De revolutie die ooit door de hele wereld op de voet werd gevolgd, heeft de verwachtingen niet waargemaakt. De Vredesakkoorden van Chapultepec van 1992 lijken dood en begraven. Bukele doet er alles aan om dat deel van de geschiedenis uit het collectief geheugen te bannen.

De teleurgang van de vredesakkoorden

Hij noemt de akkoorden een “farce” en “een pact tussen criminelen”. Dat de akkoorden er kwamen onder het toeziend oog van de Verenigde Naties, is voor hem een detail in de marge.

“De akkoorden waren niet perfect”, geeft Nidia Díaz toe, “maar de regels waren wel duidelijk”. Zij gebruikt nog steeds haar oorlogsnaam. Velen kennen haar van haar boek “Ik was nooit alleen” (“Nunca estuve sola”), dat door de UCA, de Universidad Centroamericana, in 1988, volle oorlogstijd, werd uitgegeven.

Zij was zwanger toen de oorlog begon, maar dat hield haar niet tegen. Zij werd comandante, vredesonderhandelaar en nadien politica. Maar ze heeft het liefst dat ik haar voorstel als een “luchadora social”, een sociale strijder.

Niemand die dacht dat die oorlog twaalf jaar zou duren. Het laatste wat het FMLN wilde, was een tweede Vietnam. Inzetten op vredesonderhandelingen was van meet af aan het opzet.

In oktober 1981 al vroeg het FMLN aan Daniel Ortega, de leider van de Sandinisten in Nicaragua, om in naam van het Front een brief voor te lezen op de Algemene Vergadering van de VN om aan te dringen op een onderhandelde oplossing. Nog meer bloed en oorlogsgeweld was het antwoord. Met de steun van de Verenigde Staten: 1 miljard dollar.

Nidia zat al mee rond de tafel tijdens de eerste onderhandelingen in La Palma, El Salvador, in 1984. Aanvankelijk voelde ze zich in haar nieuwe hoedanigheid nog wat onwennig. Ze was de enige vrouw tussen allemaal mannen. En er was ook nog die andere factor: ze kende de toenmalige christendemocratische president, Napoleon Duarte, persoonlijk van op een huwelijksfeest.

Nidia Díaz. Foto: Nidia Díaz

Het standpunt van het FMLN was duidelijk: vrede kon enkel als leger en politie volledig ondergeschikt werden gemaakt aan de burgerlijke macht. Het Front eiste garanties dat een terugkeer naar de militaire dictaturen van vóór de oorlog geen kans meer zou maken. Een punt dat door de tegenpartij onmiddellijk werd afgeblokt.

Er zouden nog vele pogingen volgen alvorens iedereen het in 1992 eindelijk eens raakte over 38 aanpassingen van de grondwet. Het wettelijk kader om aan de concrete invulling van de akkoorden te werken, lag vast.

De vredesakkoorden lijken verveld te zijn tot niet meer dan wat kladpapier

De strijders van het FMLN leverden de wapens in en het Front kon verder bestaan als politieke partij. Het leger en de politie werden uitgezuiverd en grondig hervormd. Er kwam een burgerpolitie die moest instaan voor de openbare orde en veiligheid. Het leger mocht zich voortaan enkel nog inlaten met de verdediging van het grondgebied.

Een Openbaar Procureur voor de Verdediging van de Mensenrechten moest de strijd aangaan tegen de straffeloosheid. Het Hooggerechtshof voor de Verkiezingen moest waken over het organiseren van transparante en eerlijke verkiezingen.

Voor Nidia, en vele anderen met haar, wachtte nu de onmetelijke taak om “de vijand te leren aanvaarden”, zoals zij het noemt, en zich de regels van politieke onderhandelingen en compromissen eigen te maken.

Althans, dat was het plan. Tweeëndertig jaar en vele verkiezingen, corruptieschandalen en overvolle gevangenissen later lijken de akkoorden te zijn verveld tot niet meer dan wat kladpapier. Bukele begint binnenkort, tegen alle grondwettelijke beginselen in, aan zijn tweede ambtstermijn. Er worden zelfs al ballonnetjes opgelaten over een derde periode.

De wetgevende, uitvoerende en juridische macht is de facto in één persoon, Bukele, verenigd. De rechtsstaat is niet meer en de militarisering van het land is een onweerlegbaar feit. De kern van de vredesonderhandelingen, met name het indammen van de almacht van het leger, is uitgedraaid op een grandioos fiasco.

Militarisering

Sinds de aanvang van zijn eerste presidentsmandaat in 2019 heeft Bukele het aantal militairen opgetrokken van 12.000 naar 24.500. Het kleinste land van Centraal-Amerika heeft nu het grootste leger van de hele regio. Maar voor Bukele is dat blijkbaar nog niet groot genoeg.

Het is zijn bedoeling om het aantal manschappen nog verder op te trekken naar 40.000. Na amper vijf jaar regeren heeft hij het budget voor defensie met 80% verhoogd van 145 miljoen US$ naar 261 miljoen US$. De politie, die momenteel meer dan 27.000 manschappen telt – en de tweede grootste politiemacht is in de regio na Guatemala –, kan beschikken over een budget van 605 miljoen US$, een stijging met 29% in vergelijking met 2019.

Het kleinste land van Centraal-Amerika heeft nu het grootste leger van de hele regio

Dat Bukele op de ingeslagen weg wil verdergaan, steekt hij niet onder stoelen of banken. Het leger krijgt meer een meer politietaken toebedeeld die niets te maken hebben met defensie. Het wordt volop ingezet in de strijd tegen de bendes in het kader van zijn “Plan de Control Territorial” waarvan niemand het fijne weet.

De voorbereidingen voor de integratie van de politie in het leger zijn al volop bezig, weet een voormalig functionaris van het FMLN me te vertellen. De opleidingen lopen al. Ook ditmaal hebben de Verenigde Staten hun steun voor Bukele’s plannen in verband met het leger al toegezegd.

Alhoewel Bukele op dit moment officieel gezien geen president is – een dienstdoend president mag zich in El Salvador geen kandidaat stellen voor een tweede termijn en dus nam hij tijdelijk ontslag – toch liet hij kort na de verkiezingen al in zijn kaarten kijken.

Op 25 maart gaf hij het bevel om 5.000 militairen en 1.000 agenten naar Chalatenango te sturen waar zij vier gemeenten, “municipios”, moeten opkuisen. Chalatenango was één van de bolwerken van het FMLN tijdens de oorlog.

Militairen in Chalatango. Foto: BRRP

De eerlijkheid gebiedt om te vermelden dat de inbreuken op de Vredesakkoorden wat betreft het mandaat van leger en politie niet nieuw zijn. Die trend werd al tijdens de eerste regeerperiode van het FMLN onder Mauricio Funes met verve ingezet.

Funes benoemde hooggeplaatste militairen aan het hoofd van het ministerie van Openbare Veiligheid en Justitie en van de Nationale Burgerpolitie. Dat hij daarmee lijnrecht inging tegen het standpunt van zijn partij, was voor hem geen beletsel. Het Grondwettelijk Hof heeft hem voor die ministerpost teruggefloten. De kolonel werd dan maar minister van Defensie.

Sinds de sterkere samenwerking tussen leger en politie is het aantal standrechtelijke executies alleen maar toegenomen

De gevolgen laten zich raden. Sinds de versterking van de samenwerking tussen leger en politie is het aantal standrechtelijke executies alleen maar toegenomen. De doodseskaders in El Salvador zijn nooit helemaal weg geweest.

De geschiedenis leeft

Bukele maakt er een punt van eer van dat hij tabula rasa maakt met het verleden. Hij heeft de jaarlijkse herdenking van de ondertekening van de vredesakkoorden afgeschaft. Het rapport van de Waarheidscommissie ligt stof te vergaren.

Herdenking van de vredesakkoorden

Waar zijn partij de burgemeester levert, worden de herdenkingsmonumenten voor de oorlogsslachtoffers met de grond gelijk gemaakt. Zelfs het monument ter nagedachtenis van het bloedbad van El Mozote, waar het elitebataljon van het leger – in de aanwezigheid van de gezanten van de V.S. – op enkele dagen tijd duizend vrouwen, kinderen en ouderlingen heeft vermoord, mag niet meer zijn.

Alle sociale programma’s werden afgeschaft of zwaar teruggeschroefd. De universiteiten zijn op sterven na financieel dood. Zelfs in de vergoedingen en pensioenen voor de oorlogsveteranen, zowel van het leger als van de guerrilla, wordt een flinke knip gezet.

Bukele heeft ook zijn oog laten vallen op de gronden die dertig jaar geleden aan oud-guerrillastrijders werden toegewezen. In die gemeenschappen worden nu leger en politie ingezet. Bij wijze van waarschuwing worden er regelmatig mensen opgepakt, vooral jongeren.

Vele getroffen families zijn straatarm en overleven op niet meer dan 1 dollar per dag, en dat na al die jaren van vrede. De geregistreerde eigendomspapieren worden door de rechters zelfs niet bekeken en de gronden worden door de clan rond Bukele gretig ingepikt.

Bukele heeft zijn zinnen gezet op de bouw van een tweede Cancún in de overtreffende trap dat het origineel in Mexico moet doen verbleken. Voor zoveel driestheid en arrogantie kan men maar één reden bedenken: Bukele wil laten zien dat hij macht heeft.

Overal in het land worden over alle partijgrenzen, rangen en standen heen nieuwe protestbewegingen geboren

Wie de oorlog van op de frontlinies heeft meegemaakt, hoopt vurig dat het nooit meer zover moet komen. “Oorlogen zijn wreed, gruwelijk,” getuigt Marthita. Tijdens de oorlog heeft zij vele broers en zussen, ooms en tantes, neven en nichten, vrienden en vriendinnen verloren.

“Die pijn diep vanbinnen, die gaat nooit weg. Maar als het moet, dan weren wij ons. Wij hebben onze waardigheid. Wij laten ons niet doen. Wij zijn de levende getuigen van onze geschiedenis, van de oorlog, van wat Bukele een farce noemt.” En als het moet, dan staat zij voor dag en dauw op om mee in de laadbak van een bestelwagen te kruipen op weg naar een betoging in San Salvador. Zij is een militante voor het leven.

Overal in het land worden over alle partijgrenzen, rangen en standen heen nieuwe protestbewegingen geboren. De straat en de sociale media zijn hun wapens. Ik volg hen nu van dag op dag op de sociale media en sta steeds weer versteld van hun durf en moed:

Protestbetoging in San Salvador, september 2023. Foto: BRRP

de Nationale Beweging voor de Verdediging van de Grond (MOVITIERRA), de Beweging voor de Slachtoffers van het Regime (MOVIR), de Actiegroep voor het Verzet en de Rebellie van het Volk (BRRP), de Nationale Alliantie tegen de Privatisering van het Water, of het Nationaal Overleg tegen de Metaalmijnbouw, om er maar enkele te noemen.

Zij slagen erin om duizenden, zelfs tienduizenden mensen te mobiliseren en deinzen niet terug voor de repressie van hogerhand. Drie weken geleden hebben een aantal jongeren zelfs aangekondigd dat zij een nieuwe linkse partij, de Partido Comunista Revolucionario willen oprichten, als alternatief voor het huidige FMLN.

“Vrijheid voor de leiders van onze gemeenschap’. Foto: Comunidad de Santa Marta

Het lijkt wel alsof het FMLN, dat ooit de ambitie had om het systeem te veranderen, doorheen de jaren meer en meer door het systeem werd opgeslokt.

De roep om de steun van de internationale solidariteit klinkt alsmaar luider. De strijd is nog niet gestreden

Telkens weer kijk ik met verbazing naar de nieuwste posts van de boegbeelden van het Front van de voorbije verkiezingen: een bloemetje, een nieuw kleedje, een taartje, een liefdesliedje, een zonsondergang, of de “China Flowers” van Manuel “El Chino” Flores, de presidentskandidaat, die ook oproept om gezond te eten. Joost mag weten wat daarvan de bedoeling kan zijn.

Maar steeds weer drukken de mensen mij op het hart om de leiding van het FMLN niet te verwarren met de militanten aan de basis. Het hart van de revolutie is nog steeds springlevend, wordt mij verzekerd. Op zowat elke vergadering, elk gesprek, is hun boodschap duidelijk: “Laat ons niet alleen.” De roep om de steun van de internationale solidariteit klinkt alsmaar luider. De strijd is nog niet gestreden.

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier