We zitten aan tafel bij vrienden van vroeger, met wie we in jaren geen contact hebben gehad. Hoewel er de hele avond niet over de oorlog in Oekraïne gesproken wordt, valt drie keer de naam Poetin. In gesprekken over familie, buren en werk, waarin iemand een treffende vergelijking wil maken.
Over onbetrouwbaarheid, agressiviteit, machtsmisbruik. De naam Poetin als passe-partout-begrip, gehanteerd met een vanzelfsprekendheid die ervan uitgaat dat de betekenis van die naam gemeengoed is. Absolute slechtheid, zoiets. Zoals de naam Stalin, met wie hij trouwens vaak geassocieerd wordt, niet gehinderd door het absurde van die vergelijking.
Het insijpelen van ideologische gelijkgestemdheid in de publieke opinie, door de constante stroom artikels, opinies en commentaren over de oorlog, maakt dat er in de media met groot bereik maar heel af en toe een tegengeluid valt te horen.
Boekcover
Het ontbreken van een kritisch debat over oorzaken, context en verantwoordelijkheden is het uitgangspunt van Oekraïne, de oorlog met beelden van Michel Collon, een werk dat eerder in het Frans verscheen. Ondertitel: Vijftig gevallen van desinformatie.
Het boek ent zich op de reguliere media in die zin dat het de beeldvorming door die media confronteert met miskende tegensprekelijke bronnen. Op een heldere en toegankelijke manier. Die confrontatie werpt een aantal voor de hand liggende vragen op die het algemeen aanvaarde beeld van de oorlog grondig verstoren.
En dat is de bedoeling. Collon reikt de mediaconsument een instrument aan om zich kritisch, met de nodige argwaan en twijfel, op te stellen tegenover eenzijdige beeldvorming en propaganda.
Mythevorming
24 februari 2022, de eerste dag van de oorlog. Op sociale media circuleren berichten over een klein grensgarnizoen dat een Russisch oorlogsschip trotseert en liever vechtend de dood ingaat dan hun post te verlaten. Zelenski huldigt hen uitvoerig en media over de hele wereld nemen het verhaal over.
De uitgave van een speciale postzegel bevestigt kort daarna de mythe van de helden van het Slangeneiland. Want een mythe is het. Op 26 januari verschijnen de 82 grenswachten levend en wel op de Russische Izvestia TV en nog twee dagen later meldt het hoofd van de Oekraïense grenswacht op Facebook dat de in het gevecht gesneuvelde helden nog in leven zijn.
Het maakt voor het effect van dit soort berichten weinig uit of de feiten achteraf al dan niet erkend worden. Het feit verdwijnt, maar de uitstraling blijft. Het beeld dat de Oekraïense bevolking zich liever doodvecht dan te onderhandelen is gelanceerd en zal telkens de gelegenheid zich voordoet opnieuw leven worden ingeblazen. Michel Collon geeft er verschillende voorbeelden van.
9 maart 2022. ‘Vladimir Putin makes war on mothers and babies with attack on Mariupol hospital’ titelt op 9 maart 2022 de Britse krant The Telegraph. Het bombarderen van een materniteit lokt hevige reacties uit bij zowel politici als media in het Westen.
Een foto van de hoogzwangere Marianna Vyshemirskaya gaat de wereld rond. Voor Zelenski bewijst het bombardement dat een genocide aan de gang is. Macron heeft het over doelbewust doden van burgers, in het bijzonder vrouwen en kinderen, ‘Barbare’ titelt La Libre Belgique, ‘Immoral’ Le Figaro en de BBC heeft het over een oorlogsmisdaad.
Bericht en foto komen van het internationaal persagentschap Associated Press, meer bepaald van twee reporters, Tjernov en Maloletka, die voor het verslagen van de strijd om Marioepol verschillende prijzen krijgen.
Michel Collon wijdt zestien bladzijden aan deze zaak, interviewt zelf ook Marianna en komt tot ontnuchterende conclusies. De materniteit was helemaal geen doelwit op zich, het ziekenhuis lag wel in de vuurlinie van de gevechten.
Oekraïense troepen gebruikten het gebouw als gevechtspost maar het gebouw zelf werd niet geraakt. Uit het gesprek van Collon met Marianna blijkt dat haar getuigenis door de reporters van AP selectief en misleidend werd gebruikt.
En zo is er meer. Het theater van Marioepol? De lijken in de straten van Boetsja? Het bloedbad in en om het station van Kramatorsk? Telkens weer een emotionele golf van verontwaardiging, die het vijandbeeld oppookt en de publieke opinie voorbereidt op nieuwe wapenleveringen.
Collon onderzoekt ze minutieus, stuk voor stuk, en toont op die manier aan wat waar, mogelijk waar of manifest onwaar is.
Het ruimere plaatje
Deze voorbeelden kunnen de indruk wekken dat het boek louter een optelsom van aparte gevallen van desinformatie is. Dat is het geenszins. Via de vergelijking van wijd verspreide mediaberichten met alle, ook (en vooral) veronachtzaamde, bronnen schetst het gaandeweg een zo compleet mogelijk beeld van de oorlog en maakt het duidelijk dat de berichtgeving door de reguliere media vanuit een ideologische agenda gebeurt, die het conflict versimpelt tot ‘Russische agressie tegenover westerse solidariteit met het moedige slachtoffer van die agressie’.
De Maidanopstand van 2014, de oorlog in de Donbass, het saboteren van de Minskakkoorden, de imagebuilding van Zelenski, zijn neoliberale politiek ten voordele van de oligarchen, de uitschakeling van de oppositie, de invloed van de Azovbrigade en andere neonazimilities, het verhinderen vanuit het Westen van een vredesakkoord, de geopolitieke strategie van de VS via de NATO, de belangen van de Amerikaanse wapenindustrie: stuk voor stuk zijn het elementen die nauwelijks meespreken in het dominante narratief, maar waarover we in dit boek een helder en veelzeggend beeld krijgen.
Nemen we de oorlog in de Donbass, daar waar de oorlog – die de media steevast laten beginnen op 24 februari 2022 – begon in 2014. Niet door Rusland, maar door de regering in Kiev, aan de macht gekomen na het verjagen van de democratisch verkozen president Janoekovitsj, die weigerde een associatieverdrag met de EU te ondertekenen. Zijn vlucht was een gevolg van een uitgelokt bloedbad op het Maidanplein op 20 februari 2014.
‘Fuck the EU’. Foto: investig’action
Het spontane verzet tegen de neutrale koers van zijn regering tussen de EU en Rusland kreeg, naast de publieke steun van personaliteiten uit het Westen, ook te maken met de infiltratie van neonazigroepen, die via snipers zowel op de ordetroepen als de betogers schoten.
De nieuwe regering bestond uit door de VS vooruitgeschoven pionnen, zoals een gehackt telefoongesprek tussen Victoria Nuland en de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne bewijst.
De overgrote meerderheid in de overwegend Russisch sprekende Donbass was fel gekant tegen de Maidancoup, niet in het minst toen de daaruit voortgekomen regering het Russisch zijn status van officiële taal afnam.
Het leidde tot een beweging voor (eerst) autonomie en (vervolgens) afscheiding, die Kiev vanaf 2014 met grof geweld – luchtaanvallen en tankgeschut op civiele doelwitten incluis – poogde te onderdrukken. Die oorlog kostte aan 14.400 mensen het leven, onder wie 3400 burgers.
De Engelendreef van Donetsk. Foto: investig’action
Na een referendum (opkomst 80 procent) op 11 mei 2014 scheidden in de Donbass de provincies Donetsk en Lugansk zich in 2014 af en riepen ze de hulp van Rusland in. Het leidde dan nog niet tot openlijk Russisch ingrijpen, omdat Poetin de Minskakkoorden wilde zien slagen (Oekraïne niet in de NATO en verregaande autonomie voor de afgescheiden gebieden binnen Oekraïne).
Het zijn akkoorden die vanuit het Westen nooit ernstig werden genomen, alleen werden afgesloten om Oekraïne de tijd te geven zich voor te bereiden op de oorlog. Zoals Collon met de nodige bronnen aantoont. Net als de oorlog in de Donbass zijn ook de Minskakkoorden zo goed als verdwenen uit het mediageheugen.
Zelenski won de verkiezingen in 2019 met de belofte de oorlog in de Donbass te stoppen. Hij is zowel door intussen niet meer te negeren neonazi’s als door zijn broodheren in Washington teruggefloten, net zoals hij ook in maart-april 2023, toen een akkoord Poetin-Zelenski een mogelijkheid werd, door Brits eerste minister Boris Johnson duidelijk werd gemaakt dat het Westen oorlog wilde.
Zelenski werd van een corrupte oligarch omgedoopt in een nieuwe Churchill, het Westen leverde de wapens en Oekraïne het kanonnenvlees. En voor wat? Voor vrijheid en democratie? Om een waanzinnige despoot niet de kans te geven na Oekraïne de rest van Europa te bedreigen?
Een proxy-oorlog
Het meest verwonderlijke aan de berichtgeving over de oorlog is het maskeren van de positie van de VS, ‘onze bondgenoot’ tegen het Russisch gevaar. In werkelijkheid een imperialistische grootmacht, die haar militaire macht over de hele planeet heeft uitgezaaid en zich het recht toe-eigent andere landen te destabiliseren en te onderwerpen aan haar economische belangen.
De meest onthullende bladzijden van Collons boek gaan daarover. Want de oorlog in Oekraïne is een door de VS uitgelokte oorlog. Daar kan je, na de lectuur van dit boek, niet langer aan twijfelen.
Nummer 28 van de ‘Vijftig voorbeelden van desinformatie’ gaat over het stelselmatig verzwijgen door de media van wellicht de belangrijkste bronnen om de oorzaken van de oorlog te begrijpen.
In 1997 ontplooit Brzezinski, verantwoordelijk voor het buitenlands beleid onder president Carter (1977-1980), in zijn boek The Grand Chessboard (1997), een strategie om de VS, na de Koude Oorlog, haar unieke machtspositie in de wereld te laten behouden.
Belangrijke punten daarin zijn: de controle over de Europese Unie, de controle over Oekraïne via de NATO, de uitbreiding van de NATO.
In 2015 legt George Friedman, directeur van Stratfor Global Intelligence, een informatiebureau dat de regering van de VS adviseert, in The Chicago Council On Global Affairs op zijn beurt dezelfde strategie uit: het aanleggen van een cordon sanitaire rondom Rusland, oorlog voeren zonder troepen te sturen (gezien de negatieve ervaringen in het verleden), zich bedienen van het Oekraïense leger als ‘ons’ leger, Oekraïne geen oorlog laten voeren om die te winnen, maar om de vijand te destabiliseren.
The Rand Corporation, het belangrijkste studieorgaan in dienst van en gefinancierd door de VS-regering en het leger, werkt in 2019 in een document getiteld, Extending Russia – Competing from Advantageous Ground, een aantal maatregelen uit om Rusland te provoceren tot oorlog, waaronder de bewapening van Oekraïne (zie afbeelding).
Op economisch werkt het document maatregelen uit om Europese gasdeals met Rusland tegen te werken ten voordele van gas uit de VS.
Wat blijkt? Het geadviseerde programma is vandaag voor een groot deel uitgevoerd. De NATO heeft zich land na land richting Moskou uitgebreid, tegen eerdere afspraken met Rusland in. De aardgasleiding Nord Stream 2 in de Baltische Zee werd opgeblazen, zoals Biden op 7 februari 2022 tijdens een bezoek van de Duitse bondskanselier Scholz aankondigde (‘I promise you, we’ll be able to do it’). Het Amerikaanse schaliegas stoomt sindsdien onze havens binnen.
Economische samenwerking tussen Rusland en Duitsland is verhinderd. En Europa gedraagt zich wat wapenleveringen betreft als een gehoorzame vazal van het Witte Huis. Mission accomplished, een prestatie, vooral omdat noch de Europese politici, noch de reguliere media en dus evenmin de publieke opinie eraan twijfelen dat het allemaal gebeurt in ons belang.
Deontologie
Collons boek is niet alleen een rechtzetting van een aantal medialeugens en een verhelderende analyse over oorzaken en achtergrond van de oorlog, het is ook een les in journalistieke deontologie.
Hij demonstreert door zijn werkwijze hoe eerlijke journalistiek zou moeten werken. Op basis van welke vragen en welke principes. Bronnen verifiëren en vergelijken, ze onderzoeken op hun oorsprong, nagaan welke belangen erdoor gediend worden.
Vooral in geval van oorlog is de kans zich te laten gebruiken voor propaganda te groot om niet uiterst voorzichtig en zorgvuldig te werk te gaan.
Collon bespreekt in een uitvoerig en verhelderend nawoord de belangrijkste principes van oorlogspropaganda, waarvan men zich als journalist of mediaconsument bewust moet zijn:
- het verdoezelen van economische belangen;
- het uitwissen van de geschiedenis;
- het demoniseren van de vijand;
- het eigen kamp als slachtoffer voorstellen;
- het monopoliseren van het debat.
De in zijn boek besproken grote media – Reuters, The New York Times en Agence France Presse voorop – hebben zonder twijfel meer het NATO-kamp gediend dan de waarheid. Wat niet verwonderlijk is, gezien de banden van deze media met de financieel-economische en politieke elite.
In een onthullend apart luik worden die banden uit de doeken gedaan. Interessante lectuur voor wie gelooft dat nog The New York Times een objectiever medium is dan The Grayzone of de website van Seymour Hersh.
In de ogen van heel wat vrienden en kennissen is informatie via de reguliere media per definitie betrouwbaarder dan die van kleine, onafhankelijke media, die het met weinig middelen en personeel moeten klaren.
Informatie via die kanalen heeft al gauw de reputatie onzorgvuldig, eenzijdig en vanuit een uitgesproken ideologische agenda te werken. Dat laatste is natuurlijk waar, maar de vraag is ‘welke ideologische agenda?’.
Oekraïne bloedt dood voor Amerikaanse geopolitieke en economische belangen. Wat het land nodig heeft is vrede, en dus het vervangen van wapengekletter door onderhandelingen. Dat is het ideologisch kader van dit boek.
Een overtuiging die openlijk en zonder omwegen wordt beleden, in tegenstelling tot reguliere media die hun agenda pro NATO zorgvuldig maskeren.
Oekraïne, een oorlog in beelden is daarom ook voor wie in die media werkt en vaak onbewust of uit zelfcensuur het propagandaframe overneemt een gezond antidotum.
Michel Collon met het collectief Test Media International. Oekraïne – Een oorlog met beelden. Investigaction.net, Brussel, 2024, 417 pp. ISBN 978 2931 1661 30. Het boek kost 25 euro en kan je hier bestellen.
En wie nog meer wil weten over de context en geschiedenis van dit conflict, vindt alle informatie in het E-boek: Hoe het Westen Oorlog Bracht naar Oekraïne, 59 pagina’s, volledig geschreven door Amerikaanse experten, met lovende woorden van Noam Chomsky en een eigen voorwoord van UA-professor Tom Sauer. Bestellen kan door storting van 10 euro met vermelding ‘e-boek Abelow’ op BE20 5230 4277 5156 (stuur na betaling een e-mail naar redactie@dewereldmorgen.be).
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
