhaal van “toekomst en menselijke waardigheid ” is verdronken in het neoliberale markt-economisch denken. En progressief Nederland heeft nooit een overtuigend alternatief kunnen bieden, de verkiezingsuitslagen zijn het bewijs.
Wijnberg vervolgt en stelt dat de progressieve politiek wereldwijd al jarenlang te maken heeft met een aanzienlijk gebrek aan “verbeeldingskracht”. Zowel binnen de liberale als de sociaaldemocratische stromingen in het Westen worstelt men met hetzelfde probleem: het ontbreken van een overtuigende visie die schetst hoe de wereld wezenlijk kan verbeteren. Een krachtig verhaal ontbreekt, of op zijn minst een aantrekkelijk verhaal.
Onaantrekkelijk verhaal
Het onaantrekkelijke in het progressieve verhaal hoor je in het “refrein van: minder minder minder”, zegt Wijnberg. Niet het ‘minder’ van Geert Wilders. Maar het progressieve ‘minder’: minder vlees, minder verre vakanties, minder stikstof, minder vrijheid.
Het linkse verhaal is gebaseerd op bittere wetenschappelijke feiten, maar het is geen toekomst om naar te verlangen
Progressieven benadrukken een gevoel van urgentie, hebben het over “doen of doodgaan”. De toekomst die zij daarbij schetsen is allesbehalve rooskleurig, de toekomst die zij schetsen is eerder angstwekkend.
Het linkse verhaal is dan wel gebaseerd op harde, bittere wetenschappelijke feiten, maar het is geen “verhaal over een toekomst om naar te verlangen”, aldus Wijnberg. En dat is waar de nostalgische nationalisten hun achterban, “doodsbang voor de toekomst”, wel mee naartoe nemen in hun verhaal: naar een vroeger waar alles beter was.
Een aantrekkelijk verhaal betekent niet; dan maar meepraten met rechts
Johan Fretz, schrijver en columnist, maakte ook de documentaire What’s Left, over de Nederlandse PvdA, (best te vergelijken met PS en Vooruit in België), die ooit de grootste was. In de documentaire zien we hoe de partij meeging in het neoliberale beleid, zijn idealen in de uitverkoop zette en zijn achterban zag oplossen.
In zijn podcast Een Waanzinnig Land vertelt Fretz dat het belangrijk is rechts niet na te praten. Volgens hem moet links zijn eigen verhaal houden.
Fretz geeft een voorbeeld van het verhaal van Bernie Sanders, die in 2020 op de uiterst rechtse Fox News sprak en de menigte meekreeg. Waarom? Omdat hij zijn verhaal vertelde, zegt Fretz. “Hij vertelde over klassen, over het groot kapitaal dat de werkende klasse uitbuit en vertrapt, over de grote kloof die ontstaat, over hoe grote bedrijven en lobbyisten Washington runnen en hoe het collectieve welzijn eronder lijdt.” Hij benadrukte dat we het alleen redden als we de handen ineenslaan, en de zaal juichte.
Een eigen verhaal betekent; over alle onderwerpen praten
Maar niet meepraten met rechts, betekent niet zwijgen over moeilijke onderwerpen. Publicist, politicoloog en historicus Kemal Rijken schrijft dat Frans Timmermans (van GroenLinks- PvdA), tijdens de campagne heel voorzichtig was over het thema migratie: “het leek alsof Timmermans geen verhaal mocht hebben op migratie”. En dat terwijl dit een uiterst belangrijk onderwerp was tijdens de verkiezingen, het vorige kabinet was er nota bene over gevallen.
Volgens hem is het essentieel voor GroenLinks- PvdA en andere progressieve partijen, om hun standpunt over migratie duidelijk en actief uit te dragen. Door overtuigend een eigen verhaal te houden kunnen de partijen aantrekkelijker worden voor de kiezer die zich zorgen maakt over migratie.
Een verhaal voor iedereen
Ecoloog Michiel Wallis de Vries erkent dat het essentieel is dat links in Nederland een overtuigend verhaal heeft, maar daar hoort volgens hem ook bij dat het een aantrekkelijk perspectief moet bieden voor alle lagen van de bevolking. Op dat gebied schiet links nog tekort. Hij wijst naar Hillary Clinton, die in 2016 verloor van Trump, als voorbeeld, vooral omdat ze haar progressieve verhaal voornamelijk aan haar eigen achterban verkondigde. Een groot deel van de kiezers zette ze weg als ‘deplorables‘.
Hillary Clinton zette een groot deel van de kiezers weg als ‘deplorables‘.
Hoewel het in Nederland niet zo extreem is gegaan, vervolgt hij, was het verhaal van links toch voornamelijk gericht op progressieve hoogopgeleiden. Het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA mocht dan wel inclusief zijn, in het publieke debat gaat het niet om teksten in verkiezingsprogramma’s, maar om het aansprekende verhaal.
Peter Mertens, voorzitter van de Belgische PVDA, vertelt tijdens een interview over zijn boek Muiterij, dat het politieke verhaal ook begrijpbaar moet zijn: “De meerderheid van de mensen wil dingen weten, wil leren over onze leefwereld. Waarom schieten onze voedselprijzen door het dak? Waarom worden er bij Volvo zoveel arbeiders op technisch werkloosheid gezet? Als je die problemen in normale mensentaal uitlegt, zie je dat de bevolking meer geïnformeerde en betere beslissingen kan maken aan de stembus.’’
Mertens vindt dat links een breed verhaal van emancipatie moet hebben. De Vries vervolgt: een verhaal dat de angst en boosheid van een aanzienlijk deel van de bevolking serieus neemt, en tegelijkertijd een verhaal dat een verlangen oproept naar een betere toekomst. Anders gaan mensen verlangen naar een andere wereld, naar een “gelogen verleden” waar alles beter was.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
