hittegolf
Foto: Instant Vantage, Flickr / CC-BY-SA-2.0
Analyse -

Ongeziene hitte: is dit het ‘eindspel’ van het klimaat?

We beleven een zeer hete en droge zomer. Sommigen vinden dat best wel aangenaam en voor onze overheid is er nog niets aan de hand. Maar eigenlijk zouden we groot alarm moeten slaan. Indien we niet snel het roer omgooien dreigen we volgens experten terecht te komen in het ‘eindspel’ van het klimaat. Ondertussen speelt het orkest van de Titanic rustig verder.

vrijdag 12 augustus 2022 12:05
Spread the love

 

Onrustwekkende feiten stapelen zich op

Risico van droogte voor het grondwater. Kaart: Service Géologique National

Frankrijk is in de greep van een derde hittegolf deze zomer. Temperaturen gaan boven de 40°C. Het land beleeft de ergste droogte uit zijn geschiedenis. In twee derde van de departementen is de watervoorraad in crisis.

Dit jaar is er al oppervlakte van 480 km² in vlammen opgegaan, dat is zeven maal meer dan gewoonlijk. De productie van de kerncentrales aan de Rhône en de Garonne is tijdelijk verlaagd omdat er te weinig rivierwater is om de centrales te koelen.

Italië maakt de ergste droogte mee sinds 2003, toen een enorme hittegolf 30.000 mensen het leven kostte en de landbouwproductie verwoestte. Een derde van de landbouwproductie zou dit jaar in gevaar zijn. In Zwitserland wordt het leger ingezet om ervoor te zorgen dat de koeien niet omkomen van dorst.

In Zwitserland wordt het leger ingezet om ervoor te zorgen dat de koeien niet omkomen van dorst.

Nederland heeft begin augustus een nationaal watertekort afgekondigd. In Duitsland dreigt de Rijn vanaf 12 augustus onbevaarbaar te worden. In Polen hebben de autoriteiten al beperkingen ingevoerd op rivieren omwille van het zeer lage waterpeil.

Door het uitzonderlijk droge weer hebben veel stuwmeren in Noorwegen een historisch laag waterpeil bereikt. Omdat er daardoor verminderde productie is van waterkracht heeft de regering besloten om de uitvoer van elektriciteit naar andere landen te zullen beperken tot de stuwmeren weer zijn aangevuld.

Volgens het Europees Bosbrandinformatiesysteem is er in 19 landen een ‘extreem gevaar’ voor bosbranden. In Spanje, Portugal en Frankrijk gaat het zelfs over een ‘heel extreem gevaar’.

De ondraaglijke hitte van het bestaan

De droogtes die we de afgelopen jaren op het Europese continent hebben gekend zijn volgens wetenschappers de laatste 250 jaar niet voorgekomen. Naarmate het klimaat verder opwarmt zullen er steeds meer hittegolven en droogtes zijn, zullen ze langer duren en zullen de temperatuurpieken ook hoger worden. Hittegolven en droogtes zijn bovendien twee fenomenen die elkaar versterken.[1]

droogte europa

Volgens de meest recente kaart geldt voor 47% van het EU-grondgebied een waarschuwing (oranje) en voor 17% een alarmsituatie (rood). Kaart: European Drought Observatory

Dit wordt het nieuwe normaal. Het is mogelijk dat binnen tien jaar in West-Europa elke zomer zo heet en droog zal zijn als de huidige. Naast die hittegolven zullen we ook veel frequenter af te rekenen krijgen met regenbommen zoals vorig jaar in Duitsland en België.[2]

Sinds de jaren 1980 is blootstelling aan dodelijke stedelijke hitte verdrievoudigd. Zij treft op dit moment bijna een kwart van de wereldbevolking. Jaarlijks sterven nu al vijf miljoen mensen ten gevolge van extreem weer, waarbij het in toenemende mate om hittedoden gaat.

Jaarlijks sterven nu al vijf miljoen mensen ten gevolge van extreem weer.

Volgens het Franse ministerie van Milieu zal de gemiddelde luchttemperatuur tegen 2070 met 1,4 tot 3 graden Celsius stijgen. De neerslag zal met 16 tot 23 procent afnemen en het debiet van rivieren zal in het zuiden van het land met 30 tot 50 procent afnemen. In de buurlanden mag je vergelijkbare getallen verwachten.

Als de huidige evolutie zich doorzet dan kunnen de landbouwopbrengsten tegen 2050 wereldwijd dalen met 30 procent. Ongeveer 5 miljard mensen zouden ten minste één maand per jaar met watertekorten kunnen kampen.

Extreme hitte – gedefinieerd als een gemiddelde jaartemperatuur van meer dan 29°C – zou tegen 2070 twee miljard mensen treffen. Tegen 2060 zouden ongeveer 1,4 miljard mensen klimaatvluchtelingen kunnen zijn en tegen 2100 is allicht een vijfde van de wereldbevolking op de vlucht als gevolg van de stijgende zeespiegel.

Endgame?

En dit zijn nog maar voorzichtige voorspellingen. De afgelopen jaren hebben klimaatwetenschappers vastgesteld dat extreme weersverschijnselen zich sneller voordoen dan de modellen hadden voorspeld. Er werd aanvankelijk aangenomen dat temperaturen en extreme weerfenomenen geleidelijk en lineair zouden toenemen. Mogelijk zijn we nu een periode binnengegaan waarbij extremen plotseling, vaker en ook krachtiger zullen optreden.

In een recente studie sluiten een groep wetenschappers in elk geval een wereldwijde ineenstorting van de samenleving of het uitsterven van de mensheid niet uit. Zo’n catastrofe noemen ze het ‘eindspel van het klimaat’. De kans op zo’n catastrofe is misschien klein, maar dergelijke scenario’s kunnen niet worden uitgesloten, gezien de onzekerheden in toekomstige emissies en het klimaatsysteem.

Een mogelijke versnelling van de opwarming heeft te maken met zogenaamde kantelpunten[3] en terugkoppelingsprocessen.[4] Bij bepaalde kantelpunten zou dat zelfs kunnen leiden tot een opwarming van 8°C.[5]

Volgens die wetenschappers is ‘een toekomst van versnelde klimaatverandering tegemoet zien zonder rekening te houden met de ergste scenario’s op zijn best naïef risicobeheer en op zijn slechtst ‘dodelijk dom’.

Klimaatverandering heeft een rol gespeeld bij de ineenstorting of transformatie van talrijke vroegere samenlevingen en bij elk van de vijf massa-uitroeiingen.

In dit verband is het goed om te beseffen dat de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer op dit moment het niveau nadert van 15 miljoen jaar geleden. Toen waren temperaturen 3 tot 4 graden Celsius warmer en lag het zeeniveau 20 meter hoger.

‘Er zijn waarschuwingen uit de geschiedenis. Klimaatverandering (regionaal dan wel wereldwijd) heeft een rol gespeeld bij de ineenstorting of transformatie van talrijke vroegere samenlevingen en bij elk van de vijf massa-uitroeiingen in de geschiedenis van het Fanerozoïcum[6] op aarde’, aldus de wetenschappers.

Veel zal afhangen van de klimaatinspanningen wereldwijd. Aan de huidige trend krijgen we tegen 2100 een stijging van 2,1 tot 3,9 graden Celsius. Als de bestaande beloftes door de landen volledig worden uitgevoerd, dan bedraagt die stijging 1,9 tot 3 graden Celsius. Als alle tot nu toe vastgestelde langetermijndoelstellingen worden gehaald, zou de opwarming 1,7 tot 2,6 graden Celsius bedragen.

‘Zelfs deze optimistische veronderstellingen leiden tot gevaarlijke scenario’s voor de planeet. Temperaturen van meer dan 2°C boven de pre-industriële waarden zijn op het aardoppervlak niet meer voorgekomen sinds het Pleistoceen Tijdperk (meer dan 2,6 miljoen jaar geleden).’

Aan de huidige trend krijgen we tegen 2100 een stijging van 2,1 tot 3,9 graden Celsius.

Een opwarming van meer dan 2°C is bijzonder alarmerend. Menselijke samenlevingen zijn aangepast aan een specifieke klimatologische omgeving. Sinds de opkomst van grootschalige, verstedelijkte agrarische samenlevingen zo’n 12.000 jaar geleden hebben de beschavingen zich ontwikkeld binnen een nauw klimatologisch kader met een gemiddelde jaartemperatuur van ongeveer 13°C.

Zelfs vandaag de dag zijn de economisch meest productieve centra van menselijke activiteit in dergelijke gebieden geconcentreerd. Volgens de wetenschappers kunnen ‘de cumulatieve effecten van de opwarming het aanpassingsvermogen van de menselijke samenleving te boven gaan’.

We staan voor een keuze

VN-secretaris-generaal António Guterres stelt ons voor de keuze: “We zitten op een catastrofaal pad. Ofwel redden we onze wereld, ofwel veroordelen we de mensheid tot een helse toekomst.”

Om de wereld te behoeden van een klimaatontaarding is een complete energietransitie nodig die veel groter en sneller is dan alle voorgaande uit de wereldgeschiedenis. In de komende 30 tot 50 jaar zal 90 procent of meer van de wereldenergie die nu op basis van fossiele brandstoffen wordt geproduceerd, moeten geleverd worden door hernieuwbare energiebronnen, kernenergie[7] of fossiele-brandstofcentrales die hun afval begraven in plaats van het uit te stoten.

Volgens Energy Transitions Commission, een prestigieuze denktank over de klimaatopwarming, is er jaarlijks minder dan 1 procent van het wereld bnp[8] nodig om tegen het midden van deze eeuw koolstofneutraal te zijn. Dit is een onbeduidend bedrag om de wereld te behoeden voor catastrofale klimaatveranderingen. Ter vergelijking, in 2020 was het geheel aan stimuleringsmaatregelen[9] in de rijke landen in het kader van de covidcrisis naar schatting goed voor meer dan 30 procent van het bnp.

Een klimaatramp vermijden is dus absoluut mogelijk, maar er zal wel een drastische koerswending nodig zijn. Tot op heden heeft men de aanpak van de klimaatopwarming voornamelijk aan de marktwerking overgelaten, denk maar aan de handel in emissierechten, koolstoftaksen, ontwikkeling van groene technologie op basis van marktwerking, enz. Het is duidelijk dat we er op die manier niet zullen geraken.

Guterres: “Ofwel redden we onze wereld, ofwel veroordelen we de mensheid tot een helse toekomst.”

Het is bovendien ook zo dat honderd multinationals verantwoordelijk zijn voor 71 procent van de uitstoot van broeikasgassen tussen 1988 en 2015. Nog een reden waarom groene en goedkope energie een publieke dienstverlening moet worden, net zoals de CO2-arme infrastructuur en technologie die nodig zijn om die energie te leveren. In het verleden deden overheden dit voor andere publieke diensten zoals defensie, volksgezondheid, onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, …

Veel tijd hebben we niet meer. We hebben ondertussen 86% van het koolstofbudget[10] opgebruikt voor een 50-50 kans om onder 1,5°C te blijven, of 89% van het budget voor een twee derde kans. Of in tijd uitgedrukt, we hebben nog 7 à 10 jaar om het tij te keren. Niet voor niets spreekt Guterres van ‘code rood’.

 

Notes:

[1] De energie van het zonlicht wordt deels gebruikt om vocht te laten verdampen uit de bodem en de bladeren van de bomen. Als het kurkdroog is valt er niks meer te verdampen en gaat alle energie van de zon naar het verwarmen van de atmosfeer. Daardoor wordt het nog droger en verwarmt de atmosfeer verder. Het is een vicieuze cirkel.

[2] Britse klimaatexperten voorspellen dat dergelijke regenstormen tegen het einde van de eeuw 14 maal zoveel zullen voorkomen als de emissie van CO2 hoog blijft.

[3] Een kantelpunt in het klimaat is een kritieke drempel waarbij een (relatief) kleine verstoring de toestand van belangrijke onderdelen van het aardsysteem ingrijpend kan veranderen. Volgens wetenschappers kunnen grootschalige onderdelen van het aardsysteem in de nabije toekomst een kantelpunt passeren, en daardoor een omslag in het globale klimaat veroorzaken. Ze denken daarbij o.a. de achteruitgang van het Amazoneregenwoud of het afsterven van de boreale wouden in Canada en Siberië, het smelten van de poolkappen of van de Groenlandse ijskap, de verstoring van de moesson op het Indisch subcontinent, de aantasting van koraalriffen, het verlies van permafrost en toendra.

[4] Een terugkoppelingsproces betekent dat de verandering van een bepaalde zijn effect heeft op een tweede variabele, die op haar beurt een effect heeft op de eerste variabele. Zo ontstaat een kettingeffect. Een goed voorbeeld is de emissie van methaan uit ontdooiende permafrost in de bevroren veengebieden in Siberië. Door de opwarming van de aarde smelt de permafrost en komt er methaan vrij. Dat is een zeer krachtig broeikasgas dat opwarming nog versnelt, waardoor er nog meer permafrost smelt en er nog meer methaan vrijkomt.

[5] Bijvoorbeeld bij het abrupte verlies van stratocumulus wolkendekken (wolken die lager zijn dan 2,5 km hoogte).

[6] Het geologisch tijdvak Fanerozoïcum is een tijdvak uit de geologische geschiedenis van de Aarde die duurt van ongeveer 540 miljoen jaar tot heden.

[7] Kernenergie is niet aangewezen omwille van te duur, het risico op nucleaire rampen en het gevaarlijk afval dat eeuwen moet gestockeerd worden.

[8] BNP staat voor Bruto Nationaal Product. Dat is wat we met zijn allen jaarlijks aan rijkdom produceren.

[9] Het gaat over zowel de fiscale maatregelen (rechtstreekse overheidssteun aan bedrijven, gezinnen, enz.) als de monetaire maatregelen (Centrale banken die geld in de financiële markten pompen).

[10] Het koolstofbudget is de hoeveelheid CO2 die er in de atmosfeer nog bij mag komen om de klimaatopwarming tot 1,5°C te beperken.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!