Tegelijkertijd met hun fascistoïde kenmerken hebben de VS ook een ander gezicht: dat van de sociale-, ecologische en anti-raciale strijd. Tevens is socialistisch geïnspireerd senator en ex-presidentskandidaat Bernie Sanders nog immens populair. De vraag is in welke biotoop een Donald Trump kon ontstaan, groeien en bloeien?
Donald Trump is een nationalistische, witte supremacist en een fanatieke kapitalist. In zijn toespraken gebruikte hij recent voor het eerst letterlijk nazi-jargon. Zijn tegenstanders zijn “ongedierte dat moet verdelgd worden”. Nazi-groepen, extreemrechtse milities, alt-right-bewegingen zijn de vrienden van Trump en vice versa.
Toen ze nog vriendjes waren, Donald Trump en Steve Bannon. Foto: Ruperto Miller/CC0
Het fenomeen Trump en het neofascisme is echter een symptoom van een grotere crisis. Het gefinancialiseerde neoliberale model (de ‘Washingtonconsensus’) bracht sinds de jaren 80 enorme sociale ongelijkheid, afbraak van de democratie en sociale zekerheden, met daar bovenop de ecologische crisis en een bankencrisis in 2008.
Circa 40 jaar extreem neoliberaal beleid (1980-2023) in de VS heeft economisch én cultureel individualisme en hebzucht gevoed en de loper uitgerold voor een economisch model als platform voor fascisme. Wordt met Trump en zijn mogelijke herverkiezing de weg naar het politiek fascisme geplaveid?
De VS na WOII, nieuwe thuis voor fascisten
Het fascisme is niet vreemd aan de VS. Vele ingrediënten van het fascisme zijn in het land structureel verankerd. Het volstaat even een terugblik te werpen in de geschiedenis van de VS.
De VS hebben in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog tienduizenden fascisten en nazi’s gerehabiliteerd. Velen kregen dankzij projecten als Operation Paperclip na Hitlers nederlaag een veilige doorgang naar het Westen. Ze werden aan het werk gezet in de wetenschappelijke, spionage- en militaire instellingen (waaronder de NAVO en het VS-overheidsprogramma voor ruimte-exploratie NASA). In de VS werden hun oorlogsmisdaden gewist.
Wernher von Braun (m) in 1941 met nazipartij-pin op zijn revers. Foto: Bundesarchiv/CC BY-SA 3:0
Hetzelfde gebeurde in Canada (dat tevens de grootste kolonie van gevluchte extreemrechtse Oekraïeners was) en in Zuid-Amerika (met de steun van de vluchtroutes via het Vaticaan en de VS). Tegelijkertijd steunden de VS en de NAVO fascistische krachten in Oekraïne en de Baltische landen, die na de nederlaag van Hitler, de strijd verderzetten tegen de Sovjet-Unie in een guerrillaoorlog (tot eind de jaren 1950).
Best bekend is Wernher von Braun, lid van de SS1 en belangrijk raketingenieur van Hitler. Hij leidde zonder problemen de ondergrondse raketfabriek en testlocatie in het Noord-Duitse dorpje Peenemünde.
SS-er Kurt Debus (3de links), NASA-directeur, tussen vice-president Johnson en president Kennedy, 10 september 1962. Foto: NASA/Public Domain
Voor heer von Braun behoorden dwangarbeid, uithongering en ophanging van gevangenen in zijn bedrijf tot het dagelijks leven. Hij werd in de VS na de oorlog één van de belangrijkste verantwoordelijken voor het Amerikaans ruimtevaartprogramma van de NASA.
Deze geïmporteerde nazi’s zagen veel herkenbaars in het Amerikaanse (Canadese) samenlevingsmodel. De VS ademen een geweldcultuur, racisme en anticommunisme uit, met wijdvertakt wapenbezit. In Amerikaanse films en tv-series zijn het aantal schietpartijen niet te tellen.
Bartolomeo Vanzetti (l) en Nicola Sacco. Foto: Boston Public Library/Public Domain
Progressieve, antiracistische mensen werden reeds voor de Tweede Wereldoorlog vervolgd en geëxecuteerd. Zo werden de linkse militanten Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzzetti, twee Italiaanse migranten, onterecht beschuldigd van moord op een bankloper en zijn bewaker. Toen de echte dader, een zekere Celestino Medeiros, de moord bekende tijdens zijn proces voor andere moorden werd dit als ongeloofwaardig afgedaan door de rechtse rechters. Op 23 augustus 1927 werden Sacco en Vanzetti terechtgesteld in de gevangenis van Charlestown. Wereldwijd waren er protesten en betogingen tegen hun veroordeling en executie.
Er was ook de frequente methodiek waarmee bedrijfsleiders beroep deden op maffiaknokploegen om stakingspiketten af te ranselen en stakingsleiders te vermoorden. Dan waren er de fascisten die er openlijk van smulden hoe senator Joseph McCarthy en de politieke elite in de jaren 1950 de anticommunistische repressie organiseerde (van die periode zijn fragmenten te zien in de recent bekroonde film Oppenheimer).
Traditie van verzet
Politieke repressie is een vast kenmerk van het politiek systeem in de VS, maar de traditie van verzet tegen deze realiteit mag niet gebagatelliseerd worden. Dat verzet komt en gaat, maar is nooit helemaal weg. Aangezet door woede en hoop hebben de gewone werkende Amerikanen van alle kleuren zich georganiseerd, geagiteerd, gedemonstreerd, aan verkiezingen deelgenomen, gestaakt, blokkades opgeworpen, met soms gewelddadige botsingen met de politie.
De Amerikaanse werkende bevolking en de Afro-Amerikanen hebben niet alleen nederlagen geleden maar ook overwinningen geboekt voor sociale rechtvaardigheid en anti-imperialisme (zoals ondermeer het protest tegen de Vietnamoorlog en nu de solidariteitsacties met de Palestijnen). Ik bekijk hier twee belangrijke domeinen in het bijzonder: de strijd tegen racisme en de strijd voor de sociale rechten van de Amerikaanse bevolking.
Het racisme in de VS valt grotendeels samen met de sociaaleconomische klassentegenstellingen: Afro-Amerikanen waren gedeporteerd uit Afrika en gedoemd tot slavernij. De Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) ging vooral over het al dan niet afschaffen van de slavernij.
KKK-parade, Virginia, 1922. Foto: Library of Congress/Public Domain
Toen de oorlog gewonnen werd door de Noordelijke meer geïndustrialiseerde staten, werd in 1865 de slavernij afgeschaft met het 13de Amendement van de Grondwet. De slavernij werd daarmee wel afgeschaft, maar rassenscheiding2, lynchpartijen kwamen ervoor in de plaats.
Op de afschaffing van de slavernij werd gereageerd met gruwelijke lynchpartijen op basis van ophitsing of vage verdenkingen, zonder enige vorm van een eerlijk proces. Zwarte voormalige tot slaaf gemaakten werden gruwelijk vermoord.
Slechts enkele voorbeelden
In 1916 werd de zeventienjarige Jesse Washington beschuldigd een witte vrouw te hebben vermoord. Zijn vingers en oren werden afgehakt door een uitzinnige menigte waarna hij werd gecastreerd en levend verband. De politie liet het gebeuren, politici keken goedkeurend toe en de Ku Klux Klan3 kon ongestoord zijn gang gaan.
In 1955 vond in Mississippi een zoveelste gruwelijke lynchpartij plaats. Emmett Till, een zwarte jongen werd gruwelijk gemarteld, verminkt en vermoord. De enorme verontwaardiging over deze moord werd echter een kantelpunt.
De Mars naar Washington DC komt toe op 27 augustus 1963. Martin Luther King midden (links naast man met strik). Foto: Public Domain
In 1955 werd de African-American Civil Rights Movement opgericht. Martin Luther King werd het gezicht van deze verzetsbeweging, vooral na de grote Mars naar Washington in 1963. Hij zou in 1968 vermoord worden. Ook Malcolm X, eveneens een boegbeeld van dezwarte bevrijdingsstrijd, werd vermoord. In 1964 werd de Civil Rights Act aangenomen door het Amerikaans Congres. Die wet verbood voor het eerst discriminatie op basis van ras, huidskleur, religie en sekse.
African-American Angela Davis, hoogleraar in Californië, was ooit lid van de Communistische Partij (CPUSA) en werd nadien medestichter van het Correspondence for Democracy and Socialism (CCDS)
Angela Davis (2022). Foto: Columbia GSAPP/CC BY-SA 2:0
Begin jaren 1970 werd ze vals beschuldigd van een complot en medeplichtigheid aan moord op een rechter, die was omgekomen tijdens een vuurgevecht in een rechtszaal. Ze kwam op de ‘most wanted’-lijst van de FBI terecht, waarna ze onderdook en na een intensieve zoekoperatie door de FBI werd gearresteerd. Ze riskeerde de doodstraf. In 1972 kwam ze na 16 maanden opsluiting toch vrij, mede dankzij een wereldwijde campagne, nadat een volledig witte jury haar onschuldig had bevonden.
Fresco van George Floyd door Julien Crevaels, alias NovaDead, kruispunt Koninginnenlaan-Vilvoordsesteenweg, Brussel. Foto: LV
Na 250 jaar is het racisme in de VS nog lang niet geëlimineerd. De burgerrechtenbeweging voor Afro-Amerikanen voert een intense strijd tegen de witte supremacisten, anticommunisten en nazi’s. Ook vandaag. Op de steun van Trump hoeft deze beweging niet te rekenen.
In de 21ste eeuw zijn er nog steeds moordaanslagen van politieagenten op Afro-Amerikanen. Als reactie op een reeks moorden ontstond de beweging Black Lives Matter (BLM) in 2012. Op 25 mei 2020 werd de Afro-Amerikaan George Floyd voor de camera’s door de politie verstikt, terwijl hij ongewapend en zonder verzet op de grond lag. Deze moord veroorzaakte grote woede in heel de wereld. De betrokken politieagent werd daarna veroordeeld tot levenslang, wat nog altijd uitzonderlijk is. De meeste politiemoorden worden niet eens vervolgd.
2023: memorabele sociale strijd
Er was reeds voor de Eerste Wereldoorlog zo een groot ongenoegen over de perverse rijkdom van de Carnegies, Rockefellers, Morgans … dat de federale overheid zich gedwongen zag tot het extra belasten van o.a. de winsten van monopolies.
In 1900 lag de aanslagvoet voor de hoogste inkomens op amper 10 procent. In 1920 lag die al tussen 20 en 30 procent. Tijdens de New Deal (1933-1938) onder president Franklin Delano Roosevelt werd de belastingvoet voor de hoogste inkomens en fortuinen op 80 procent afgeroomd. De Amerikanen speelden in deze fiscale revolutie van eerste orde, een eersterangs rol.
President Roosevelt tekent de Social Security Act, 14 augustus 1935. Foto: Library of Congress/Public Domain
De New Deal van president Roosevelt was niet zomaar een Keynesiaans antwoord op het ultraliberale beleid van zijn voorganger Herbert Hoover (1929-1933). Zijn beleid was gedreven door de schrik van de heersende klasse voor een toenemende invloed van vakbonden en linkse partijen, die de miserie van miljoenen Amerikanen vertolkten en de sociale strijd aangingen in de jaren 1930.
Wat zeker ook een rol speelde was dat de Sovjet-Unie tien jaar ervoor gesticht was onder leiding van de bolsjewisten die het kapitalisme verwierpen als dominant economisch-politiek regime voor de wereld. Het socialistisch Sovjet-experiment had in die periode grote uitstraling op de arbeidersstrijd in de Westerse kapitalistische landen, zeker na zijn doorslaggevende rol in de oorlog tegen Hitler. De heersende klasse werd met andere woorden zeer ongerust.
Vanaf dan zagen heel wat sociale maatregelen het licht, om terug in vraag te worden gesteld toen de neoliberale pletwals erover begon te rollen met het aantreden van Ronald Reagan als president in 1981 die een frontale aanval inzette op de welvaart-creërende rol van de overheid.
Een nieuw elan van het sociaal verzet
In de 21ste eeuw werd het stiller op het sociale front met hier en daar verzet (zoals de beweging Occupy naar aanleiding van de bankencrisis in 2008). 2023 werd echter een memorabel jaar voor de hernieuwde vakbondsstrijd in de VS.
Die strijd boekte resultaten met het sociaal verzet van duizenden werknemers en hun vakbonden in het pakjesbedrijf Amazon, van scenaristen en acteurs in Hollywood en van de vakbonden in de auto-industrie. Een nieuwe linkse generatie van strijdbare, jonge vakbondsleiders is opgestaan!
Chris Smalls (ALU = Amazon Labor Union), 1 april 2022. Foto: Legoktm/CC BY-SA 4:0
Bij Amazon was de heroïsche strijd nodig van de jonge Chris Smalls en zijn team om een vakbond georganiseerd te krijgen in het Amazon-verdeelcentrum JFK8 in New York. Jeff Bezos zette alle middelen in om te beletten dat de vakbond voet aan de grond kreeg in het bedrijf.
Het is de eerste maal dat na een hevige strijd werknemers in meer dan 100 Amazon-vestigingen vertegenwoordigd worden door een vakbond. Vergeten we daarbij niet dat Amazon in de VS meer dan 1 miljoen mensen te werk stelt in sociaal onaanvaardbare omstandigheden.
In Hollywood staakten in 2023 de scenarioschrijvers en acteurs van film- en televisiereeksen meer dan vijf maanden voor een betere verloning. Vakbondsleider was de gekende actrice Fran Drescher. Die strijd werd gevoerd door de 11.000 film- en tv-scenaristen aangesloten bij de Writers Guild of America (WGA). In juli 2023 sloten nog eens 160.000 acteurs zich bij de staking aan. De staking eindigde met een forse loonopslag en werkzekerheid tegen hardnekkig verzet in van de hebzuchtige film- en tv-seriebazen.
In de auto-industrie bereikte de vakbond United Auto Workers in 2023 na weken stakingen een historisch loonakkoord. Zoals vakbondsvoorzitter Shawn Fain stelt: “We hebben dingen gerealiseerd die niemand voor mogelijk hield. We gaan de werknemers geven waar ze recht op hebben. Niet alleen bij Ford, GM en Stellantis4, maar in de gehele auto-industrie. Samen keren we het tij voor de arbeidersklasse in dit land.”
Democratische Partij, géén bolwerk tegen fascisme
Binnen de Amerikaanse context was de presidentiële campagne van Joe Biden voor de verkiezingen van 2020 grotendeels georganiseerd rond het idee dat Biden in staat was het land te redden van het fascisme, omdat hij de vreedzame machtsoverdracht en de rechtsstaat zou respecteren.
Het is vanzelfsprekend dat een formele, burgerlijke democratie altijd te verkiezen is boven een openlijke fascistische dictatuur. Deze strijd voor het eerste tegen het tweede is van het allergrootste belang en vraagt om zo breed mogelijke bondgenootschappen.
De kandidatuur van Donald Trump gaat over de vraag of het economisch fascisme in de VS een macaber gevolg zal krijgen met een systeem van repressief, bloedig politiek fascisme?
Het is echter een vergissing om te denken dat de Democratische Partij in de VS een bolwerk is tegen dit fascisme. Na zijn eedaflegging heeft president Biden nagelaten directe stappen te ondernemen om Trump in de gevangenis te zetten wegens samenzwering na de door hem gecoachte bestorming van het Capitool. De bestormers van het Capitool werden door Biden met fluwelen handschoenen aangepakt.
Pas recent in 2023 in de aanloop naar de verkiezingen van november 2024 riskeren sommige samenzweerders gevangenisstraffen en wordt Trump op basis van een aantal aanklachten voor de rechtbank gedaagd. Bovendien heeft Biden geen ernstige stappen gezet om de Amerikaanse politiestaat en het systeem van massale opsluiting te ontmantelen.
Maar als Trump het toch haalt, hoe gaat het verzet tegen zijn bewind zich dan ontwikkelen? De geschiedenis van de vorige eeuw leert dat volksverzet tegen fascisering en tegen regelrechte fascistische dictaturen uiteindelijk loont, maar dat is historisch altijd gepaard gegaan met een zeer hoge prijs aan mensenlevens, pijn en martelingen en enorme materiële destructie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen in de Sovjet-Unie naar schatting 27 miljoen mensen om. In China gebeurde hetzelfde in de oorlog tegen het wrede, imperialistische Japan.
De jarenlange strijd tegen het Europese fascisme was na de Tweede Wereldoorlog ook succesvol in Spanje en Portugal net als tegen de Zuid-Amerikaanse fascistische militaire dictaturen die gesteund werden door de VS. Allemaal zijn ze verdwenen onder druk van een democratische, linkse verzetsbewegingen.
Good cop, bad cop
Trump heeft een ideale biotoop gevonden in vijftig jaar neoliberale economie. Dat neoliberaal beleid heeft in de VS na vijftig jaar een soort economisch fascisme doen ontstaan met een plutocratie aan de absolute top.
Fotocollage: Duncan Cumming/CC BY-NC 2:0 DEED
De “Wolven van Wall Street” beheersen ook de grote entiteiten van het militair-industrieel complex, de media, de farmasector, de voeding, de hightech en het casinokapitalisme.
Dat alles maakt dat de VS geen democratie zijn, maar veeleer een plutocratie.
Verkiezingen worden er gekocht door de superrijken, de plutocraten, via de twee imperialistische partijen Democraten en Republikeinen. Die twee partijen maken van de VS een Coca-Cola-democratie.
“De zogenaamde liberale democratie functioneert als de goede politieagent van het kapitalisme en belooft rechten en vertegenwoordiging van volgzame onderdanen. Ze wordt grotendeels ingezet om de lagen van de midden- en hogere middenklasse te besturen. De slechte politieagent van het fascisme wordt losgelaten op arme, stakende werknemers, raciale ontevredenen die zich verzetten … Het verdient uiteraard de voorkeur geregeerd te worden door de goede agent. De verdediging en uitbreiding van zelfs beperkte vormen van democratie zijn waardevolle tactische doelstellingen, vooral in vergelijking met de verschrikkingen van een volledige fascistische overname van het staatsapparaat. Het is echter van strategisch belang om te erkennen dat net als tijdens een politieverhoor, de good cop en de bad cop samenwerken voor dezelfde staatsbelangen: de instandhouding, zelfs intensivering van de kapitalistische orde door gebruik te maken van de wortel van de burgerlijke democratie en bij onvrede en verzet van de stok van het fascisme” (Gabriel Rockhill 5)
Notes:
1 De Schutzstaffel (SS – ‘beschuttingsafdeling’) waren de eigen gewapende milities van de nazi-partij, gekleed in zwarte hemden. Ze maakten geen deel uit van de politie, leger of inlichtingendienst (Gestapo) en hadden de facto meer macht dan de officiële instellingen.
2 Het woord ‘apartheid’ was nog niet bekend, in de VS werd de feitelijke apartheid ‘segregatie’ genoemd.
3 De Ku Klux Klan (KKK) was niet één organisatie maar een samengaan van meerdere geheime witte milities, die ontstonden kort na de afschaffing van de slavernij in 1865. Vanaf de jaren 1920 kenmerkten zij zich met witte kleden en puntmutsen. Tot in de jaren 1960 pleegde zij gruwelijke moordaanslagen, voornamelijk op zwarte Amerikanen, maar ook latino’s, joden, Asian-Americans, inheemse Amerikanen, recente immigranten, homoseksuelen, atheïsten en verdedigers van het recht op abortus ondervonden hun repressie, die meestal oogluikend (en soms actief) werd toegestaan door lokale politie en de Nationale Garde van de deelstaten.
4 Stellantis is het autobedrijf dat de Amerikaanse merken Abarth, Chrysler, Dodge en Jeep produceert en de Europese merken Alfa Romeo, Citroën, Fiat, Lancia Maserati, Opel en Peugeot.
5 Gabriel Rockhill is hoogleraar filosofie aan de Villanova Universiteit in Pennsylvania. Dit citaat komt uit een interview in World Socialism Studies, overgenomen in Monthly Review, december 2023.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
