Ik hou zeker niet altijd van complimenten, maar in sommige gevallen zijn ze wel gewoon fijn. Toen mijn vriendin me zei dat ik wel ‘een lieve betweter’ ben, bijvoorbeeld. Nu professor De Block mijn recensie van zijn boek “inhoudelijk” en “eerlijk” noemt, is dat ook het geval.

Lees hier de recensie.
Lees hier de repliek van De Block.

Aangenaam discussiëren

Vroeger had ik er minder last van, maar hoe langer hoe meer vind ik het best wel een stap om iets wat ik geschreven heb als artikel te publiceren. Er zijn al zo veel meningen in de wereld. Vanwaar de noodzaak om daar die van mij nog eens aan toe te voegen? Hoe meer je jezelf ergens in verdiept, hoe groter bovendien het besef dat wat je erover op papier kan zetten hoe dan ook beperkingen zal hebben.

Ik mag het dan wel grondig oneens zijn met de conclusies van Andreas De Block, dat neemt niet weg dat ik een vorm van respect heb voor zijn bereidwilligheid en vermogen om rationeel te argumenteren. Het blijft dan toch wel spannend om een voormalige professor van mij zomaar publiekelijk te gaan tegenspreken. En het is best wel een opluchting als die dat dan blijkt te kunnen waarderen.

Het is bovendien een verademing te ervaren dat het ook vanuit een partijdige positie mogelijk blijkt om tegenargumenten serieus te nemen. Na de reactie van Maarten Boudry toen ik een recensie over zijn boekje schreef, weet ik maar al toe goed dat zoiets helemaal niet vanzelfsprekend is.

Dat alles betekent natuurlijk niet dat ik professor De Block nu plots overtuigd heb of dat ik omgekeerd niet langer de intentie heb om zijn boodschap op democratische wijze te bestrijden. Het lijkt me een misvatting dat bereidheid tot luisteren zomaar tot consensus zou leiden, maar het maakt de discussie wel een stuk aangenamer voor iedereen.

Een misverstand?

In zijn reactie op mijn recensie geeft De Block natuurlijk niet alleen maar complimenten. Hoewel De Block aangeeft dat ik de meeste van zijn standpunten correct weergeef, geeft hij aan dat ik zijn positie over wat de oplossing moet zijn voor het overwicht aan linkse professoren verkeerd weergeef. Hij pleit niet voor “een verregaande democratisering van de wetenschap”, waarbij we “democratisch moeten beslissen wat er onderzocht wordt.” Daarover is hij het met me eens dat dit “een bijzonder slecht idee zou zijn.” Wel stelt hij dat “een ideologisch meer diverse wetenschap meer zal aansluiten bij de zeer uiteenlopende waarden die je in een democratie als de onze vindt.”

De Block zijn reactie staat me toe om mijn kritiek op de redenering die doorheen De Block zijn boek loopt, preciezer te formuleren.

Is linkser dan de gemiddelde Vlaming ook écht links?

De Block stelt in het eerste hoofdstuk van zijn boek dat de meeste professoren links zijn. “Of dat betekent dat ze ook écht links zijn, hangt natuurlijk af van je eigen positionering, maar over het algemeen stemmen professoren linkser dan de rest van de bevolking”, zo beoordeel ik die claim in mijn recensie.

Ik had ook en misschien beter kunnen schrijven: “Over het algemeen stemmen professoren linkser dan de rest van de bevolking, maar of dat betekent dat ze ook écht links zijn hangt natuurlijk af van je eigen standpunt.”

In De Block zijn interpretatie van de cijfers is iemand links wanneer die op een meer linkse partij stemt dan de bevolking gemiddeld genomen doet. Dat is waarschijnlijk ook de meest eenvoudige manier om de opdeling te maken wanneer je professoren wilt opdelen in linkse mensen en rechtse mensen, maar je moet jezelf er wel van bewust zijn dat het maatschappelijk gemiddelde waarmee je vergelijkt niet zomaar een neutrale norm is, maar een doorheen de tijd en ruimte veranderlijk gegeven.

Het onderscheid tussen ‘linkse professoren’ en ‘professoren die linkser stemmen dan de gemiddelde Vlaming’ kan misschien haarkloverij lijken, maar hoe je de cijfers over het stemgedrag van professoren interpreteert, heeft grote gevolgen voor de conclusies die getrokken kunnen worden.

Een as heeft geen middelpunt

In mijn recensie schrijf ik dat ik De Block zijn pleidooi voor een ideologisch diverse wetenschap overtuigend vond. In zijn repliek lijkt hij daaruit te concluderen dat ik zijn pleidooi voor meer rechtse wetenschappers ook overtuigend vond, maar dat is niet het geval. Mijn belangrijkste kritiek op De Block zijn redenering is dat hij een meer ideologisch diverse wetenschap gelijk stelt aan een meer rechtse wetenschap.

Dat is een sprong die volgens mij niet te verantwoorden is. “De richting van de afwijking in het gemiddelde zegt namelijk helemaal niets over de spreiding binnen de groep”, zo schreef ik in mijn recensie.

Dat moet ik even verhelderen. De bevolking en ook professoren kan je niet zomaar indelen in twee groepen waarbij de ene groep zonder meer links is en de andere groep zonder meer rechts. Wanneer we een standpunt links of rechts noemen, dan positioneren we het op een as. Een as is een denkbeeldige rechte. Zo’n rechte loopt in principe in beide richtingen oneindig ver door. Je kan altijd een standpunt bedenken dat nog linkser of nog rechtser is dan dat van de meest linkse of de meest rechtse partij in ons land. Dat wil dus ook zeggen dat zo’n rechte in principe geen middelpunt heeft.

Beeld: Wikipedia Commons

Wanneer we zeggen dat een standpunt links is of rechts is, dan vergelijken we het gewoonlijk met ons eigen standpunt, dat is waarom linkse mensen de media meestal te rechts vinden en waarom rechtse mensen de media meestal te links vinden. Of we vergelijken het standpunt met het maatschappelijk midden, dat is wat De Block doet. Ook het maatschappelijk midden is echter een arbitrair ijkpunt. In het begin van de 19e eeuw was het erg links om voor de afschaffing van de slavernij te pleiten, vandaag zullen zelfs erg rechtse mensen de slavernij wellicht niet meer verdedigen.

De stemuitslag mag geen referentie zijn

Door te vergelijken met het maatschappelijk midden maakt De Block de sprong van een pleidooi voor ideologische diversiteit naar zijn pleidooi voor meer rechtse wetenschappers. Die sprong is problematisch, omdat ze de opvattingen die wetenschappers idealiter dienen te hebben, afhankelijk maakt van de opvattingen die gangbaar zijn in de samenleving, terwijl het net deel van de opdracht van de universiteit uitmaakt om die gangbare opvattingen in vraag te stellen.

Het is duidelijk dat De Block niet alle conclusies die uit zijn redenering volgen tot in hun uiterste consequentie volgt. Het was niet mijn bedoeling om te laten uitschijnen dat hij het een goed idee zou vinden als politici zich zouden gaan moeien met wat wetenschappers mogen onderzoeken. Mijn kritiek is wél dat hij door het maatschappelijk midden in de interpretatie van de cijfers als een neutraal ijkpunt te behandelen, het sleutelargument uit handen geeft om zulke voorstellen te bekritiseren. Het was met andere woorden eenvoudigweg mijn bedoeling om te argumenteren dat de stemuitslag geen referentie mag zijn voor welke opinies gangbaar dienen te zijn op de universiteit.