Velen zijn de straat opgegaan om hun ongenoegen te uiten. Van de voorzitter van CD&V – die overigens in de voetsporen treedt van de rechtse partijen in Vlaanderen – tot de CEO van VOKA. Hun ergernis: de middenklasse wordt meer belast om diegenen die niet werken te betalen.

Het lijkt een schijnbaar niet te omzeilen redenering: er zijn veel openstaande vacatures, maar de werklozen komen niet aangesneld om die in te vullen, wat onaanvaardbaar is in een maatschappij waar iedereen geacht wordt bij te dragen aan het welzijn van allen. Dus moeten deze werklozen koste wat het kost worden geactiveerd. Uit vrije wil of gedwongen, door zwaardere straffen, verplichte taakstraf of andere gemeenschapsdiensten.

En dan is er nog het morele aspect: als een werkloze rechten heeft, heeft hij of zij ook plichten, vooral in een uitzonderlijk land als België, waar het recht op werkloosheid niet in de tijd beperkt is.

De cirkel is rond. Wij oordelen over het goede en het slechte in naam van een elitaire visie op een op competitie gebaseerde samenleving. Werklozen willen werken, maar worden vaak als profiteur gezien.

Deze denkwijze is niet nieuw. Sinds mensenheugenis worden de armen bestempeld als lui en gezien als een nutteloze last die meegesleept moet worden, omdat ze de vooruitgang van de samenleving vertragen.

Deze redenering kan alleen maar tot een economisch dood spoor leiden, zoals Abhjiit Banerjee en Esther Duflo, wiens werk in 2019 werd bekroond met de Nobelprijs voor de Economie, opmerken. Het is jammer dat de voorstanders van het demoniseren van de armen hun werk niet hebben gelezen! Zeggen dat mensen in armoede lui zijn is een twijfelachtig argument, zelfs in termen van de economie die zij als leidraad gebruiken, maar daar zal ik niet op ingaan, want het heeft geen meerwaarde. De mens is niet alleen een Homo Economicus.

Ik stel voor om niet uit te gaan van theorieën die zijn uitgewerkt door hen die kennis en macht hebben, maar van mensen die al lange tijd zijn uitgesloten van de arbeidsmarkt. Zij zijn het die, door hun ervaring van uitsluiting, de valkuilen van het huidige systeem en de te volgen wegen kunnen aanwijzen. Het zou een onherstelbare verspilling zijn hun ervaring en kennis te negeren.

Iedereen wil werk

In tegenstelling tot wat sommige mensen beweren, streven langdurig werklozen – net als alle werknemers – naar duurzaam en waardig werk. Laaggeschoolde werknemers krijgen maar al te vaak onzekere jobs, die hen niet eens uit de armoede halen. Tegelijkertijd roepen politici “jobs, jobs, jobs” zonder rekening te houden met de situatie waarin een werkloze zich verkeert. Dit beleid is vooral ten goede gekomen aan mensen in huishoudens waarvan één lid al werk had en “heeft geleid tot een toenemende concentratie van werklozen in bepaalde huishoudens”, zo vertelt het Federaal Planbureau (2021).

Ze beschuldigen OCMW-praktijken die gewoon werk verschaffen aan begunstigden gedurende de tijd die strikt noodzakelijk is om in aanmerking te komen voor een werkloosheidsuitkering. Bovendien wordt van hen de grootste  flexibiliteit gevraagd en krijgen ze de moeilijkste en vaak slechtst gewaardeerde jobs die hen niet in staat stellen de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien. In haar meest recente verslag haalt het Steunpunt tot bestrijding van armoede de volgende woorden van een werkneemster aan: “Zonder diploma, als vrouw, kun je niets anders doen dan schoonmaken en dat is een onderbetaalde en ondergewaardeerde job”.

Er bestaan echter initiatieven waardoor degenen die het verst van de arbeidsmarkt af staan, toch door hun werk kunnen bijdragen tot het welzijn van allen. Er zijn bedrijven die een economisch project uitvoeren en tegelijkertijd een  sociaal doel nastreven. Er is het project “Buurten zonder langdurige werkloosheid” dat reeds met succes is getest in Frankrijk en nu in België langzaamaan uitgerold wordt.

Al deze initiatieven zijn gebaseerd op één constatering: mensen die van werk zijn uitgesloten, zijn verre van profiteurs. Integendeel, ze willen een job die hen helpt om uit de armoede te geraken en die bijdraagt aan de maatschappij. Hun ambitie moet serieus worden genomen, niet alleen door werkgevers of overheidsinstanties, maar door alle burgers.

We hebben allemaal de verantwoordelijkheid om artikel 23 van de grondwet, dat het recht op arbeid en vrije beroepskeuze – wat sommigen willen aanvechten – garandeert, te respecteren.

Georges de Kerchove is  lid van ATD Vierde Wereld België

ATD Vierde Wereld is een internationale Beweging die samen met mensen in armoede strijdt voor een wereld zonder armoede en sociale uitsluiting.