Wie de berichtgeving van de afgelopen dagen over de wateroverlast in Oost- en West-Vlaanderen gevolgd heeft, kan de indruk krijgen dat de mensen wiens huizen dreigden onder te lopen, getroffen werden door het noodlot. Er is wel discussie over de hoogte van de dijken en of de hulp voldoende is en op tijd kwam, maar waar bijzonder weinig aandacht naar gaat, is de oorzaak van het probleem.

De toenemende mate waarin we met overstromingen te maken krijgen, confronteert ons met de oorzaak van die ellende en die oorzaak luistert naar de naam klimaatverandering. Warmere lucht houdt meer waterdamp vast. Dat zorgt voor langere periodes van droogte. Wanneer het dan wel regent, valt er veel meer hevige neerslag op een zeer korte tijd die moeilijker in de kurkdroge grond kan binnendringen. Dat zorgt voor meer overstromingen en wateroverlast zoals we vandaag in de Westhoek zien.

De oorzaak van de ellende luistert naar de naam klimaatverandering

Nog al te vaak wordt er over klimaatverandering gesproken alsof het pas een probleem zal worden in de verre toekomst, maar voor miljoenen mensen wereldwijd is het al lang een verwoestende realiteit. De afgelopen jaren zagen we wereldwijd orkanen, oprukkende woestijn, droogte, mislukte oogsten, bosbranden, uitzonderlijk hevige regenval.

Een wake up call

Met de overstromingen in de vallei van de Vesder in de zomer van 2021 is het heel duidelijk geworden dat het een illusie was te geloven dat wij in België hiervan gespaard zouden blijven. Toen bleek onze overheid eigenlijk niet in staat om haar kerntaak, het garanderen van de veiligheid van haar burgers, te vervullen. Dat had een wake up call moeten zijn, maar vandaag blijkt opnieuw dat uit de fouten die toen gemaakt werden, bijzonder weinig lessen zijn getrokken.

De overheid bleek niet in staat om de veiligheid van haar burgers te garanderen

Klimaatverandering is een realiteit, wat betekent dat hevige regenval het nieuwe normaal wordt. In plaats van telkens opnieuw te improviseren, is er daarom nood aan een duidelijk plan van aanpak bij overstromingen, zowel wat betreft preventie als hulpverlening. Om de nodige hulp te kunnen bieden, zijn opnieuw investeringen nodig in de civiele bescherming, een overheidsdienst waarop de afgelopen jaren sterk bespaard werd.

Het gaat echter niet enkel over een gebrek aan middelen. In het boek ‘100 jaar om de zee te stoppen’ beschrijven Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant hoe een land als Cuba een efficiënt systeem op poten heeft gezet om haar burgers te beschermen in geval van orkanen. Als je leest wat mogelijk is in een arm land als Cuba, is het eigenlijk onbegrijpelijk dat er in een rijk land als België zo’n chaos heerst bij overstromingen.

Duurzame oplossingen

Een rampenplan is nodig op korte termijn, maar nog belangrijker is natuurlijk het voorkomen van rampen. “Je hoort vaak dat we dijken moeten verhogen, meer baggeren en meer pompen moeten plaatsen. Maar dat zijn geen duurzame oplossingen”, legt hydroloog Patrick Willems (KU Leuven) uit in De Standaard. “Die klassieke oplossingen hebben ons alleen maar kwetsbaarder gemaakt.

In plaats van dat soort oplossingen op korte termijn, pleit Willems voor meer structurele oplossingen zoals het bufferen van water, het herstel van natuurlijke overstromingsgebieden, het vergroten van afvoercapaciteit en het aan banden leggen van intensieve landbouw in overstromingsgevoelige gebieden. “Die maatregelen”, aldus Willems, “zullen heel veel geld kosten, maar overstromingen veroorzaken ook heel wat schade en leed voor omwonenden.”

Hoe langer we wegkijken, hoe groter de ramp die op ons afkomt

Een bezoek aan de dokter of de tandarts kan veel kosten, maar iedereen weet dat als je het uitstelt om financiële redenen en de situatie uit de hand laat lopen, de factuur uiteindelijk dubbel zo hard aankomt. Wat geldt voor onze eigen gezondheid, geldt ook voor de gezondheid van onze planeet. Hoe langer we wegkijken, hoe groter de ramp die op ons afkomt.

Dweilen met de kraan open

Het bufferen van water en het herstel van natuurlijke overstromingsgebieden is goed, maar zolang dat niet gepaard gaat met een snelle daling van de CO2-uitstoot is ook dat uiteindelijk dweilen met de kraan open.

Klimaatmaatregelen moeten haalbaar en betaalbaar blijven, zo klinkt het bij de verdedigers van de status quo. De vraag is wat dat betekent voor mensen die met een bronchitis in een vochtig huis leven en hun medicijnen met het water zien wegstromen. Zou het niet logischer zijn om die veel kleinere groep mensen duidelijk te maken dat het niet haalbaar en betaalbaar is om hen nog langer in privéjets de wereld te laten rondvliegen?

De aanpak van klimaatverandering moet sociaal zijn, zo hoor je vaak. En terecht. Maatregelen die in eerste instantie de armste lagen van de bevolking treffen, ondermijnen het draagvlak. Nog belangrijker voor dat draagvlak is echter uit te leggen dat als er iets is dat de armste lagen van de bevolking hard treft, dat in eerste instantie de klimaatverandering zelf is. Het beschermen van deze mensen met een effectieve aanpak van klimaatverandering is met andere woorden inherent sociaal.

Een effectieve aanpak van klimaatverandering is inherent sociaal

Om die boodschap over te brengen, is het echter essentieel dat zij die getroffen worden door natuurrampen die het gevolg zijn van klimaatverandering, zoals vandaag de mensen in de Westhoek, ook beseffen dat ze slachtoffer zijn van klimaatverandering. Het is daar dat politieke partijen, media en opiniemakers vandaag schromelijk tekortschieten wanneer ze over deze overstromingen communiceren zonder daarbij klimaatverandering een centrale plaats te geven.