Dit jaar herdacht de Algemene Vergadering van de VN (AV) voor het eerst in haar geschiedenis de Nakba. De internationale gemeenschap erkende de Palestijnse geschiedenis die Israël probeerde te verbergen. Is dit een belangrijk moment in de Palestijnse strijd? Bereidt het de weg naar de terugkeer van de vluchtelingen en de volledige erkenning van de Palestijnse rechten?

“Het is een station in de lange reis, maar geen nieuwe fase. De burgermaatschappij begint langzaam wat meer invloed uit te oefenen op de instellingen. Ik bedoel apartheidsrapporten van AI en HRW. Maar we zijn er nog niet omdat het beleid dat invloed heeft op de leefsituatie van Palestijnen nog steeds in handen is van regeringen. En de regeringen zijn er nog niet. Maar dat de VN dit evenement organiseert, is een goed teken. Het laat zien hoeveel we hebben bereikt, en hoeveel er nog moet gebeuren. Bovendien is de beslissende macht in de VN niet de AV maar de Veiligheidsraad.”

De AV is het meest democratische orgaan binnen de VN, vertegenwoordigd door de grote meerderheid van het Zuiden. Denkt u dat de stem van het Zuiden meer en meer de koers van de VN bepaalt?

“Ik hoop het. Maar we mogen niet vergeten dat het mondiale zuiden in 1975 een resolutie kon aannemen dat zionisme racisme is. In 1991 trok de AV onder Amerikaanse druk de resolutie in. Het is afwachten. Ik ben het ermee eens dat de meerderheid van de zuidelijke landen voor de Palestijnen is. Maar stemmen voor erkenning van Nakba is een ding. Het is een stap verder om sancties op te leggen en Israël als een pariastaat te behandelen.”

“Uiteindelijk moeten we ons afvragen of er ter plaatse iets verandert. We weten al dat Israël geboycot wordt vanwege zijn beleid ten aanzien van de Palestijnen. Maar we weten dat dit een beweging is in de samenleving.  Om regeringen zo ver te krijgen is iets anders. Het is zeker een positieve stap in de reis en het is een sprong voorwaarts. Maar het is niet genoeg.”

Kan het zijn dat de politieke verandering achterblijft? Het duurde enkele jaren, maar Europa begon het differentiatiebeleid uit te voeren na het advies van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in 2004.

“Dat is waar, maar we moeten realistisch zijn. Het belangrijkste besluit van de EU was niet om Israëlische goederen te boycotten, maar om ervoor te zorgen dat de klanten weten of de goederen uit bezet gebied komen. Israëliërs vinden altijd een manier om dit te omzeilen. Ze zetten Tel Aviv als oorsprong van de productie. Hebben ze iets gedaan om de nederzettingen te stoppen? Hebben ze iets gedaan om de Israëli’s te dwingen de muur af te breken? Absoluut niet.”

“Er is een verband in de manier waarop ze Israël prijzen als de enige democratie. Dit soort lof en veroordeling van de bezetting kunnen niet samengaan. Ze zeggen tegen de Israëli’s: “We vinden het niet leuk wat jullie doen. Maar je bent een van ons. Dus het maakt niet uit.” Als Iran of Saoedi-Arabië of een ander land mensenrechten schendt, doen ze iets. Politici denken dat ze ermee weg kunnen komen.”

Maar waarom? Waarom combineren ze dit discours van veroordeling en geen actie.

“Het is een grote vraag. Ik schrijf hier een boek over. Is het angst? Het is niet logisch. De huidige generatie politici zit al in een inertie die door de vorige generatie is gecreëerd. Ze hebben een strategische beslissing genomen om het beleid niet te veranderen. Als ik probeer het standpunt ten opzichte van Israël te veranderen, zouden ze zeggen dat ik antisemitisch ben. Hoe kunnen we mensen die Israël steunen zich slecht laten voelen, zoals politici die de apartheid van Zuid-Afrika steunden? Veroordeel hen moreel en laat u niet vangen door het spel.”

“We moeten strijden tegen racisme. Mensen zijn bang om over joods racisme te praten. Maar we moeten daar geen schroom in hebben en bereid zijn de consequenties daarvan te dragen.”

“Als je in een kwetsbare positie zit, kun je een baan verliezen door over Palestina te twitteren. Mijn universiteit is waarschijnlijk de enige die zich niet liet intimideren. We hebben het zelf meegemaakt. De Israëlische ambassadeur zei dat ik antisemitisch was en vroeg de universiteit mij te ontslaan. Het antwoord van de universiteit was: “Dit zijn uw zaken niet. Dit is de academische wereld, en de mensen hebben recht op hun eigen mening”. Instellingen moeten moedig zijn. Als ik word uitgenodigd voor een formele lezing in een Belgische universiteit, zou de Israëlische ambassade onmiddellijk het hoofd van de universiteit bellen. Het gebeurt in elk land (en ze zullen toegeven aan de druk). Ik ben niet verrast door de Israëli’s, maar wel door de reactie van de universiteiten. Als hoofd van een zeer machtige instelling moet je enige waardigheid hebben.”

Komt het door de last van het verleden, dat nog niet voldoende verwerkt is?

“Absoluut. Alles is met elkaar verbonden. België heeft nooit eerlijk zijn rol tijdens het naziregime onder ogen gezien. Israëliërs zijn heel goed in het onderkennen daarvan. Zij zijn het meest succesvol in Oost-Europese landen. Na Duitsland waren zij tijdens de Tweede Wereldoorlog het slechtst in de behandeling van de Joden. Deze landen hebben hun verleden nooit verwerkt. Dit is iets waar de Israëli’s gebruik van maken. Het goede nieuws is dat het een kwestie van tijd is, voordat de jongere generatie in Europa zegt: “dit heeft niets met ons te maken”. Dit is het soort hoop dat we hebben voor de toekomst. De Israëlische truc om de holocaust en het antisemitisme als wapens te gebruiken, zal op zijn eind lopen.”

Zal de recente antikoloniale beweging gevolgen hebben voor Palestina?

“Het maakt de internationale solidariteitsbeweging steviger en uitgebreider. Helaas maken jonge Israëli’s daar geen deel van uit. De jongere generatie Amerikanen ziet het verband tussen hoe de Afro-Amerikanen worden behandeld en hoe de inheemse Palestijnen worden behandeld. Het probleem van de jongere generatie is alleen dat ze de politiek verafschuwen. We moeten een manier vinden om hen politiek te engageren  en op posities te krijgen die een verschil kunnen maken. Tot nu toe zijn de mensen die in de top komen geen morele leiders.”

Over het verleden gesproken, hoe besloot u als Israëlisch historicus de pijnlijke geschiedenis van de Nakba te onderzoeken?

“Het was een lange reis. Er is een moment dat je een rivier oversteekt dat je niet meer terug kunt komen naar de overkant. Er is een uitstekend boek getiteld “Buiten de grenzen van de stam” van een ex-Israëlische. Zij interviewde 25 Israëli’s die Israël verlieten. Het heeft iets te maken met persoonlijkheid en de kans te hebben gehad in het buitenland te verblijven om Israël van buitenaf te kunnen bekijken. In mijn geval heeft het geholpen dat ik geboren ben in Haifa, een stad met een betere relatie met Palestijnen. Door mijn beroep als historicus kan ik dingen doen die andere Israëli’s niet konden doen. Ik verwachtte dat veel meer jonge Israëli’s zo zouden zijn, omdat we meer verbonden zijn met de wereld. Maar het onderwijssysteem in Israël is erin geslaagd hen zo te maken. De meerderheid gelooft dat ze hun thuisland moeten verdedigen. Ze ontmenselijken de Palestijnen, omdat ze dat op school geleerd hebben. Het is erg moeilijk om mensen die zwaar geïndoctrineerd zijn te deprogrammeren.”

Deze indoctrinatie is al 75 jaar aan de gang over meerdere generaties. Als je anderen ontmenselijkt, word je zelf ook ontmenselijkt.

“Ja, absoluut. Israël is een zieke samenleving. Zionisme is slecht voor Palestijnen en Israëli’s. Dat is overduidelijk binnen Israël vandaag de dag. Israël wordt beheerst door Messiaanse joden. Niet alleen Palestijnen, maar ook liberale Joden zullen eronder lijden. We zijn getuige van het laatste hoofdstuk van het zionisme. Zij zien geen toekomst meer. Prominente mensen beginnen Israël te verlaten. Berlijn heeft 40.000 Israëlische expats. Dat is een enorm aantal. Ik hoop dat Israëli’s stoppen en begrijpen dat er een alternatief is. Het hoeft niet zo te zijn. Maar de ideologie moet veranderen. Accepteer Palestina, accepteer dat Palestijnen mensen zijn waar je mee kunt leven. Accepteer dat de Palestijnen willen dat je blijft omdat ze samen iets willen opbouwen. Ik zie helaas nog steeds een scenario dat tot het (bittere) einde gaat. In plaats van te stoppen en te zeggen: we kunnen een andere realiteit opbouwen.”

Als de internationale druk sterk genoeg is, zou dat hen doen beseffen dat er een alternatief is?

“Ja, internationale druk kan dat doen. Maar het is erg moeilijk. Zelfs Arabische staten normaliseren hun betrekkingen met Israël.”

Als het Internationaal Gerechtshof een uitspraak doet over de apartheid en de onwettigheid van de bezetting, zou dat gevolgen hebben?

“Als het Internationaal Gerechtshof een uitspraak doet, zal het Duitse parlement verklaren dat zij het Internationaal Gerechtshof niet erkent. De machthebbers houden niet van de VN of het ICJ. Dat Duitsland de herdenking van de Nakba verbiedt, heeft meer gevolgen dan dat de VN dat doet. Daar ligt de strijd, in deze landen. Misschien kan het mondiale zuiden meer doen, niet alleen als leden van de VN, maar elke staat kan meer doen (sancties opleggen, boycotten enz.) en zo een duidelijke boodschap aan de Israëli’s sturen. Er is nog meer werk te doen.”

Nog een laatste vraag. U zei tijdens de conferentie dat geduld nodig is. Hoe blijft u zo geduldig? 

“Het kost tijd. Heel veel uren. Ervaring. Je leert van je eigen fouten hoe het beter kan. Er is geen school die je dat kan leren.”