Het wetsontwerp van federaal minister van Justitie Vincent Van Quickenborre, dat eind september 2023 ter stemming voorligt in de Kamer, heeft als doel om een nieuwe straf in het Strafwetboek op te nemen, met name een ‘rechterlijk verbod om deel te nemen aan protestbijeenkomsten’.

Dit betogingsverbod kan worden opgelegd aan ‘amokmakers’, omschreven als personen die zich schuldig maken aan gewelddadig gedrag tijdens demonstraties. De straf zou maximaal drie jaar bedragen (en maximaal vijf jaar bij herhaling).

Het verbod zou kunnen worden uitgebreid tot alle soorten demonstraties, overal in België. Deze straf zou aanvullend zijn, aangezien ze bovenop de hoofdstraf komt die wordt opgelegd voor vandalisme, geweldpleging of brandstichting.

Officieel is het doel van het wetsontwerp om ‘relschoppers’ te verbieden deel te nemen aan demonstraties

Officieel is het doel van het wetsontwerp dus om ‘relschoppers’ te verbieden deel te nemen aan demonstraties. Politici roepen graag herinneringen op aan de plunderingen van winkels in Elsene na demonstraties van Black Lives Matter.

Protest tegen illegale vervuiling door bedrijven wort illegaal… Foto: Greenpeace/Eric de Mildt

In werkelijkheid worden deze gebeurtenissen gebruikt als voorwendsel om alle soorten betogers, activisten en vakbondsleden op veel grotere schaal te viseren.

Vreedzame acties worden immers niet beschermd door het wetsontwerp. Het betogingsverbod kan worden toegepast voor een zeer breed scala aan overtredingen. In het verleden werden actievoerders bijvoorbeeld vervolgd voor het verspreiden van pamfletten in het Europees Parlement tegen Eurocraten en hun buitensporige verloning (‘haatmotief tegen mensen vanwege hun rijkdom’), het aansteken van vuurwerk buiten het gesloten centrum 127bis (‘poging tot brandstichting’), het beschadigen van een gebouw van een ultravervuilende multinational door er verf op waterbasis op te gooien, en het verbranden van paletten aan een stakingspost (zelfs als er geen echt gevaar was voor de openbare veiligheid), of het blokkeren of vertragen van vrachtwagens die bederfelijke goederen afleveren.

Met dit wetsontwerp kan het deze actievoerders nu verboden worden om te demonstreren. Wat weerhoudt werkgevers er dan nog langer van om vakbondsactivisten en -medewerkers aan te vallen door klachten tegen hen in te dienen in een poging om hen een langdurig demonstratieverbod op te leggen? Wat weerhoudt procureurs om te vervolgen?

Protest tegen illegale behandeling migranten door overheid wordt illegaal… Foto: Rasande Tyskar/CC BY-NC 2:0

Wie het wetsontwerp van naderbij bekijkt, begrijpt meteen dat dit betogingsverbod helemaal niet geschikt noch bedoeld is om amokmakers tegen te gaan. Ten eerste bevat het Strafwetboek nu reeds een heel arsenaal om mensen die geweld plegen tijdens betogingen aan te pakken, daarvoor is deze nieuwe wet niet nodig.

Bovendien hebben maatregelen mensen die van plan waren om ‘dingen kapot te maken’ nooit tegengehouden, dus ten aanzien van hen zal het geen effect hebben. Hoe gaat de wet tot slot trouwens toegepast worden? Dat kan alleen door iedereen te controleren die op een betoging aanwezig is. Is het daar waar we naartoe willen?

Verontrustende context

Al deze bezwaren werden overgemaakt aan de regeringspartijen en breed protest weerklonk. Desondanks was het de regering er veel aan gelegen om door te gaan met het wetsontwerp. Vanwaar die verbetenheid?

Zoals Ruud Goossens in De Standaard van 3 juni opmerkte, past dit wetsontwerp in een verscherpte internationale context. Onze regeringen waarschuwen graag voor Poetin en Orban, maar zouden beter voor eigen deur vegen.

In de ons omringende landen merken we verontrustende wetsontwerpen en processen, waarbij elk verzet tegen het neoliberalisme wordt tegengaan. Met de Public Order Bill wil het Verenigd Koninkrijk ‘disruptief protest’ aanpakken, in Nederland worden activisten van Extinction Rebellion preventief gearresteerd en in Frankrijk worden met de regelmaat van de klok vakbondsmensen vervolgd.

De vergelijking met Frankrijk is treffend, want Van Quickenborne vond juist daar de mosterd. Recente evoluties tonen overduidelijk aan dat ook in België de democratische en sociale bandbreedte systematisch wordt ingeperkt.

Ook in België wordt de democratische en sociale bandbreedte systematisch ingeperkt

Denk maar aan de veroordelingen van Bruno Verlaeckt en Thierry Bodson (voorzitter ABVV Antwerpen, respectievelijk voorzitter ABVV) op basis van het beruchte Artikel 406 van het Strafwetboek, ‘kwaadwillige belemmering van het verkeer’. Hoewel bij de invoering van deze bepaling plechtig werd verklaard dat ze niet mocht gebruikt worden tegen het stakingsrecht, was het vijftig jaar later prijs.

Ook de werknemers en vakbonden bij Delhaize kunnen erover meespreken. Via ‘spoedeisende’ rechterlijke uitspraken (geveld zonder tegenspraak) fnuikte Delhaize elke collectieve actie. Zelfs het uitdelen van flyers werd in de praktijk verboden. Burgemeesters gingen hier gretig in mee, door politie naar stakingsposten te sturen, waarbij vakbondssecretarissen zelfs werden gearresteerd. Een trieste primeur.

Maar ook andere organisaties worden geconfronteerd met vervolging. Zo werden 14 activisten van Greenpeace 48 uren vastgehouden voor een vreedzame actie aan de Fluxys Gasterminal in de haven van Zeebrugge en nadien moesten ze voor de rechtbank verschijnen. Het proces is nog lopende.

Het voorgestelde betogingsverbod past in die tendens en, wat gevaarlijker is, probeert er een extra wettelijke basis aan te geven door de invoering van een bijkomende straf.

Hoopgevend verzet

In zo’n context getuigt het juist van gezond verstand en anticipatie om elke inperking van de (fel bevochten, jawel) democratische rechten tegen te gaan en te eisen dat de publieke ruimte er één is waar burgers zich kunnen uiten, op allerlei mogelijke manieren.

Het is dan ook bemoedigend en hoopgevend dat een breed verzet weerklinkt, in al haar diversiteit: gaande van negatieve adviezen (Hoge Raad voor Justitie, Orde van Vlaamse Balies, Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens) tot collectieve actie (vakbonden, 11.11.11, Greenpeace, Amnesty).

Het middenveld is eensgezind in de afwijzing van dit wetsontwerp en verenigd in een beweging voor sociale en ecologische vooruitgang.

Dit is een overname van Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 7 (september), pagina 40 tot 41. Jan Buelens en Joke Callewaert zijn leden van het advocatencollectief Progress Lawyers Network.