Kunnen onze media en ons brein maar een paar oorlogen aan? Feit is dat er over de Westelijke Sahara al jaren een mediastilte heerst. Nochtans, net als de Palestijnen wonen veel Sahrawi niet in eigen land. Ze zijn in 1975 met fosfor en napalm naar Algerije verjaagd. ‘Vluchtelingenopvang in de regio’ noemen we dat.

Ik wist er weinig van. De VN en het Europees Parlement erkennen de bevrijdingsbeweging Polisario als de legitieme vertegenwoordiger van het Sahrawi-volk en ook het recht op zelfbeschikking van het Sahrawi-volk, waar ze voor strijdt.

Maar Marokko voert als bezettingsmacht een beleid van repressie en bewaakt de scheidslijn tussen bezet en bevrijd gebied (The Berm) met een legermacht van zo’n 150.000 soldaten. Begin maart trok ik naar de kampen nabij Tindouf in het zuidoosten van Algerije. Het onthaal is er hartelijk en het is er veilig. Alleen de grensgebieden blijven gevaarlijk.

Geen bloed of pijn, dus geen media

Westerse media berichten maar weinig over de Sahrawi, daarvoor zijn er niet genoeg puin, bloed en lijkzakken te zien. En neen, die zijn er inderdaad niet. Wel een innemende, waardige bevolking.

De Sahrawi snakken nochtans naar aandacht. Maar Marokko boycot waarnemingsmissies, het verbood bijvoorbeeld Europarlementsleden hun vliegtuig te verlaten. Reden genoeg voor DeWereldMorgen om aandacht te geven aan de vrijheidsstrijd van deze woestijnbewoners.

Woestijnkampen zo groot als Ieper of Waver

Algerije vangt 175.000 Sahrawi op in grote vluchtelingenkampen. Ze hunkeren naar bevrijding en autonomie. Ik ging er vlak voor de ramadan met een civiele missie naartoe. De ramadan zou een ideale periode moeten zijn voor vriend en vijand om zich te bezinnen over verdraagzaamheid, vrijgevigheid, liefdadigheid en samenhorigheid.

De Sahrawi ervaren hun situatie niet als uitzichtloos. Ik vroeg dit meisje – derde(!)generatie vluchteling – of ze haar allergrootste wens wilde toevertrouwen aan het zand. Het werd spontaan: “Op een dag zullen we terugkeren”. Terug naar haar thuisland waar ze nog nooit was. Foto Rein van Gisteren

Referendum

In 1962 – het land was toen onder Spaanse bezetting – diende Marokko bij de VN een gebiedsclaim in. Het duurde nog tot 1974, vlak voor de dood van dictator Franco, tot Spanje de Westelijke Sahara losliet.

Postzegel 1961 met Spaas fascistisch dictator Franco

In het akkoord van Madrid kwam het met Marokko en Mauritanië overeen om het gebied aan hen over te dragen. En in overeenstemming met een motie van de Algemene Vergadering van de VN uit 1965 zou er een referendum komen over zelfbeschikking.

Maar Marokko meende aanspraak op het gebied te kunnen maken op het gebied en legde de kwestie voor aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Dat erkende wel dat er reeds vóór de Spaanse kolonisatie banden hadden bestaan tussen de Westelijke Sahara enerzijds en Marokko en Mauritanië anderzijds maar dat beide staten daar nooit daadwerkelijk gezag hadden uitgeoefend.

Het Hof concludeerde dan ook dat de Westelijke Sahara gedekoloniseerd diende te worden, waarbij het zelfbeschikkingsrecht van de lokale bevolking voorop stond. Einde kwestie. Zou je denken.

Het hoogste rechtscollege ter wereld bevestigde daarmee immers dat de Sahrawi hun toekomst zelf horen te bepalen: via een referendum onder de oorspronkelijke bevolking, zonder de Marokkaanse kolonisten.

Marokko werkt zo’n VN-volksraadpleging al 48 jaar tegen. Totaal straffeloos. Ook de VN-organisatie Mission des Nations Unies pour l’organisation d’un référendum au Sahara Occidental (MINURSO) die daar later (in 1991) speciaal voor werd opgericht, boekte geen vooruitgang.

Saillant, maar geen detail: MINURSO mag als enige VN-macht ter wereld niét rapporteren over mensenrechtenschendingen. Straks meer.

Groene mars is echte invasie

In datzelfde jaar 1975 drongen 350.000 Marokkanen hun buurland binnen. Ongewapend, benadrukken ze graag zelf, maar vóór die inval was het Marokkaanse leger al aanwezig in de Westelijke Sahara. Die invasie, de Groene Mars, wordt door koningsgezinde Marokkanen nog steeds als een triomf gevierd.

De gewapende strijd die het Polisario in 1974 begon tegen Spanje, zet het sinds 1975 voort tegen Marokko, Mauritanië trok zich al snel terug. Af en toe laaien de vijandelijkheden op en sneuvelen er soldaten. Ze worden als martelaars herdacht.

De Marokkaanse troepenmacht houdt nog altijd 80 procent van zijn buurland bezet. Het bevrijde oostelijke deel en zeker de met miljoenen landmijnen bezaaide scheidslijn is nog steeds gevaarlijk. “Niet alleen wij, ook onze levensader, ons vee heeft daardoor geen leven”, hoor ik van Sahrawi.

De wereld kijkt sinds midden jaren 1975 toe hoe de Sahrawi naar elders vluchtten voor de tot vandaag voortdurende Marokkaanse repressie. Wie in de Westelijke Sahara is gebleven mag zijn cultuur niet tonen.

Zelfs het opzetten van je typische bedoeïenentent wordt door de Marokko verboden, bevestigt Polisario-minister Mohamed Sidati terwijl hij een kop zwarte koffie voor ons inschenkt, iets waar vooral mijn Italiaanse delegatiegenoten naar hunkerden. Zijn regering heeft zijn hoop gezet op steun vanuit Europa.

The Berm

De rode lijn geeft The Berm weer, de scheidslijn met miljoenen landmijnen (ook “Made in Belgium”) tussen bezet en bevrijd gebied. De Sahrawi-vluchtelingenkampen liggen op 100 km ten zuiden van Tindouf in Algerije. Map MINURSO

In de jaren 1980 bouwde Marokko een scheidingsmuur van alles samen 2.700 kilometer – dat is de afstand Brussel-Moskou – dwars door de Sahara, omgeven door zeker zes miljoen landmijnen. Het begin van dit TRT-filmje toont hoe die immense linie eruitziet.

“The Berm”, zoals de zand- en steenwal genoemd wordt, scheidt een oostelijke landstreek van circa 20 procent van de Westelijke Sahara af. Ze vormt een lange strook, zo groot als België en Luxemburg samen, waar een Polisario-regering zeggenschap heeft.

De andere 80 procent is door Marokko bezet: hier liggen ‘s lands rijkdommen, vooral fosfaat en van hier uit kun je de visrijke Atlantische Oceaan opvaren. Net zoals bij veel andere oorlogen, gaat het hier om grondstoffen en om geopolitieke belangen.

Geschiedenis

Veel Marokkanen krijgen op school en via hun media een ander verhaal aangeleerd. Daardoor lijkt er haast geen discussie mogelijk. Zo reageerde in 2022 de ambassadeur van Marokko op een kritisch artikel in DeWereldMorgen dat de lezer “verduidelijking” nodig heeft.

Een “autonomieplan” zou een einde maken aan wat hij “het probleem” noemde: de afscheiding van Marokko. Maar voor het Polisario is de scheiding met Marokko niet het probleem en is soevereiniteit de oplossing.

Marokko spreekt van “teruggave” en over “compromis” en gaat daarmee voorbij aan de uitspraak uit 1975 van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, een uitspraak die er nota bene is gekomen na een procedure die is opgestart door Marokko zelf.

De VN-rechters velden een oordeel dat 180 graden in de andere richting gaat dan wat Marokko had gehoopt. “Teruggeven” is dus niet de opening voor een vriendelijk gesprek. Autonomie schenken aan wie dat recht al heeft is geen toegeving.

Marokko laat zijn burgers denken dat de oude Spaanse kolonie historisch gezien “van ons” is. Dat de censuur dat ene woord “bezetting” streng bestraft, leidt tot een dovemansgesprek. In 2016 nam VN-baas Ban Ki-moon neemt het gewraakte woord toch in de mond. Marokko reageerde furieus en stuurde VN-personeel het land uit.

Geopolitiek

Een van de laatste ambtsdaden van Donald Trump als VS-president bestond erin op zijn eigen landkaart nog snel de grens te wissen tussen de Westelijke Sahara en Marokko. Zijn opvolger Joe Biden heeft die erkenning van de annexatie nooit ongedaan gemaakt.

Ook Israël beschouwt sinds 2023 de bezette gebieden van Westelijke Sahara als een deel van Marokko. En Marokko knoopte als tegenprestatie – ook onder invloed van Trump – als eerste Arabische land betrekkingen aan met Israël.

Nog een opmerkelijk koloniaal aspect? In de zomer van 2023 maakte Spanje bekend dat het nog steeds het luchtruim boven de Westelijke Sahara wil blijven beheren, 48 jaar nadat het “zijn” kolonie opgaf.

Marokko aast op de rijkdommen uit het land en wil voorkomen dat de Westelijke Sahara een buffer vormt tussen hen en de rest van Afrika, temeer omdat dit land goede banden onderhoudt met rivaal Algerije.

Naast geopolitieke redenen spelen ook nationale electorale belangen een rol. Zo lonken onze politieke partijen naar de stem van Belgen met een Marokkaanse achtergrond en vinden ze het lastig om zich kritisch uit te laten over Marokko. Tegen gekrenkt nationalisme is het lastig argumenteren.

Brussels Expo

Het is vandaag 2024 en net zoals er in Palestina dagelijks eigendommen worden ingepikt door Israëli’s, zo gaat ook Marokko om met de rijkdommen in de Westelijke Sahara. Op de 65^e Salon des Vacances in Brussels Expo prijst Marokko zonnige surfvakanties aan in bezet gebied, alsof de kustplaats Dakhla in Marokko ligt.

Op een later in Brussel gehouden vastgoedbeurs prijst de Marokkaanse vertegenwoordiging ook “goede opportuniteiten” aan om grond of een pand te kopen in Westelijke Sahara. Het is onroerend goed dat zeer waarschijnlijk toebehoort aan Sahrawi-families die in 1975 zijn verjaagd. Een gelijkenis met wat Israël doet in Palestina.

Wingewest

Marokko eigent zich de natuurlijke rijkdommen van zijn buurland toe. Het gaat om inkomsten uit energie, fosfaten en toerisme. Ook tomaten of sardientjes worden bij ons verkocht als ‘Product of Morocco’, waarbij de EU een oogje dichtknijpt als het om eerlijke herkomstlabels gaat. De winst komt niet terecht bij de oorspronkelijke bewoners.

Engie bouwt er aan de kust een enorm windmolenpark en lijft op zijn projectenlandkaart ongegeneerd het nieuwe wingewest in bij Marokko. Spanje werkt via zijn havens op de Canarische Eilanden mee aan de verscheping van de turbines.

Iets wat weinig toeristen zullen beseffen als ze op die eilanden liggen te zonnen: de van oorsprong zwarte vulkaanstranden zijn er opgehoogd met goudgeel woestijnzand uit de Westelijke Sahara.

Mensenrechten

MINURSO is de officiële VN-organisatie voor de Westelijke Sahara die al 33 jaar bezig is het referendum voor te bereiden. Ja, het is een bizar gegeven, bevestigde Buhubeini Yaya, voorzitter van de Rode Halve Maan ter plaatse toen we hem opzochten bij de gigantische voedseldistributieopslag in de Sahrawikampen: “Het is de enige VN-missie ter wereld zonder mandaat om mensenrechtenschendingen te registreren.” Marokko blokkeert dit omdat het daar geen discussies over wil.

Marokko levert anno 2024 zelfs de voorzitter van de VN-mensenrechtencommissie. Een invloedrijke post met invloed op benoemingen in onderzoeksinstituten, vreest het Belgisch Comité voor steun aan het Sahrawivolk.

Dankzij de grote zelfwerkzaamheid blijven de operationele kosten voor de hulpverlening er relatief laag. Solidariteit is er een werkwoord. Geen bedelaars zoals in Algiers of Brussel, wel eenvoud en waardigheid. De voedselvoorraad voor de kampen wordt hier omsloten door zeecontainers. Vooraan de voorzitter van de Red Cresent, Buhubeini Yaya.

En je kan niet verwachten dat wie zelf zo onder vuur ligt wegens mensenrechtenschendingen onafhankelijke waarnemers zal gedogen in de Westelijke Sahara en zich laat aanklagen.

Ook de persvrijheid is er beroerd. Marokko en de Westelijke Sahara staan op plek nummer 144 van de persvrijheidsindex van Reporters Without Borders omdat onafhankelijke journalisten er hun werk niet kunnen doen. Een van de redenen waarom er maar zo weinig betrouwbare informatie tot ons doordringt over de “de laatste kolonie van Afrika”.

In een volgend vertel ik meer over de civiele missie van het Belgisch Comité voor steun aan het Saharawi-volk, waarmee ik voor DeWereldMorgen een bezoek bracht aan de kampen nabij Tindouf. Ik logeerde in een familiehuis in het woestijnkamp Smara waar zo’n 40.000 mensen verblijven. We werden enkele dagen ondergedompeld in het alledaagse leven, genoten van de traditionele theeceremonie, stelden en beantwoordden er vragen en bezochten overheidsinstellingen en ngo’s in de andere kampen.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier