Frans activist, auteur en filmproducent Frank Barat heeft in de loop de jaren een indrukwekkend netwerk uitgebouwd dat hem in contact bracht met zowat alle bekende namen van de sociaal bewogen progressieve middens, in de VS, Groot-Brittannië en Europa, waaronder Noam Chomsky, Angela Davis en Roger Waters. Meerdere van zijn interviews zijn reeds eerder verschenen op deze website (zie onderaan voor meer details).

Ik schrijf hier bewust de wat vage term ‘progressieve middens’. Zoals Prashad uitlegt in dit dialoog-boek is er zoveel diversiteit in de sociale strijd die onmogelijk onder één noemer, links-progressief-sociaal bewogen of wat dan ook, te vatten valt.

Ook de Indiaas-Amerikaanse auteur Vijay Prashad hoort bij zijn netwerk. Prashad is voor de volgers van deze website trouwens geen onbekende (zie eveneens onderaan dit artikel). In een reeks gesprekken met Frank Barat weidde hij uit over diverse thema’s, van de COVID-pandemie, de wapenindustrie, de klimaatcrisis over de schuldenlast tot de arbeidersbewegingen van India tot Argentinië en het socialisme, als utopie en als realiteit.

Frank Barat verstaat net als in zijn interviews op YouTube de kunst om met enkele gerichte vragen zijn gasten aan te zetten tot inspirerende uiteenzettingen over hun gedachtegoed. De gesprekken met Prashad heeft hij gebundeld in het boek Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism.

Sociale actie is veel meer dan streven naar een betere maatschappij voor iedereen. Er aan deelnemen is op zich al zeer waardevol. Zoals de titel van het boek zegt: deelnemen aan de strijd is wat ons tot mensen maakt.

In drie delen geeft Prashad de lezers een historisch overzicht over de strijd voor een betere wereld. Die begint met het doorgronden van het systeem zoals het is. Dat is niet de versie die ons dagelijks via de mainstream media wordt opgedrongen, maar het échte systeem, de échte machtsverhoudingen, de échte motieven achter de beleidsbeslissingen, achter de oorlogen, achter de repressie van het verzet tegen het systeem.

De geschiedenis is geen fluïde of logische stroom van gebeurtenissen, waarvan de samenhang lang na de feiten in geleerde vormen kan worden gestoken door ‘onthechte’ historici. Integendeel, de geschiedenis is een permanente reeks van experimenten, die alle richtingen uitgaan. Soms leiden die tot prachtige verbeteringen, soms maken die alles nog erger, dat en eender wat daartussenin. Soms brengt sociale acties verbeteringen mee op bepaalde punten terwijl ze tegelijk op andere punten een achteruitgang betekenen.

The Chris Hedges Report: Struggle makes us human, een gesprek met Vijay Prashad over zijn boek (en zoveel meer):

Met vallen en opstaan hebben mensen zich altijd verzet tegen systemen die de menselijke waardigheid aantasten. In de sociale strijd door de eeuwen heen is er altijd een constante geweest: verzet tegen systemen die op onderdrukking en overmacht gebaseerd zijn, van een minderheid tegen de meerderheid.

Imperialisme is geen vaag idee maar een zeer concreet project dat over de eeuwen heen steeds weer door dezelfde motieven werd gedreven. De concrete uitingsvormen evolueren maar de essentie blijft dezelfde. De huidige toestand van de Derde Wereld is geen anomalie, geen spijtig exces maar het logische en essentiële mechanisme dat de radertjes van het kapitalisme doet draaien.

Kijk rond in onze welvarende westerse landen, beeld je even in dat alles wat uit het zuiden komt weggehaald is, en zie wat er overblijft. Bitter weinig. Noem het slavernij, feodalisme, kolonialisme, postkolonialisme of imperialisme. Het komt altijd op hetzelfde neer. Er zit wel degelijk een systeem achter.

Systemen hebben het voordeel dat ze zeer stabiel lijken. Ze hebben echter één belangrijk nadeel. De garantie op eeuwigheid hebben ze niet. Daar is sociale actie in al zijn vormen verantwoordelijk voor.

Samenhang, context, geschiedenis, zin

Wie er de media op naleest ziet het ene conflict na het andere, waarbij verzet altijd als ‘geweld’ wordt voorgesteld, en de macht uitgeoefend door het systeem nooit. Dat laatste wordt nooit als ‘geweld’ gedefinieerd (tenzij in progressieve kleinschalige media als deze website). De media stellen dat geweld voor als losse feiten, losse verbanden – of beter, helemaal geen verbanden. Niets is minder waar. Er zit wel degelijk een solide samenhang achter, een – daar heb je het woord weer – systeem.

Prashad beperkt zicht niet tot de analyse van hoe het is, welk verzet er tegen bestaat en hoe het zou moeten/kunnen zijn. Integendeel, elke vorm van sociaal activisme heeft zijn nut. “De toekomst zal dat bevatten wat je er nu insteekt”.

Vijay Prashad toont zijn ‘Imperialisme voor Beginners’ en EPO-uitgever Thomas Blommaert toont de Engelse vertaling van ‘Ze zijn ons vergeten’ door Left World Books. Foto: Thomas Blommaert

Ondanks veertig jaar neoliberale oorlog tegen de verworvenheden van de sociale welvaartsstaten hier en het fanatiek verhinderen van sociale welvaartsstaten in de Derde Wereld – de naam alleen al drukt een diepgeworteld misprijzen uit – waren en zijn er wel degelijk successen, hoe hard de media ook pogen te ontkennen of te minimaliseren dat het gebeurt.

Experimenten met een andere maatschappij, gebaseerd op menswaardigheid en sociale rechtvaardigheid zijn nooit perfect geweest. Fouten werden gemaakt, gebrek aan ervaring en sabotage van het economisch wereldsysteem deed de rest. Venezuela, Cuba en de voormalige Sovjet-Unie zijn (waren) nooit perfect. Hoe had het ook anders gekund?

Linkse krachten hebben de neiging om meer aandacht te geven aan de fouten die deze experimenten maken (of gemaakt hebben) in plaats van naar de overkant te kijken. Prashad keurt die wantoestanden die er onmiskenbaar waren niet goed maar toont begrip voor de redenen waarom ze konden gebeuren. Mensen zijn menselijk en maken fouten, hebben gebreken en vervallen daarbij ook in excessen.

Primair geweld veroorzaakt tegengeweld

Het geweld van antikapitalistische experimenten kan echter nooit begrepen worden zonder het primaire geweld te erkennen dat de oorzaak is van alles wat er op volgt. Dat gaat van de gruwelijke repressie van de Parijse Commune over de pogingen om met westerse hulp de Russische revolutie van 1917 in de kiem te smoren, tot de fanatieke onderdrukking tegen de strijd voor dekolonisering van Afrika na de Tweede Wereldoorlog en de beestachtige repressie van de jaren 1970 en 1980 in Latijns-Amerika.

Valt het dan te verbazen dat de systemen die hier tegen in willen gaan zelf overgaan tot geweld? Prashad keurt dat geweld niet goed, maar wijst er op dat je dit tegengeweld niet kan begrijpen als je niet de volledige historische context kent en begrijpt. Begrijpen is daarbij niet hetzelfde als er begrip voor tonen.

Een muurschildering van Berta Cáceres, milieu-activiste in Honduras, die in 2016 werd vermoord. Bron: Pixabay

Je zou het niet vermoeden als je enkel en alleen afgaat op de mainstream berichtgeving, maar zelfs zeer gewelddadige regimes gaan uiteindelijk ten onder. In Bolivië en Honduras werden regimes die met bruut geweld en openlijke VS-steun werden doorgedrukt verslagen in democratische verkiezingen (en in Colombia is terwijl dit wordt geschreven hetzelfde aan het gebeuren, nog zeer onzeker, maar toch).

Cuba en Venezuela slaagden er onder een meedogenloze boycot in om een openbaar gezondheidssysteem op te richten dat reeds voor de pandemie volledig op preventie en lokale zorg gebaseerd is. Zo konden ze tijdens de pandemie veel betere cijfers behalen dan buurland Brazilië, dan de VS en beter dan de meeste EU-landen.

De EU in zijn huidige vorm is volgens Prashad hopeloos: “Deze (EU-) bureaucraten bestaan volledig afgesloten van de ruige wereld van de bevolking van de EU”… “In de geavanceerde democratische maatschappij heeft de macht van het geld de feitelijke democratie overgenomen. In de rest van de wereld is het vertrouwen in de democratische instellingen nog lager.”

Op 1 januari 2003 werd de ultieme nachtmerrie van de Braziliaanse elite bewaarheid. Een fabrieksarbeider met amper een technisch diploma, die niet eens beschaafd Portugees spreekt werd president van ‘hun’ land. Foto: Wilson Dias/Agencia Brasil/CC BY SA 3:0

De andere strijd, die van de elite tegen democratisering blijft onverbiddelijk doorgaan, maar de sociale strijd heeft wel degelijk dingen veranderd. Voorbij is de tijd dat Europese regeringen militaire staatsgrepen konden plegen in hun Afrikaanse ex-kolonies. Voorbij is de tijd dat de VS in Latijns-Amerika beroep kon doen op de plaatselijke legers voor staatsgrepen.

Keer op keer verliezen ze verkiezingen, waarna ze als laatste ultieme reddingsmiddel ‘lawfare’ inzetten, zoals zeer succesvol werd gedaan in Brazilië, maar kijk, als er geen bruut militair tegenoffensief komt – wat nooit mag worden uitgesloten – wordt Lula opnieuw president in het najaar.

In India hebben boerenopstanden tijdens de pandemie de ultra-neoliberale regering van eerste minister Modi gedwongen haar plannen voor de uitbesteding van de volledige landbouwsector aan de grote agrobedrijven in te trekken.

Sociale actie werkt wel degelijk

Net daarom werken de economische krachten en hun media er aan om de mensen te ontmoedigen, te ‘demobiliseren’. Verkiezingen verworden tot een rituele stempel van goedkeuring van hetzelfde beleid als voorheen, waarna het publiek vriendelijk wordt verzocht naar huis te gaan, zich voor de tv te zetten, op reis te gaan, te consumeren (dankzij gul verleende ‘informatie’ in het voornaamste deel van de zendtijd: de reclameblokken), maar vooral om terug passief te zijn tot de volgende verkiezingen.

Niet alleen daarom is het reactiveren van sociaal activisme zo belangrijk. Zoals de titel van het boek zegt, door deel te nemen aan de sociale strijd in eender welke vorm – van een plaatselijke strijd tegen een nieuwe verkeersweg of voor de bescherming van een bos tegen verkaveling over deelname aan nationale betogingen tot engagement in een beweging, een partij, een ngo – worden we terug ‘mens’.

Deelnemen aan sociale strijd verhoogt je gevoel van gemeenschappelijkheid, haalt je weg van het waanidee dat je alleen zou staan met je gedachten – net dat wat de commerciële mediabedrijven ons dag na dag aanprijzen.

Een echte democratie creëert betrokkenheid, samenhorigheid, gemeenschapsgevoel, stuk voor stuk essentiële menselijke behoeften die niet commercialiseerbaar zijn (en net daarom worden geboycot door het systeem).

Deelnemen aan betogingen is het summum van democratie, je ziet vrienden terug, maakt nieuwe vrienden, kijkt naar het enthousiasme van jonge deelnemers. Je verbaast je over de creativiteit van slogans en affiches.

Niemand vraagt dat iedereen elk uur van de dag sociaal actief zou zijn. Elke deelname, hoe klein ook, is echter waardevol. Alleen al het gevoel dat je niet alleen staat, dat er wel degelijk velen zijn die er net als jij over denken maakt je meer mens. Met die energie kan je verder. Je gaat terug naar de lokale markt, je wordt lid van een lokale vereniging…

Het is deze sociale energie die de neoliberale ‘besparingen’ van de voorbije veertig jaar uit de mensen hun hoofd heeft geramd. Dat systeem is echter verre van perfect. Mensen blijven zich verzetten tegen het idee dat ze alleen maar passieve consumenten zijn. De media zijn zich daar ook van bewust en voelen zich verplicht hun Opinie-pagina’s open te stellen voor andere meningen dan de redactionele lijn.

Frank Barat schreef zijn gesprekken met Vijay Prashad neer in dit zeer leesbaar en leerrijk boekje dat om een Nederlandstalige vertaling roept.

Vijay Prashad & Frank Barat (ed.). Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism. Haymarket Books, New York, 150 pp. ISBN 978 1642 5969 08

Zie ook de talrijke  interviews van Frank Barat met Duits professor internationaal strafrecht Kai Ambos, Palestijns mensenrechtenactivist Saleh Hijazi, Noam Chomsky, Palestijns academicus aan het Max Planck Institute for Social Anthropology Imad Alsoos, Frans socioloog Mathieu Rigouste, Palestijns-Amerikaanse advocate mensenrechten Noura Erakat, Amerikaans auteur Peter Gelderloos, Amerikaans socioloog Alex Vitale, muzikanten Brian Eno en Roger Waters, Angela Davis, Amerikaans activiste Keeanga-Yamahtta Taylor en de Amerikaanse advocaten Derecka Purnell en Andrea Richie.

Frank Barat is tevens redacteur van het boek On Palestine, een serie gesprekken met Noam Chomsky en Ilan Pappé en van Freedom is a constant struggle – Ferguson, Palestine and the Foundations of a Movement van Angela Davis.

Vijay Prashad is auteur van meerdere boeken. In 2021 verscheen Imperialisme – De CIA, haar coups en haar politieke moorden bij EPO. Van hem verschenen reeds meerdere artikels in vertaling op deze website, zoals Hoe ‘onbeschaafde’ mensen naar de Oekraïens-Russische crisis kijken, Vijay Prashad op COP26: ‘Ben je bezorgd over jouw toekomst? Kinderen in Derde Wereld hebben niet eens een heden’ en ons interview met hem “Schrijf over de drie vormen van apartheid: financieel, medisch en toegang tot voedsel en onderwijs”.

Het boek The Withdrawal van Vijay Prashad en Noam Chomsky verschijnt  in het najaar bij EPO in Nederlandse vertaling als Terugtrekken – De VS na de afgang in Irak, Afghanistan, Lybië