Deze sector is slechts het topje van de ijsberg van allerlei kapitalistische soorten van platforms.  Maar het is er wel een die ons goed toelaat om de veerkracht te onderzoeken van de arbeiders tegenover de extreme aftakeling van hun arbeidsomstandigheden en verloning.  De koeriers, zeer zichtbaar als ze zijn in het straatbeeld, zijn als het ware een stukje van het stedelijk landschap geworden.  En op die manier werden ze ook het speerpunt van het verzet in Europa.

We zullen als voorbeeld de eerste stakingsoverwinning bekijken in Londen in augustus 2016 waar een golf van andere acties uit is voort gevloeid, met specifieke eisen in verscheidene landen van de EU.  Vervolgens zoomen we in op België en hoe de beweging van koeriers hun deel van dit verhaal schreven.

Tussen 2016 en 2017 vormde Europa het theater van een golf van mobilisaties vooral georganiseerd door de fietskoeriers die maaltijden aan huis leveren. Het uitgangspunt van deze nieuwe collectieven van arbeiders was de eenzijdige en drastische verlaging van de vergoeding door de platforms, als daar zijn: het Amerikaanse Uber, het Engelse Deliveroo en het Spaanse Glovo.

De koeriers hergroepeerden zich uit noodzaak voor een sterkere mobilisatie binnen deze collectieven door sterk gebruik te maken van de sociale media. Zo konden ze zich opwerpen als pioniers in het verzet tegen deze platforms, soms in directe samenwerking met de vakbonden, soms langszij de vakbonden.

In 2017 hebben koeriers niet minder dan 40 gezamenlijke mobilisaties in een vijftiental Europese steden op elkaar kunnen afstemmen

De oprichting en de organisatie van deze nieuwe collectieven zetten vooral de verloning, het statuut en hoe het werk georganiseerd wordt centraal in hun concrete eisen. De eerste vormen van samenwerking zien we in 2013 in verschillende landen, maar vooral vanaf 2016 begint het te lukken. In 2017 hebben koeriers niet minder dan 40 gezamenlijke mobilisaties in een vijftiental Europese steden op elkaar kunnen afstemmen.

De pioniersstaking van Londen

In augustus 2016 ontstond een eerste mobilisatie die als voorbeeld ging dienen voor volgende acties. Elke avond verzamelden koeriers zich voor de zetel van Deliveroo in Londen. De stakers maakten gebruik van sociale media om hun actie kracht bij te zetten. Solidariteit kreeg mede vorm door een participatieve geldinzameling.

Ook is het zo dat de motor- en scooterrijders de capaciteit hebben om een volledige stad lam te kunnen leggen. Van deze mogelijkheid werd door de internationale vakbond Industrial Workers of the World (IWW) gebruik gemaakt om collectieve kracht te ontwikkelen. De staking heeft zeven dagen aangehouden alvorens een overwinning binnen te slepen. De actie heeft uiteindelijk Deliveroo ertoe gedwongen om terug te keren naar de oorspronkelijk manier van betaling in de vorm van een minimum uurloon en dus niet een betaling per opdracht. Dit schrijft econoom Jacques Fressynet hierover: “Zelfs als de vergoeding per uur aan de zwakke kant is, wordt dit door 51% van de ondervraagden als voldoende beoordeeld (tegenover 19% die dit te weinig vinden), dit omdat het hen een bijkomend stuk inkomen verschaft”

Na deze eerst succesvolle mobilisatie beslissen twee vakbonden, de IWGB en de IWW, de bezorgers over heel het Verenigd Koninkrijk te organiseren. Vanaf dan breidt het organisatieniveau zich zowel geografisch uit als over verschillende sectoren heen. Gedurende de daarop volgende maanden is er terreinwinst in meerdere Britse steden, maar ook in nieuwe sectoren waar mensen werken in precaire jobs. De koeriers in Brighton creëren een coalitie met deze laatste groep arbeiders wat uiteindelijk leidt tot de ‘precarious Mayday’-manifestatie voor het Feest van de Arbeid op 1 mei.

Deze eerste Britse stakingen doen allereerst een transnationale beweging ontluiken van koeriers en geprecariseerde werkers, een beweging die zal uitvloeien over heel Europa. Ook een gevolg hiervan is dat er een in oktober 2018 in Brussel een eerste Europese vergadering van de koeriers tot stand komt. De koerier en syndicalist Callum Cant bestempelt deze beweging als een ‘transnationale verzetsgolf’.

Hoe ontwikkelt de beweging zich nu in België? We zullen drie grote fases onderscheiden in de dynamiek die het collectief van koeriers zal doen opstarten en van de organisaties die erop volgen.  Ten eerste de dalende vergoedingsvoorwaarden bij de start-up-pionier Take Eat Easy, hieruit zal het collectief ontstaan.  Ten tweede de verplaatsing van de klantenservice van Deliveroo Belgium, waaruit de structuur zal groeien. Ten slotte en bovenal de verplichting voor de bezorgers om het statuut van zelfstandige aan te nemen met daarbij horend de vergoeding per bestelling, wat de strijd in gang zal zetten.

De collectieven en hun acties in België

Take It Easy (TEE) is een van de eerste platforms van maaltijdleveringen geweest in België.  En het zijn de dalende vergoedingsvoorwaarden die dit bedrijf voorstelde die aan de wieg lagen van het eerste ‘Koerierscollectief’ eind maart 2016. Het ging uit van een Facebookgroep die in 2015 opgestart werd.

Twee maanden eerder, in januari 2016 stelt de Société mutuelle pour artistes (Smart), een coöperatieve van freelancers de verfoeilijke arbeidsomstandigheden van de koeriers aan de kaak en zet onderhandelingen op om commerciële afspraken tot stand te brengen met de platforms. In mei van datzelfde jaar tekent Smart een overeenkomst met TEE en Deliveroo.

Het staat de koeriers toe om een statuut van loontrekkende te verkrijgen met een minimum tewerkstelling van drie uur (en het loon dat bij die drie gewerkte uren hoort) en om van rechten van sociale zekerheid en de toepassing van de arbeidswetgeving te kunnen genieten: ongevallen tijdens het werk worden gedekt, toegang tot collectieve onderhandeling voorzien, enzovoort. Dan, in juli 2016, verklaart TEE in gerechtelijke vereffening te gaan. Een groot aantal Belgische koeriers zit bijgevolg zonder werk, terwijl Deliveroo zijn activiteiten uitbreidt om het marktaandeel van TEE op te pikken. Van zijn kant gaat Smart de schikking van de commerciële garanties en betaling van de lonen en premies van 400 koeriers ter harte nemen (ONSS) .

Midden zomer 2017 kondigt Deliveroo de verhuis van zijn klantendienst naar Madagaskar aan.  Het is het enige echte, persoonlijke aanspreekpunt dat de koeriers hier hebben. Er werd een algemene vergadering bijeen geroepen waar het collectief een structuur opzette en verbinding opzocht met enkele vakverenigingen, in het bijzonder met de CNE (de Franstalige Christelijke bediendenvakbond) en ACV Transcom. Bij deze vergadering kwamen een dertigtal koeriers samen, wat al aantoont hoe moeilijk het is om deze randgroep te mobiliseren.  Ondanks dat dit initiatief niet massaal werd opgevolgd, zorgde het er wel voor dat open onderhandelingen tussen de CNE en Deliveroo over de licentievoorwaarden van acht arbeiders werden aangezwengeld.

Uiteindelijk sneuvelt in oktober 2017 de overeenkomst tussen Smart en Deliveroo. Het bedrijf wil de koeriers dwingen het statuut van zelfstandige aan te nemen en verplichten te werken volgens vergoeding per bestelling.  Dit zet het collectief aan tot strijd.  Betogingen, stakingen en bezettingen van lokalen van Deliveroo vinden plaats eind 2017 en begin 2018. Het Koerierscollectief verweert zich tegen deze gang van zaken en zet zich schrap voor het behoud van de oorspronkelijke arbeidsvoorwaarden van Smart.  De eisen van het collectief luiden als volgt: minimale garanties die gelijklopend zijn met het minimum uurloon, het meenemen van sociale bijdragen, een verzekering bij arbeidsongevallen, een onkostenvergoeding voor het fietsonderhoud en voor het telefoongebruik, een gelijkwaardige behandeling van de koeriers bij het toewijzen van de opdrachten alsook het creëren van een overlegcomité tussen Deliveroo en het Collectief.

De strijd versterkt zich dag na dag tijdens de eerste maand van 2018: op 8 januari betogen een dertigtal koeriers in het centrum van Brussel opnieuw tegen het project dat de directie van Deliveroo wil doordrukken. De beweging wint aan kracht op 13 januari met een staking die expliciet gesteund wordt door het Brussels federaal parlementslid Gilles Vanden Burre (Ecolo) en door de regionale Interprofessionele ABVV van Luik. Het Collectief vraagt aan de restaurants om niet meer te werken met de app van Deliveroo.  Een vijftiental etablissementen volgen de stakers hierin en besluiten te stoppen met de app.  Ook in Mechelen, Antwerpen, Gent en Luik vinden er acties plaats.  Op 24 januari bezetten 15 à 20 koeriers de Brusselse zetel van Deliveroo.  De politie, vergezeld van een deurwaarder, begeeft zich ter plaatse maar grijpt niet in.

Uiteindelijk kiest het bedrijf in februari 2018 voor het peer-to-peer-model en bezegelt daarmee de nederlaag van het collectief.  Door geen welomschreven statuut voor de werkers uit de bus te laten komen, wordt een juridische schemerzone in stand gehouden.

Door geen welomschreven statuut voor de werkers uit de bus te laten komen, wordt een juridische schemerzone in stand gehouden

Na deze intense periode van actie voeren tijdens het begin van 2018 ontstaat er in de schoot van CSC een specifieke syndicale afdeling onder de naam ‘United Freelancers’ (UF). Een nieuwe fase in de loop van de georganiseerde strijd tekent zich af.  UF spitst zich vooral toe op het terrein van het juridische, in het bijzonder op de kwestie van het tewerkstellingsstatuut.

Het doel van deze vernieuwde syndicale aanpak is om de platformwerkers en alleen werkende zelfstandigen in alle sectoren te vertegenwoordigen, om ze tijdens acties informatie en diensten aan te reiken, en tijdens acties symbolische, logistieke en structurele steun te verlenen. Van de kant van de ABVV kan de mogelijks tragere reactie om zich op dit terrein te begeven, verklaard worden door het feit dat de betreffende beroepsactiviteit onder verschillende bevoegdheden valt: drie beroepscentrales zijn betrokken bij het leveren van maaltijden namelijk die van voeding, transport en horeca.

Gelijklopend hiermee gaat een vertegenwoordiger van Mouvement ouvrier chrétien (MOC), de Waalse tegenhanger van Beweging.net, aan de slag met een campagne tegen precair werk en zet vanaf 2019 het collectief ‘Coursiers en lutte’ op. Centraal staat de discriminatie van geracialiseerde arbeiders en de strijd voor mensen zonder papieren. Er wordt rekening gehouden met het verschuivende profiel van de werkkrachten: dit  valt minder en minder onder de noemer ‘witte studerende jeugd die houdt van fietsen’, zoals een verantwoordelijke omschreef tijdens een onderzoeksgesprek.

Ze vervolgt: “de sector van maaltijdbezorgers wordt gekenmerkt door niet-witte koeriers, nieuwkomers, personen die uitgesloten werden in het onderwijs of op de arbeidsmarkt.”  Het is zeer ingewikkeld om een mobilisatie van de grond te krijgen omwille van een veelheid aan redenen, aan obstakels.  Het feit dat het om een kwetsbare groep gaat omdat ze migrant zijn en/of geen papieren hebben.  Het grote verloop van deze arbeidskrachten.  Het feit dat er geen concrete figuur aan het hoofd van deze bedrijven staat om de woede op te richten.  De veelvuldige ervaringen van uitbuiting die werd ondergaan en die leiden naar ontslag.  Het wantrouwen tegenover de instituten.  Maar ook stellen we vast dat het steeds moeilijker werd voor de koeriers om zich te mobiliseren tijdens de opeenvolgende lockdowns van 2019.

Onlangs nog, in december 2022, zag in Brussel het ‘Maison des Livreurs’ het daglicht: het resultaat van een samenwerking tussen koerierscollectieven en spelers binnen de vakbondskring.  Drie dagen per week wordt er hoofdzakelijk raad en vertegenwoordiging aangeboden aan wie er over de vloer komt en om hulp verlegen zit.  Evengoed dat collectieve mobilisatie het doel is om aan machtsverhouding te winnen, behoort de individuele hulp tot de eerste stappen, zoals een van de militanten het ons uitlegde op een bijeenkomst: “Nu deze plek meer gekend is, komen de koeriers naar hier om hun situatie uit te leggen.  Meestal is het probleem waarmee ze te maken hebben het blokkeren van een rekening.  We nemen dan contact op met het platform.  Maar dat is moeilijk omdat ze liever geen open communicatie met ons willen.”

Krachtsverhoudingen en Europese wetten

Voor zover de platforms reageren, gebeurt dit wanneer een staking hen ertoe gedwongen heeft en dan nog is de reactie vooral ingegeven om de gemoederen wat te bedaren.  Ze wijken niet af van hun lijn en blijven beslissingen nemen op een eenzijdige manier.  Enkel de eerste stakingsgolf van Londen (2017-2018) heeft iets opgeleverd.  Daarna is het slechter geworden!

In 2019 hebben de verslechterde werkomstandigheden en verlaagde vergoedingen in heel Europa meer en meer geleid naar situaties van discriminatie, racialisering en van nauwelijks overleven, vaak in combinatie met het ontbreken van officiële papieren.  Het is een bevolkingsgroep die moeilijker dan voordien te mobiliseren valt en zodoende is er een sterke terugval van collectieve actie vast te stellen, zelfs als de pandemie de woede en ontevredenheid bij de koeriers had kunnen aanwakkeren.

En het is net in deze periode van moeizame mobilisatie dat er voor de volgende Europese verkiezingen in juni 2024 een richtlijn nodig is om het platformwerk op een deftige manier te regelen.

De band tussen beschermde loontrekkenden en geprecariseerde arbeiders, evenals de band tussen de verschillende precaire sectoren onderling, is van levensgroot belang

Hoe de uiteindelijke wettekst eruit zal zien, zal alleen maar afhangen van de machtsverhoudingen tussen aan de ene kant de platforms, die met hand en tand lobbyen bij de betrokken overheden en de Europese instellingen, en aan de andere kant de laag van werkers die, zoals we hier hebben vastgesteld, meer en meer op hindernissen botsen.

Deze complexe situatie daagt ons uit om op een strategische wijze de rekening te maken. Om uit de impasse te geraken, moeten we de strijd uitbreiden naar andere precaire sectoren om aan machtsopbouw te doen. De band tussen beschermde loontrekkenden en geprecariseerde arbeiders, evenals de band tussen de verschillende precaire sectoren onderling, is van levensgroot belang om een efficiënte organisatie voor de verdediging van de platformwerkers uit de grond te kunnen stampen.

Deze tekst verscheen op Agir par la culture.