1. Luister naar wetenschappers

Sinds de uitbraak in 2002 van SARS, een coronavirus, hebben wetenschappers ons herhaaldelijk gewaarschuwd voor een nieuwe pandemie. In 2016 plaatste de Wereldgezondheidsorganisatie coronavirussen in de top acht van virale bedreigingen, waarvoor meer onderzoek nodig was.

Er kwam geen onderzoek omdat er voor Big Pharma op dat moment geen winstverwachtingen waren. Daardoor waren we in 2020 totaal onvoorbereid op de komst van SARS-CoV-2, de nieuwste coronavirus.

Ook toen de pandemie uitbrak werd nauwelijks geluisterd naar de virologen. Zij hadden voorspeld dat de verspreiding exponentieel zou verlopen en dat er snel moest ingegrepen worden. Ondanks het feit dat slechts een kleine minderheid van de besmette personen ernstig ziek wordt, zou de bestaande capaciteit van de IC-bedden wellicht niet volstaan.[1] De virologen kregen helaas gelijk.

“Als er één ding is dat de pandemie heeft aangetoond dan is het wel het gevaar dat de waarschuwingen van deskundigen worden genegeerd”.

De vaccinatiecampagne werd en wordt ondermijnd door de grootst mogelijke anti-wetenschappelijke nonsens. Die wordt vooral vanuit extreemrechtse hoek verspreid. Dat gebeurt vaak heel gesofisticeerd en er worden heel wat financiële middelen tegen aangegooid.

Foto: Jernej Furman, Flickr / CC BY 2.0

Tegen het einde van dit jaar zullen we meer dan 12 miljoen coviddoden tellen.[2] Een groot deel daarvan had kunnen vermeden worden. “Als er één ding is dat de pandemie heeft aangetoond”, aldus de Financial Times, “dan is het wel het gevaar dat de waarschuwingen van deskundigen worden genegeerd”.

De laatste jaren waarschuwen klimaatwetenschappers ons voor de onvoorzienbare en onherstelbare gevolgen als we de uitstoot niet snel en drastisch verminderen. Die ernstige waarschuwingen vertalen zich nog steeds niet in afdoende maatregelen. Integendeel, volgens de VN zal de koolstofuitstoot in 2030 met 16 procent zijn gestegen, in plaats van met de helft te zijn gedaald. Die halvering is nodig om de opwarming van de aarde onder de overeengekomen limiet van 1,5°C te houden. De VN waarschuwt voor een opwarming van 2,7°C op basis van de nationale doelstellingen die nu zijn vastgesteld.

Les één: als we de waarschuwingen van de experten in de wind slaan dan zal ons dat heel zuur opbreken.

2. Zie de ernst en de draagwijdte onder ogen

Voor een groot deel van de wereldbevolking is de impact van de coronacrisis groot geweest: gedwongen quarantaine, avondklok, sluiting van scholen en hele economische sectoren, overrompeling van ziekenhuizen, enz.

Dat is best wel heftig maar slechts een voorproefje van wat ons mogelijk te wachten staat met de klimaatontaarding. De pandemie is van tijdelijke aard terwijl de gevolgen van de klimaatopwarming blijvend zullen zijn. Op lange termijn is de klimaatcrisis de grootste bedreiging voor onze gezondheid. Maar dan wel zonder optie op een vaccin of geneesmiddel.

Het kan de hele wereldorde overhoop gooien en de planeet onomkeerbare schade toebrengen. Nu al zijn de gevolgen van de extreme weersomstandigheden verwoestend. Dat zal alleen maar toenemen. De pandemie kostte ons ongeveer 16.000 miljard dollar. De factuur van de klimaatcrisis kan oplopen tot meer dan 500.000 miljard dollar.

Op lange termijn is de klimaatcrisis de grootste bedreiging voor onze gezondheid. Maar dan wel zonder optie op een vaccin of geneesmiddel.

Sommige mensen dachten tot voor kort dat hun regio wel gespaard zou blijven van de klimaatopwarming. De extreme bosbranden en regenrampen van de voorbije zomer hebben deze illusie aan diggelen geslagen. Tegen 2060 zouden ongeveer 1,4 miljard mensen klimaatvluchtelingen kunnen zijn en tegen 2100 is allicht een vijfde van de wereldbevolking op de vlucht als gevolg van de stijgende zeespiegel.

De tweede les, die samenhangt met de eerste, is dat we goed de ernst en de draagwijdte moeten onder ogen zien van wat op ons afkomt.

3. Geld is geen probleem

Om de wereld te behoeden van een klimaatontaarding is een complete energietransitie nodig die veel groter en sneller is dan alle voorgaande uit de wereldgeschiedenis. In de komende 30 tot 50 jaar zal 90 procent of meer van de wereldenergie die nu op basis van fossiele brandstoffen wordt geproduceerd, moeten geleverd worden door hernieuwbare energiebronnen, kernenergie[3] of fossiele-brandstofcentrales die hun afval begraven in plaats van het uit te stoten.

Tegen 2060 zouden ongeveer 1,4 miljard mensen klimaatvluchtelingen kunnen zijn en tegen 2100 is allicht een vijfde van de wereldbevolking op de vlucht als gevolg van de stijgende zeespiegel.

Dat betekent dat op korte termijn niets minder dan een volledige transformatie van onze economie en samenleving nodig is om een klimaatcrisis te voorkomen.

Bron: PublicDomainPictures.net

Onhaalbaar en onbetaalbaar? Jarenlang hebben ze ons wijsgemaakt dat we boven onze stand leven, dat er is geen geld is. De gezondheidszorg was te duur, de werkloosheidsuitkeringen te royaal, de lonen te hoog en voor sociale of culturele zaken was er gewoon geen geld. Het overheidsdeficit en de schulden moesten zo laag mogelijk en daarom moest er op alles en nog wat bespaard worden.

De coronacrisis maakte een eind aan dat fabeltje. Plots leek er wel geld te zijn en niet zo’n klein beetje. Het afgelopen anderhalf jaar gaven de overheden miljarden euro’s uit alsof het snoepjes waren. Het hele monetaire en financiële systeem werd gericht op het ondersteunen van de economie en het behoud van de koopkracht.

In totaal spendeerden de overheden wereldwijd 16.000 miljard dollar aan steunmaatregelen. Dat is 105 maal zoveel als de jaarlijkse ontwikkelingshulp. “Als er in 2020 plots duizenden miljarden beschikbaar zijn om de economie en de grote bedrijven te redden, waarom zou het dan onmogelijk zijn om de planeet te redden?”, vraagt Michel Collon zich terecht af?[4]

“Als er in 2020 plots duizenden miljarden beschikbaar zijn om de economie en de grote bedrijven te redden, waarom zou het dan onmogelijk zijn om de planeet te redden?”

Volgens Energy Transitions Commission, een prestigieuze denktank over de klimaatopwarming, is er jaarlijks minder dan 1 procent van het wereld bnp[5] nodig om tegen het midden van deze eeuw koolstofneutraal te zijn. Dit is een onbeduidend bedrag om de wereld te behoeden voor catastrofale klimaatveranderingen. Ter vergelijking, in 2020 was het geheel aan stimuleringsmaatregelen[6] in de rijke landen naar schatting goed voor meer dan 30 procent van het bnp.

Les drie: De samenleving moet met dezelfde urgentie en op dezelfde allesomvattende schaal reageren op de klimaatcrisis.

4. Met de marktwerking redden we het niet

De staat is inefficiënt en de vrije markt lost alles op, dat was het dogma van de afgelopen veertig jaar. Het beste wat men bijgevolg kon doen was zoveel mogelijk privatiseren en dereguleren.

Tijdens de coronacrisis faalde de markt echter compleet. Dat kwam in het begin van de pandemie pijnlijk aan het licht door schaarste aan mondmaskers en ander beschermingsmateriaal. Gelukkig kon China toen heel wat acute tekorten opvangen. Een tweede keer werd dit dramatisch zichtbaar bij de trage productie van de vaccins in de aanvangsfase en daarna in de schandalige verdeling van de vaccins wereldwijd.

De private sector en de marktwerking zijn niet in staat zijn om bestaand productiepotentieel optimaal te benutten en om prioriteit te geven aan de meest urgente behoeften.

Het maakt andermaal duidelijk dat de private sector en de marktwerking niet in staat zijn om bestaand productiepotentieel optimaal te benutten en om prioriteit te geven aan de meest urgente behoeften. Heel wat dienstverleningen vragen nu eenmaal grootschalige investeringen die niet rendabel zijn als men ze toegankelijk wil maken voor iedereen.[7]

Tegenover het falen van de markt zagen we tijdens de pandemie een dramatische terugkeer maar ook eerherstel van de publieke overheid. Voor iedereen werd het zichtbaar dat alleen de staat een crisis van dergelijke omvang kan beheersen en overwinnen.

Belangrijke sectoren van de economie werden probleemloos geheel of gedeeltelijk genationaliseerd. Volgens de Wallstreet Journal waren de economische stimulusmaatregelen in de VS “de grootste stap op weg naar een centraal geplande economie die Amerika ooit heeft gezet”.

Tot op heden heeft men de aanpak van de klimaatopwarming voornamelijk aan de marktwerking overgelaten: de handel in emissierechten, koolstoftaksen, ontwikkeling van groene technologie op basis van marktwerking, enz. Het is duidelijk dat we er op die manier niet zullen geraken.

“De klimaatverandering is het grootste voorbeeld van marktfalen dat we ooit hebben gezien.”

Voldoende groene en goedkope energie moet daarentegen een publieke dienstverlening worden, net zoals de CO₂-arme infrastructuur en technologie die nodig zijn om die energie te leveren. In het verleden deden overheden dit voor andere publieke diensten zoals defensie, volksgezondheid, onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, …

Stern Review, een lijvig dossier gemaakt in opdracht van de Britse overheid, windt er geen doekjes om: “Klimaatverandering vormt een unieke uitdaging voor de economie: het is het grootste voorbeeld van marktfalen dat we ooit hebben gezien.”

Les vier: om de klimaatcrisis te overwinnen moeten we net zoals bij de coronacrisis breken met het marktfundamentalisme.

5. Eigen volk eerst is kortzichtig

De vaccinatiecampagne wordt gekenmerkt door schandalig hamstergedrag van de rijke landen. Daardoor worden de mensen uit de landen van het Zuiden amper of veel te laat gevaccineerd. Volgens de VN hadden de 30 armste landen op 30 augustus slechts 2% van hun bevolking ingeënt terwijl dat in landen met een hoog inkomen 57% was.

Onze hoge vaccinatiegraad geeft ons misschien een veilig gevoel, maar dat is een illusie. Ongevaccineerde mensen zijn namelijk een bron van nieuwe varianten. Regio’s waar de inentingsgraad laag is kunnen gemakkelijk brandhaarden worden omdat het virus dan zoveel kwetsbare gastheren heeft om aan te vallen. Hoe langer mensen ongevaccineerd blijven, hoe waarschijnlijker het is dat zich nieuwe Covid-varianten ontwikkelen die resistent zijn tegen de vaccins.

Tedros, de secretaris-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), bestempelt het vaccinnationalisme als kortzichtig: “Niemand is veilig totdat iedereen veilig is”.

Net zoals het coronavirus stoort ook de klimaatopwarming zich niet aan landgrenzen.

Met de houding ‘ieder voor zich’ zal het in elk geval niet lukken. Om de pandemie te overwinnen is internationale samenwerking en coördinatie noodzakelijk. “Alleen de toepassing van de beginselen van universaliteit en rechtvaardigheid zal volstaan om de wereld in staat te stellen om samen uit deze crisis te geraken”, aldus een rapport van de WHO.

Deze verpleegster laat zich door een collega vaccineren met het in Brazilië ontwikkelde Sinovac-vaccin. Foto: Governo de Estado de São Paulo/CC SA 2:0

Net zoals het coronavirus stoort ook de klimaatopwarming zich niet aan landgrenzen. Maar voor de landen van het Zuiden is de situatie op dat vlak nog schrijnender.

De armste landen hebben het minst bijgedragen aan de klimaatverandering. Zo werd de laatste 25 jaar bijna 50 procent van de wereldwijde uitstoot veroorzaakt door de rijkste 10 procent van de wereldbevolking. Zij stootten per persoon 18 maal zoveel uit als de 50 procent armsten.

Desondanks zullen zij er wel de grootste gevolgen van dragen. Een recente studie van de Wereldbank schat dat tegen 2050 minstens 140 miljoen mensen uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika hun land zullen verlaten als gevolg van klimaatstress.

Als we nog niet in staat zijn om de wereld snel te vaccineren, hoe zullen dan we dan in staat zijn om de klimaatcrisis op te lossen?

En dat zijn nog voorzichtige schattingen. Als tegen het eind van deze eeuw mogelijk een vijfde van de wereldbevolking op de vlucht zal slaan voor het klimaat, dan zullen honderden miljoenen ervan proberen Europa te bereiken.

Om een klimaatramp te voorkomen zijn minstens twee zaken nodig. Net zoals bij de pandemie is internationale samenwerking onontbeerlijk. Die samenwerking is zeker nodig tussen de twee grootste uitstoters: China en de VS. Het laatste wat we nu nodig hebben is het aanwakkeren van een nieuwe Koude Oorlog tegen China.

Ten tweede moeten de landen die het meest verantwoordelijk zijn voor de uitstoot hun historische verantwoordelijkheid opnemen. Dat betekent dat zij het meest inspanningen moeten leveren en daarnaast middelen ter beschikking stellen aan de landen van het Zuiden. De komende top in Glasgow zou hierover uitsluitsel moeten geven. Er is hier in elk geval nog veel werk aan de winkel.

Als we nog niet in staat zijn om de wereld snel te vaccineren, hoe zullen dan we dan in staat zijn om de klimaatcrisis op te lossen? Les vijf ligt voor de hand: schuif het nationalisme opzij en ga voor solidariteit en internationalisme.

Notes:

[1] Mann M, The New Climate War, New York 2021, p. 239.

[2] De cijfers zijn afkomstig van het Instituut voor gezondheidsstatistieken en evaluatie (IMHE) van de Universiteit van Washington. Ze liggen in dezelfde orde van grootte als de schatting van The Economist. De officiële cijfers zijn in veel landen een serieuze onderschatting van de reële sterftecijfers als gevolg van COVID-19.

[3] Kernenergie is niet aangewezen omwille van te duur, het risico op nucleaire rampen en het gevaarlijk afval dat eeuwen moet gestockeerd worden.

[4] Collon M., Planète malade. 7 leçons du Covid. Tome 1 : Enquête, Brussel 2020, p. 227.

[5] Bnp staat voor Bruto Nationaal Product. Dat is wat we met zijn allen jaarlijks aan rijkdom produceren.

[6] Het gaat over zowel de fiscale maatregelen (rechtstreekse overheidssteun aan bedrijven, gezinnen, enz.) als de monetaire maatregelen (Centrale banken die geld in de financiële markten pompen).

[7] Klein N., On Fire. The Burning Case for a Green New Deal, Londen 2019, p. 81.