© cc-foto: Michael Gaida
Opinie - Giep Hagoort

De stem van Europeanen moet gehoord worden

De oorlog die Poetin sinds de inval op 24 februari van dit jaar voert tegen de onafhankelijke staat Oekraïne raakt het bestaan van alle Europeanen. Nog te weinig klinkt echter hun stem door in de hedendaagse herschikking van het wereldtoneel. En dat is zeer verwonderlijk als je beseft welke belangen en behoeften op het spel staan voor de inwoners van het continent Europa.

dinsdag 13 september 2022 08:07
Spread the love

 

Het treft ook het dagelijks leven in andere delen van de wereld vanwege de met de oorlog samenhangende energie- en voedselcrisis. Reden om onze positie als Europeanen scherper in beeld te krijgen. Inmiddels zijn we in de media gewend aan woordvoerders die zich vooral focussen op militaire situaties: Rusland bombardeert steden maar raakt als leger verzwakt; en: Oekraïne is aan een opmars bezig met behulp van zware wapens uit het Westen. De gedachte aan het realiseren van een duurzame vrede lijkt daarbij irrelevant te zijn.

En dit alles voorzien van beeldmateriaal dat laat zien dat gewone burgers en soldaten het gelag betalen. De internationale gemeenschap boekt de eerste successen via graantransporten maar de strijdende partijen zitten nog lang niet aan tafel. Waar schiet de heersende diplomatie in deze tekort?

Laten we eens proberen aan de dagelijkse berichten – hoe gruwelijk ook – voorbij te gaan en ons te bezinnen op onze rol als Europeanen. Een moeilijke kwestie want de eerste vraag is of we Rusland tot Europa kunnen rekenen, geografisch, cultureel en in politiek-bestuurlijke zin.

De stelling dat de oorlog gaat om een Europa versus Rusland is evenwel een vals beeld en duidt op geopolitieke denkluiheid. Rusland behoort voor een heel groot deel tot Europa, geografisch tot aan de Oeral. Cultureel maakt Rusland deel uit van de Europese cultuur, zeker gezien de architectuur, stedenbouw, literatuur, muziek en dans.

Politiek-bestuurlijk: tot voor kort maakte Rusland deel uit van de Raad van Europa. De invasie maakte het onmogelijk dit lidmaatschap te handhaven. Andere dimensies zoals godsdienst, wetenschap en technologie laten ook een Europese betrokkenheid zien. Al is een waarschuwing van de internationaal vermaarde geopolitiek denker Dominique Moïsi op zijn plaats: zogenaamd ‘objectieve factoren’ om landen te plaatsen (en in te delen) kunnen ook uitermate subjectief zijn.

Tijdens mijn colleges in St. Petersburg en Moskou en in de contacten met mijn Russische collega’s heb ik een grote verbondenheid ervaren tussen de in Rusland levende opvattingen over cultuur en internationale samenwerking en de manier waarop in westelijk Europa over deze thema’s gedacht werd. De conclusie dat Rusland tot het continent Europa gerekend moet worden, is niet louter een gedachte-experiment.

Europeanen zijn inwoners van het continent Europa en dat betekent dat we ons moeten afvragen hoe we tot een bestendig verenigd en vreedzaam Europa kunnen komen. Over Poetin en de elite die hem omringt kunnen we kort zijn: voor hen is er geen plaats in een op humaniteit gericht Europees werelddeel.

Om dit duidelijk te maken moeten we ons vooral richten op Russische vluchtelingen, op oppositionele groepen in Rusland, op kunstenaars- en journalistencollectieven die de brug slaan naar Europa. We zullen hier veel meer aan solidariteitsacties moeten doen door middel van steun, opvang en aandacht.

Europeanen kunnen met elkaar het lot van de wereld aantrekken. De klimaatcrisis van nu transformeren tot een duurzame beweging die versneld de doelen van de VN realiseert. Als Europeanen kunnen we ervoor zorgen dat onder leiding van de Europese Commissie solidariteit wordt georganiseerd met de meeste kwetsbare groepen in ons continent, en daarbij dergelijke groepen in Azië en Afrika niet vergeten.

Het huidige voornemen van de EU om superwinsten van bedrijven die nu profiteren van de verschillende crises te belasten, moeten wij Europeanen zien als een hoopvol begin en niet als een einduitslag van Brusselse nachten.

Het grote gevaar is dat rechtsnationalisten het zijn van Europeaan ondermijnen. Dat ze in Nederland bijvoorbeeld de mensen misleiden met de gedachte dat we in de huidige wereld zonder een sterk Europa de diverse vraagstukken kunnen oplossen. Dit vraagt om een investering in bewustwording en kennis van de waardengemeenschap die Europa ook is, denk aan de rechtsstaat, democratie en grondrechten. Allerlei waarden die verankerd zijn in de Europese constitutie.

De EU is een werkwoord en zal nooit af zijn. Telkens zullen de lidstaten concreet moeten zoeken naar gemeenschappelijke benaderingen. Daar waar eigen staten zich tegen de Europese rechtsstaat keren, moeten zij gecorrigeerd worden. Aspirant-leden van de EU moeten voldoen aan strenge eisen om de duurzaamheid van de unie te borgen.

Maar ook echte vernieuwing bijvoorbeeld op defensiegebied is noodzakelijk. Een NAVO transformeren in een Europese vredesmacht? Een deel van de miljarden besteden aan de armste landen in deze wereld? Investeringen in klimaatverandering zien als preventieve maatregelen?

Bij dit alles lijkt de VS hun kwaliteit van betrouwbare bondgenoot te verliezen. Biden steunt Oekraïne maar de focus is vooral China met Taiwan als geopolitiek wapen. Trump heeft voor een deel nog de touwtjes in handen en beheerst daarmee het Republikeinse krachtenveld. De door Macron bepleitte Europese ‘strategische autonomie’ verdient mede om deze situatie de steun van alle Europeanen.

Toegegeven: niet iedere Nederlander voelt zich onmiddellijk Europeaan. Hoe organiseer je dan toch de stem van de gewone Europeaan? Dat kan plaatselijk door humane omstandigheden te scheppen in AZC’s, Als lidmaatschap van een politieke partij actievoeren voor het centraal stellen van het zijn van Europeaan tegen de hetzes van extreem rechts. Door brieven te schrijven aan de hoofdredacties van de mainstreammedia om de aandacht voor een deel te verleggen naar de inbreng van gewone Europeanen.

Door kunstenaarscollectieven uit te dagen het Europa van de toekomst te verbeelden, in voor- en tegenspoed, met zijn mooie kanten maar ook met zijn duistere bladzijden. Tot slot een citaat van historicus Norman Davies waarmee hij zijn vuistdikke Europe A History afsluit: “Maar ergens tussen de diepte van Rusland en het hart van Europa zal een nieuwe scheidslijn moeten komen – hopelijk langs een grens van vrede.

 

Giep Hagoort is Hoogleraar kunst en economie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en Universiteit Utrecht. Dit artikel werd overgenomen van Bnnvara.nl.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!