Immorele recordwinsten

We weten intussen dat in de geliberaliseerde energiemarkt een mechanisme is gecreëerd dat zorgt dat de elektriciteitsprijs wordt bepaald door de duurste centrale die elektriciteit levert: dat noemen ze de marginale prijszetting. In de huidige omstandigheden is dit een gascentrale. Het resultaat: de stijgende gasprijs drijft de elektriciteitsprijs mee omhoog.

Maar is het logisch als je weet dat niet alle producenten elektriciteit produceren met gas? In België wordt 20 à 25 procent van de elektriciteit geproduceerd met aardgas en de rest met andere productietechnologieën. Bij diegenen die geen gas nodig hebben zijn de productiekosten lager, maar door de koppeling aan de gasprijs kunnen ze een veel hogere verkoopprijs voor hun elektriciteit krijgen.

De Belgische kerncentrales zijn hier een voorbeeld van: de productiekosten zijn niet of nauwelijks gestegen, terwijl de verkoopprijs van elektriciteit wel verviervoudigde.

En Engie (onze belangrijkste stroomleverancier en eigenaar van de kerncentrales, nvdr) is niet de enige die profiteert. Zo bedroeg de gecombineerde kwartaalwinst van ExxonMobil, Chevron, Shell, TotalEnergies en BP in het tweede kwartaal van dit jaar 62,5 miljard dollar, meer dan het drievoudige van wat ze in het jaar voordien verdiend hebben.

Guterres: “De recordwinsten die voortvloeien uit de energiecrisis zijn immoreel.”

VN-baas Antonio Guterres zei hierover het volgende: “De recordwinsten die voortvloeien uit de energiecrisis zijn immoreel. De bedrijven verdienen geld ten koste van de armsten, en met een enorme kostprijs voor het klimaat.”

Maar waarom heeft men dan het mechanisme van de marginale prijszetting ingevoerd? Wel, omdat het de goedkoopste producenten toelaat hogere marges te realiseren, moedigt het ook investeringen aan in goedkopere technologieën zoals windparken en zonne-energie.

Is dit zo? Je zou dan denken dat ze geen subsidies meer nodig hebben gezien het mechanisme van de maximale prijszetting er voor zorgt dat de elektriciteitsproducenten die niet met gas werken, enorme winsten binnenrijven.

Voor Engie bijvoorbeeld wordt verwacht dat het in de periode 2021-2024 een overwinst zal boeken van 9 miljard euro. Maar ondanks deze miljardenwinsten kreeg het bedrijf in de eerste helft van dit jaar van de Vlaamse overheid voor 600.000 euro aan subsidies voor een groen stroomproject. Geld dat niet kan gaan naar de zorg en het onderwijs.

En hoe logisch moeten we een economisch systeem noemen waarin speculatie ingebed zit. Het was bijvoorbeeld volgens de CREG voor bestaande gascentrales vorig jaar vaak winstgevender om hun aardgas, dat ze goedkoop inkochten via langlopende leveringscontracten, door te verkopen aan de hoge actuele marktprijzen, eerder dan er elektriciteit mee te produceren.

Zodoende boekten ze het afgelopen jaar makkelijk 4 tot 10 keer meer winst dan de vorige jaren.

De energieprijzen hebben niets meer met de reële productiekosten te maken, maar alles met speculatie en winsthonger.

Hoe worden die hoge actuele marktprijzen bepaald? Met de liberalisering van de gasmarkt zijn leveringscontracten met vaste langetermijnprijzen geleidelijk vervangen door kortetermijncontracten die per kwartaal, per maand of zelfs per dag worden verhandeld.

Deze liberalisering van de gasvoorziening in de EU heeft geleid tot een grotere prijswisselvalligheid. En ze heeft een nieuwe speculatieve markt doen ontstaan: voor elke liter gas die daadwerkelijk in Europa wordt geleverd, vinden gemiddeld meer dan 25 transacties van aankopen en verkopen plaats.

De energieprijzen hebben dus niets meer met de reële productiekosten te maken, maar alles met speculatie en winsthonger. De winnaars van deze mechanismen zijn de Europese en mondiale gasmonopolies, die hun gas tegen een veel hogere prijs aan ons verkopen zonder enige verandering in hun productiekosten.

Energie is een publiek goed

De voorbeelden hierboven tonen aan dat een basisrecht als energie niet in handen van privé-eigenaars kan blijven. Hun winsthonger veroorzaakt crises, armoede en leidt zelfs tot oorlogen. Wat we nodig hebben is een economische democratie.

Als we de energieprijzen drastisch willen doen dalen, als we weer stabiele prijzen en een stabiele bevoorrading willen, dan zit er maar één ding op: de energiesector uit de handen van de multinationals halen en er een publiek goed van maken. Het doel is dan niet meer de winsten van de aandeelhouders te maximaliseren, maar de productie te organiseren in functie van de behoeften van de samenleving.

Het doel is dan niet meer de aandeelhouders te bevredigen met hoge rendementen, maar een publieke dienst te verlenen.

Het bestuur komt in handen van mensen die een engagement voor de samenleving opnemen. Er dient transparantie te zijn in publieke raden van bestuur, met vergaderingen die te volgen zijn via de media of het internet. Er moet controle zijn door de werknemers, door de vakbonden en de gebruikers.

Het doel is dan niet meer de aandeelhouders te bevredigen met hoge rendementen, maar een publieke dienst te verlenen. In het geval van de energiesector is dat dan om een duurzame energie te leveren aan de maatschappij.

Dat dit een overgangsperiode nodig heeft, is de evidentie zelve. Daarom is het in de huidige omstandigheden een noodzaak om de elektriciteits- en gasprijzen te blokkeren en om de overvloedige winsten af te romen. Dit is veel efficiënter dan financiële steunmaatregelen te geven die worden gefinancierd met belastinggeld. Voorbeelden uit het buitenland tonen ons al de weg.

Frankrijk bijvoorbeeld bevriest de gasprijzen voor heel het jaar 2022. Griekenland toont dan weer dat overwinsten kunnen belast worden. Sinds juli berekent de Griekse overheid maandelijks hoeveel het kost om een windmolen, een waterkracht- of een gascentrale te laten draaien. Bovenop die productiekosten staat ze een geplafonneerde brutowinstmarge toe.

Alles boven dat plafond wordt met 90 procent wegbelast. De belasting werkt ook retroactief, waardoor er voor de overwinsten van de periode vóór juli sowieso geld naar de Griekse staatskas vloeit. Die inkomsten worden herverdeeld onder Griekse gezinnen met een jaarinkomen van minder dan 45.000 euro.

Dat de eis om de energiesector in publieke handen te geven geen utopie is, bewijzen ze in Duitsland.

Dat de eis om de energiesector in publieke handen te geven geen utopie is, bewijzen ze in Duitsland. Burgers, vakbonden en werknemers in de grootste steden hebben daar al actie ondernomen om de controle over hun energie weg te halen bij de energiereuzen.

In Berlijn, Hamburg en München bijvoorbeeld is er een gemeentelijk nutsbedrijf voor de productie en distributie van energie. Er wordt geïnvesteerd in hernieuwbare energie, maar ook in collectieve verwarming. Ze worden niet gedreven door onmiddellijke winstgevendheid: daarom kunnen ze doeltreffender investeren in hernieuwbare energie.

Het gemeentebedrijf van München streeft bijvoorbeeld naar 100 procent elektriciteitsproductie, waarmee in 2025 in het verbruik van de hele stad kan worden voorzien. In Berlijn installeert het gemeentelijk bedrijf zonnepanelen en gemeenschappelijke verwarmingssystemen in gebouwen om de energiefactuur van de huurders te doen dalen. De publieke bedrijven kunnen de opgewekte energie ook goedkoper verkopen, aangezien ze niet afhankelijk zijn van de logica van de markt.

De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft ons recht naar de afgrond geleid. Energie is te belangrijk om over te laten aan de grillen van een paar CEO’s en aan de hebzucht van aandeelhouders. Dat toont de volgende uitspraak van Patrick Pouyanné, CEO van TotalEnergies: ‘Waar de aandeelhouders vooral op uit zijn, is de duurzaamheid van onze dividenden’.

Laten we samen de strijd aangaan tegen de waanzin van de vrije energiemarkt.

Zijn zorg is dus eerder de duurzaamheid van de winst dan die van onze planeet. Laten we daarom de publieke controle over de energiereuzen terugnemen, om de infrastructuur die we nodig achten voor de klimaattransitie als samenleving in handen te nemen en om democratisch te bepalen aan welk tempo we oude, vervuilende centrales en olie- of gasbronnen sluiten.

De macht die particuliere monopolies vandaag hebben, is het gevolg van politieke keuzes en die moeten worden herzien. Laten we samen met de politieke partijen en de middenveldorganisaties die deze eis steunen, de strijd aangaan tegen de waanzin van de vrije energiemarkt. Laat het ons doen, want onbetaalbare basisbehoeften maken een sociale toekomst onmogelijk.