In Oekraïne wordt nu 40% van de landbouwgrond gecontroleerd door Amerikaans kapitaal. Dit werpt een nieuw licht op het recente akkoord tussen de Oekraïense en Russische strijdende partijen over de export van in Oekraïne geoogste tarwe. Kiev onderhandelde onder druk van Amerikaanse financiële belangen. De kwestie van de verdeling van eigendom is van fundamenteel belang omdat deze het mogelijk maakt om het falen van de democratie in het onafhankelijke Oekraïne aan te tonen.

Profiteren Oekraïense boeren van het feit dat Oekraïne de meest vruchtbare landbouwgrond van Europa bezit? Met de inwerkingtreding op 1 juli 2021 van de wet “tot wijziging van bepaalde wetten betreffende de voorwaarden voor de reorganisatie van landbouwgronden” (wet 552-IX), wilden president Zelensky en het IMF “de sector aantrekkelijker maken voor internationale investeerders ”.

Het zal geen verbazing wekken dat veel Oekraïners deze wet aanvochten, die de corruptie in het land en de wurggreep van enkele grootgrondbezitters in de landbouwsector alleen maar zou versterken.

Volgens de site Australian National Review zou Oekraïne sinds de inwerkingtreding van deze wet inderdaad een derde van zijn landbouwgrond verkocht hebben aan drie grote Amerikaanse transnationale bedrijven. Volgens het Australische agentschap zouden deze Amerikaanse bedrijven nu in minder dan een jaar tijd 1,7 miljoen verworven hebben van het totaal van de 42 miljoen hectare landbouwgrond.

Amerikanen hebben 40% van de Oekraïense landbouwgrond in handen

De drie multinationals Cargill, Monsanto/Bayer (oorspronkelijk een Duits-Australisch bedrijf, maar tegenwoordig grotendeels Amerikaans) en Dupont zijn in de Verenigde Staten zeer befaamd en hebben nu ongeveer 40% van de Oekraïense landbouwgrond in handen.

UPDATE 31 augustus: Lezers wijzen er op dat Monsanto werd overgenomen door Bayer. De auteur van dit artikel gebruikt nog de naam Monsanto. We veranderen dit voor de duidelijkheid in Monsanto/Bayer.

Deze recente realiteit verbindt de oorlog in Oekraïne met de initiatieven van bepaalde westerse strategische financiële besluitvormers, aangezien bedrijven als Vanguard, Blackrock en Blackstone tot de grootste aandeelhouders van deze bedrijven behoren.

Wanneer men het vandaag heeft over Oekraïense tarwe, vragen we ons af of het gebruik van deze term nog wel gepast is. Als we rekening houden met de informatie van het Australische magazine, is de door Oekraïne geëxporteerde tarwe afkomstig van landbouwgrond van Amerikaanse bedrijven. (Men zou hier de recente Chinese investeringen moeten bijtellen, die ongeveer 5% van de totale bewerkbare oppervlakte van het land vertegenwoordigen).

De inspecteurs die sinds 3 augustus de transit van Oekraïense tarwezendingen controleren kennen de identiteit van de eigenaren van het betreffende graan, aangezien zij over de officiële documenten beschikken met betrekking tot deze zendingen.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken noemde de reis van de Razoni, het eerste Oekraïense graantransportschip dat Odessa verliet sinds de invasie van Oekraïne, “een belangrijke mijlpaal”. Maar we zijn geneigd het akkoord aangaande de export van tarwe via de corridor in de Zwarte Zee in een ander licht te zien, als we bedenken dat het voor de Verenigde Staten via hun Oekraïense stromannen, zaak was de belangen van de Amerikaanse bedrijven te verdedigen.

Een hervorming die de corruptie en de discriminatie van Oekraïense boeren versterkt

Sinds het einde van de USSR en de daaropvolgende decollectivisatie van land, is het bezit van landbouwgrond een controversieel onderwerp in Oekraïne. Moet de wet afgeschaft worden die de verkoop van deze gronden toestaat en die aan buitenlandse investeerders het recht verleent om deze te kopen ? In Oekraïne is het niet alleen een onderwerp van “toogpraat”, het is een kwestie van cruciaal belang.

Landbouwgrond in Oekraïne was in de tijd van de Sovjet-Unie staatseigendom. Boeren werkten in collectieve en openbare boerderijen. Na de oprichting van een onafhankelijk Oekraïne besloot de regering de meeste landbouwgrond te privatiseren. Aan de bewoners werden vouchers uitgedeeld, waardoor ze eigenaar konden worden van een afgebakend landbouwperceel. Maar door de economische recessie verkochten vele bewoners hun coupons door. Zo ontstond een groep grootgrondbezitters, leden van een nieuwe oligarchie. Dit alles werd aangemoedigd door het Internationaal Monetair Fonds, de zelfverklaarde autoriteit op het vlak van adequate privatiseringsprocedures.

In 2001 werd een moratorium afgekondigd om de balans op te maken van deze transacties, om de privatisering van openbare gronden op te schorten en transacties met privé-gronden te blokkeren totdat er een inventaris was opgemaakt. Dit moratorium zou gevolgen hebben voor 41 miljoen hectare landbouwgrond, ofwel ongeveer 96% van de Oekraïense landbouwgrond.

Ongeveer 10 miljoen hectare was toen nog eigendom van de Staat of de gemeenten; 28 miljoen hectare behoorde toe aan 7 miljoen particuliere ‘kleine en middelgrote landeigenaren”.  Alhoewel dit moratorium tot 2019 regelmatig werd verlengd heeft het zijn stabiliserende rol echter nooit gespeeld. Tot 2019 werd het wel degelijk regelmatig verlengd.

De economische moeilijkheden van de bevolking brachten echter veel kleine landeigenaren ertoe hun land te verhuren aan exploitanten die in feite lid waren van de reeds opkomende landoligarchie. De accumulatie van grondbezit ging heimelijk door.

Dit is een interessante kwestie vermits het zeker een feit is dat een democratie gebaseerd is op een grote middenklasse van eigenaren. Oekraïne is in de loop der jaren echter steeds verder van deze doelstelling afgeweken. Net als op alle andere terreinen, heeft president Zelensky de hoop die de kiezers in hem hadden gesteld de grond ingeboord.

Presidentskandidaat Volodymyr Zelensky had een referendum voorgesteld om de gebreken van het moratorium van 2005 te kunnen verhelpen, maar dat gebeurde niet nadat hij was verkozen.

Volgens opiniepeilingen verklaarde 64% van de Oekraïeners zich tegen de verkoop van grond aan buitenlanders.

Als klap op de vuurpijl liet Zelensky bovendien een wet opstellen om Oekraïens land uitgebreid toegankelijk te maken voor buitenlandse investeringen. Volgens opiniepeilingen verklaarde echter 64% van de Oekraïense deelnemers zich tegen de verkoop van grond aan buitenlanders. Daarnaast riep twee derde van de ondervraagden op tot het organiseren van het door de president beloofde referendum.

Het Oekraïens eenkamerparlement, de Verchovna Rada, heeft in maart 2020, onder druk van de president en die van het Internationaal Monetair Fonds (de belangrijkste schuldeiser van het land), uiteindelijk een tekst aangenomen. De nieuwe wet 552-IX maakte een einde aan het moratorium en liet aan particulieren toe om vanaf 1 juli 2021 tot 100 hectare grond te kopen.

Tezelfdertijd is deze wet kennelijk restrictief met betrekking tot het verwerven van grond door buitenlanders (natuurlijke of rechtspersonen) : ze staat de aanschaf van grond echter toe aan in Oekraïne geregistreerde bedrijven en  heeft nagelaten het mechanisme te regelen voor het huren van land bestemd voor exploitatie. Zo konden de bedrijven en fondsen waar we het over hebben de wet omzeilen.

Oekraïne, het op een na grootste land van Europa, de totale oppervlakte van het land loopt op tot  600.000 km², waarvan 170.000 km² indirect is verworven (via Oekraïense stromannen of langlopende huurcontracten) door buitenlandse bedrijven, waarvan de overgrote meerderheid westers zijn, met name Amerikaans.

President Zelensky bij zijn eedaflegging. Foto:

Zelensky en de internationale instellingen hebben deze landbouwhervorming altijd gepresenteerd als een noodzakelijke voorwaarde voor het aantrekken van buitenlandse investeringen, waardoor het mogelijk wordt om het volledige potentieel van de Oekraïense landbouwgrond  ‘vrij te maken’.

Deze wet was ook de voorwaarde voor het verkrijgen van een lening van 5 miljard dollar van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Maar veel Oekraïners betwisten deze wet die volgens hen de corruptie (een echte plaag in Oekraïne) en de landroof door grote buitenlandse multinationals alleen maar zal versterken.

Het Oekraïense netwerk voor plattelandsontwikkeling hekelt het feit dat “het grootste gedeelte van de geprivatiseerde grond gehuurd wordt door grote commerciële landbouwbedrijven… de grond zal zelfs niet langer beschikbaar zijn voor verkoop ten behoeve van onafhankelijke boeren”.

Op die manier zijn Amerikaanse investeerders stiekem eigenaars geworden van landbouwgrond in Oekraïne.

Ter herinnering, vóór de goedkeuring van deze wet, verkondigden pro-Zelenski-demonstranten dat “het land toebehoorde aan de Oekraïners” terwijl ze “de Chinezen en de Arabieren” stigmatiseerden die zich volgens hen, voorbereidden “om ons land met wagonladingen tegelijk weg te kapen”.

Tweeënhalf jaar later blijkt dat het net het Amerikaanse kapitaal is dat een derde van het Oekraïense land in handen heeft – het Chinese kapitaal daarentegen slechts 5%.

Deze tekst verscheen op Le Courrier des Stratégies.

Afbeelding van Ben Kerckx via Pixabay.