Sommige wetenschappers zijn ook eerlijk, diepgaand en met grote vakkennis van de materie geïnteresseerd en geëngageerd in de medemens en de maatschappij. Zeker in het huidige klimaat van hyper-competitie van allen-tegen-allen in de academische wereld is dat geen dominante groep, maar hij bestaat. Aviel Verbruggen behoort zonder enige twijfel tot die groep. Sommigen zullen zich hem herinneren van zijn korte passage in ‘de politiek’ als kabinetschef van Agalev-minister Vera Dua. Anderen zullen zijn vroegere boeken kennen, en nog een kleinere groep zal zijn wetenschappelijke artikels lezen.

Screenshot YouTube DeWereldMorgen

In Energie-en klimaatbeleid ontluisterd, zijn eerste boek na zijn pensionering, levert Verbruggen een olympische prestatie, durf ik beweren. Het moeilijke thema van energiewinning en -gebruik wordt hier op een heel heldere en tegelijk genuanceerde manier uit de doeken gedaan. Vermits dit misschien wel een Achilleshiel is van ons bestaan, en zeker van de huidige economische activiteit is elke behandeling van dit onderwerp meteen ook politiek. Verbruggen beseft dit ten volle en koppelt systematisch en glashelder bij elke stap de ‘technische’ en economische analyse aan de maatschappelijke en beperkt politieke context.

Megacorporaties kopen politici

De voorstelling van de rol en de aard van energiewinning en -gebruik in onze huidige wereld wordt heel vakkundig uit de doeken gedaan. Wat velen vermoeden, namelijk dat sinds korte tijd (een eeuw, en vooral de voorbije 40 jaar) de concentratie in handen van enkele multinationale corporaties toelevering, superwinsten en ook oorlog deed groeien wordt met analytische modellen en cijfers aangetoond. In heel belangrijke mate gingen enkele megacorporaties, gejustifieerd door de rauwe ideologie van het neoliberalisme (sinds Thatcher-Reagan aan de macht in het Westen en zo in grote delen van de wereld), zich inkopen in de politiek: de enorme sponsoring door die kringen van politieke figuren in de USA en in Europa, zoals de hemelhoge lobbybedragen in de cenakels van politieke macht (zoals het Congres of de Europese Commissie) spreken boekdelen.

Aviel Verbruggen: Energie-en klimaatbeleid ontluisterd.

Verbruggen fileert in dat verband de Europese Green Deal en ook voor redelijk geïnformeerde intellectuelen zoals ikzelf is de wetenschappelijk deskundige analyse van deze auteur herhaaldelijk een ‘eye-opener’ tijdens de lectuur. De manier waarop media in de loop van de jaren toenemend gemanipuleerd werden om de bevolking te laten geloven dat met de centralistische megaprogramma’s (type Euro Green Deal) de problemen van de toekomst voor de eigen en de mondiale overleving opgelost zouden worden, berust op de stelling dat dit zal gebeuren door meer van hetzelfde te doen in de toekomst. Wat aantoonbaar onjuist blijkt. De samenbundeling van de meer technische analyse rond energie en de diagnose van recente neoliberale politieke beslissingen is zelden zo helder en deskundig gebeurd, naar mijn weten. Verbruggen beseft dat die synthese vraagt om gevolgtrekkingen. Het boek is dan ook geschreven vanuit die terechte vraag.

Het eerste deel van het boek bespreekt de soorten energie die de realiteit biedt: naast natuurlijke hernieuwbare energie (uit zon/licht, wind, water,..) is er de energie gehaald uit fossiele en niet-hernieuwbare bronnen (steenkool, olie, gas, met uranium als bijzonder geval). Verbruggen toont aan hoe vervuiling, klimaatopwarming en ongelijkheid noodzakelijk gebonden zijn aan en zelfs steeds dramatischer groeiend moeten blijven. Tegelijk wijst hij op de greep naar de macht via de neoliberale ideologie (met afbouw van solidariteit, duurzaamheid, enz.) van de corporaties die de fossiele en kernenergie bezit en uitbaat. Als vanzelf gaat dit samen met politieke greep op die gebieden en bevolkingen in de wereld waar de fossiele brandstoffen te vinden zijn (te beginnen met de coup in Chili door Pinochet, maar veelvuldig herhaald nadien): dit leverde een eindeloze reeks oorlogen, schimmige staatsgrepen op, naast een zeer substantiële uitbreiding van militaire kosten (en bijhorende vervuiling door gebruik van die energiebronnen). Tegen die achtergrond valt de scherpe afwijzing van elk compromis-denken in of rond zo’n met veel propaganda gelanceerd project als de Euro Green Deal oprecht verhelderend.

Twee opties voor de toekomst

Maar Verbruggen gaat verder. Hij wil, vanuit zijn kennis rond energie, de mensheid voor een keuze rond een mogelijke toekomst plaatsen. Hij ziet twee opties: een doorstart van neoliberalisme 2, dat blijft steken in wat hij Tijdperk 2 van energiegebruik noemt. De huidige belangen, met steeds grotere concentratie van geld en macht bij enkelen, duurt voort: klimaatrampen, nog meer ongelijkheid en dus ook militaire onderdrukking worden dan ons deel, waarna noodzakelijk een instorting volgt. De financiële crashes, als nevenfenomeen van de hele neoliberale constructie, toonden ons reeds enkele keren wat kan resulteren. Ook dat luik (de rol van de VS Dollar gedurende de laatste halve eeuw) wordt belicht, zoals de globalisering en centralisering van politieke en economische macht.

Het alternatief is dat van radicaal stoppen met kernenergie (na de kwakkelgeschiedenis van de voorbije 25 jaar ondertussen) en met fossiele brandstoffen, en het kiezen voor natuurlijke, hernieuwbare energie (licht, water, wind,…), georganiseerd van onderuit. Het getuigt van inzicht en moed van de auteur dat hij de band tussen geld, macht en (al of niet) democratie en leefbaarheid van de wereld voortdurend in het oog houdt in zijn boek. Dat wordt soms technisch, maar toch vooral een oproep tot economisch+politiek en moreel verantwoord omgaan met de medemens en de planeet. Dat leidt dan tot de voorstellen in het slothoofdstuk waar de auteur puntsgewijze aangeeft welke keuzes rond energiewinning en -gebruik welke politieke, klimatologische en economische (overlevings) perspectieven geven. Door op te roepen om steeds en bewust van onderuit te werken, met een zachte, doorzichtige en democratische centrale besturing waar het noodzakelijk is (kwestie van herverdeling, behoud en controle van eerlijke verdeling, enz.) geeft Verbruggen reële handvatten aan de basiswerking, de enige keuze die een haalbare en tegelijk vreedzame toekomst voor mens en aarde inhoudt.

Dit boek is dus een bijzonder sterk staaltje van deskundigheid en politiek engagement. Dat politiek dan iets anders wordt dan het partij-parochiaal polariseren dat ons vandaag wordt opgedrongen en waar een triest dieptepunt als Donald Trump tot een ijkpunt wordt verklaard, wordt rustig aangegeven door te overlopen welke belangwekkende keuzes op welke manier door lokale groepen en bewegingen kunnen worden gemaakt. Het is te hopen dat het boek veelvuldig wordt besproken en als inspiratiebron zou kunnen dienen voor de basiswerkers maar ook voor de verdwaalde neoliberale ondernemer of politicus.

Aviel Verbruggen: Energie-en klimaatbeleid ontluisterd. Democratische omwenteling tegen neoliberale doorbraak. Antwerpen/Apeldoorn, Garant, 2023, 242p.