Het coronavirus brengt angst en onzekerheid onder de mensen. Angst voor onszelf en onze dierbaren en onzekerheid over de toekomst. Heel wat mensen kunnen deze angst en onzekerheid niet delen met familie of vrienden. Het niet kunnen delen van deze gevoelens werkt het gevoel van eenzaamheid en isolement in de hand. Het op een waardige manier afscheid kunnen nemen van dierbaren is daardoor belangrijker dan ooit.
We denken allemaal wel eens dat het ons niet overkomt, tot het zo ver is en afscheid nemen van dierbaren de nieuwe realiteit is. Alsof dit nog niet erg genoeg is, wordt traditioneel afscheid nemen bemoeilijkt. Uitvaarten worden uitgesteld, verkort en mogen enkel plaatsvinden in kleine kring. Hierbij is fysiek afscheid niet toegestaan. Door de opgelegde maatregelen is de realiteit harder dan ooit tevoren. Geen laatste aanraking of kus is voor heel wat mensen een extra slag van de moker. Ze missen een symbolische start van het rouwproces.
Zo las ik in de Gazet van Antwerpen dat een pluskleindochter geen afscheid kon nemen van haar overleden grootmoeder, die reeds gecremeerd en uitgestrooid was. In Het Laatste Nieuws las ik dat de vijf kinderen van hun overleden moeder (58) geen afscheid mochten nemen omdat ze zelf in quarantaine zaten. Ik kan me niet voorstellen hoe pijnlijk dit moet zijn. Zulke hartverscheurende taferelen wens je niemand toe. Iedereen heeft het recht om op een waardige manier afscheid te nemen van hun dierbaren.
Het niet kunnen houden van een traditionele uitvaart zorgt ervoor dat men de fases in het rouwproces niet optimaal kan doorlopen en dat het delen van gedachten en gevoelens beperkt zijn. Het geven en ontvangen van sociale steun ontbreekt waardoor rouwenden veelal alleen worstelen met hun verdriet en pijn. Men kan niet meer groeten of een laatste kruisteken maken bij de overledene. Bovendien krijgen rouwenden te maken met verlies van controle en een vervaging van de grens tussen realiteit en werkelijkheid. Dit ondermijnt de verwerking van het verlies.
Op 14 april stond het dodental door het coronavirus in België op 4.157. Je moet je maar eens voorstellen hoeveel rouwende mensen er dan zijn. De vele maatregelen omtrent social distancing en uitvaarten ondermijnen het rouwproces in tijden van corona. Rouwende mensen hebben het moeilijker dan ooit en ook begrafenisondernemers zitten met de handen in de haren.
Zo kwam ik onlangs in Het Nieuwsblad een artikel tegen over een begrafenisondernemer die al acht coronaslachtoffers begeleidde naar hun laatste rustplaats. Hij vertelde dat afscheid nemen geen bandwerk mag worden. Toen ik dit las, terugdenkend aan de artikels waarin mensen vertellen over het onwaardige afscheid, wist ik dat er iets moest veranderen aan de manier waarop afscheid nemen in tijden van de coronacrisis gebeurt. Ik ben ervan overtuigd dat als we afscheid nemen op deze manier laten doorgaan, we eindigen met veel grotere problemen.
Zo kunnen mensen te maken krijgen met slaapstoornissen, eetstoornissen, gebrek aan energie, burn-out en zelfs depressie. Dit zijn mogelijke gevolgen van de traumatische stress van het verliezen van een geliefde, vooral als de dood een gewelddadige of onverwachte dood is geweest. Hoe men het ook draait of keert, waardig afscheid kunnen nemen is van groot belang.
Het moment waarop mijn eigen oma stierf herinner ik me als de dag van gisteren. De dag voor ze stierf was ik nog bij haar op bezoek geweest. Het was een dag zoals een andere. Die nacht kreeg ze een hersenbloeding en werd ze meteen opgenomen in het ziekenhuis. Haar toestand ging achteruit en het was tijd voor de familie om afscheid te nemen. Een paar uur later overleed ze. Ik herinner me nog goed dat het fysiek afscheid kunnen nemen zowel voor mij als voor de hele familie heel belangrijk was. Een onverwacht overlijden komt hard aan. Het niet waardig kunnen afscheid nemen van een dierbare voelt als een tweede bom die inslaat. Het laat mensen achter met nog meer pijn en verdriet.
Mensen en beleidsmakers die vinden dat een traditionele uitvaart niet mag doorgaan hebben gelijk als het gaat over de veiligheid van anderen en het tegengaan van de verspreiding van het coronavirus. Er moeten maatregelen getroffen worden zodat het dodental beperkt wordt. Echter het idee dat het afschaffen van een traditionele uitvaart geen grote gevolgen heeft voor de mentale en lichamelijke gezondheid van mensen, is ondoorgrondelijk. Stop met het uitstellen en verkorten van uitvaarten. Laat deze niet enkel doorgaan in kleine kring. Laat mensen waardig afscheid nemen van hun dierbaren.
Ik hoop dat beleidsmakers de maatregelen omtrent uitvaarten en afscheid nemen van overledenen herzien. Zo zou een traditionele uitvaart met al de familieleden en vrienden kunnen plaatsvinden als dit in groepen van maximaal 20 personen gebeurt. Zo kan er om de beurt een groep de uitvaart meemaken. Ook het groeten kan één voor één gebeuren. Dit met behulp van beschermende kledij zoals handschoenen, pak en mondmasker. Zo kan iedereen op een waardige manier afscheid nemen en is fysiek contact mogelijk in een veilige omgeving. Zou dat niet menswaardiger zijn?
Britny Lievens is studente Banaba ouderencoaching aan Thomas More Hogeschool in Geel.
