Interview -

Uithuiszettingen tijdens een pandemie, het falen van de private woonmarkt in Berlijn

Katharina Graf, PR-verantwoordelijke van de Berlijnse beweging Deutsche Wohnen & Co enteignen, vertelt dat er dit jaar alleen al in de Duitse hoofdstad enorm veel mensen uit hun woonst gezet zijn. De beweging strijdt voor een minder door de markt gereguleerd woonbeleid en betaalbare huurprijzen voor iedereen. “Gedaan met de huurwaanzin, speculatie door vastgoedinvesteerders en uithuiszettingen.”

vrijdag 30 oktober 2020 11:24
Spread the love

 

Onlangs werd het internationaal bekende anarchistisch-feministische huisproject Liebig34, dat sinds de jaren 90 bewoond werd, ontruimd in de Berlijnse wijk Friedrichshain. Het door vele media benoemde linksradicale, zelfgeorganiseerde project diende als een safe space voor iedereen die het slachtoffer was (geweest) van discriminatie in het huidige patriarchaat. Iedereen was welkom, behalve cis-mannen.

Omdat vastgoedspeculant Gijora Padovicz het contract  in 2018 – uit winstbejag – beëindigde, moesten de bewoners eigenlijk toen al vertrekken. Toch bleven ze, al vechtend tegen het patriarchaat, het kapitalisme, het Berlijnse woonbeleid en de grote vastgoedspeculanten die volgens de groep Monopoly in de stad spelen.

Totdat begin oktober de 57 bewoners van Liebig34 uit hun woonst werden gezet. Twee weken later bericht de Duitse onafhankelijke nieuwswebsite die Taz dat de renovatiewerken aan het gebouw al in volle gang zijn.

“Berlijn moet nu voor de zoveelste keer afscheid nemen van een plek die de stad sinds de val van de Muur zo interessant maakte. Het zijn niet de grote kantoorgebouwen die de stad doen bruisen, maar de open ruimtes, zelfgeorganiseerde structuren, cultuur en de politieke bewegingen van onderuit”, bericht die Taz. “Ook buurtcafé Syndikat werd in augustus ontruimd, een ontmoetingsplaats die 35 jaar symbool stond voor de linkse scene in Berlijn. In 2018 moesten ook zij vertrekken op aanmanen van vastgoedreus Pears Global. Voornamelijk de linkse scene wordt getroffen”, stelt Graf.

Een politieke verantwoordelijkheid?

Graf vertelt dat er meer uithuiszettingen zijn dan ooit tevoren in Berlijn. Volgens haar verandert er niets, omdat politici vasthouden aan wetten die een op winst gerichte, kapitalistische marktlogica volgen. “Ze verschuiven het probleem en de verantwoordelijkheid naar de huisbazen en dat is op zich merkwaardig, want Berlijn heeft een links-progressieve Senaat. Als de markt regeert, maakt het duidelijk niet uit wie in de regering zit.”

Toch is er wel solidariteit vanuit de regering. De partijen Die Linke en Die Grüne steunen volgens haar wel de beweging en hebben ook publiekelijk hun steun betuigd ten opzichte van Liebig34. “Toch menen ze niets te kunnen veranderen omdat de wetgeving betreffende huisvesting zo beschermd is en zich afspeelt op statelijk niveau.”

Desondanks stelt Graf dat het een politieke kwestie is. “Als de wil er is, kunnen ze er iets aan veranderen. Duits sociaal wetenschapper Andrej Holm vertelde daarover in een interessant interview, waarin hij de juridische kwestie en de politieke onwil in het Berlijnse woonbeleid- en geschiedenis ter discussie stelt”, vertelt Graf ons.

Holm stelt in het artikel dat bezette panden zoals Liebig34 niet zo illegaal zijn als velen schijnen te denken. Volgens hem leidt de huidige wetgeving tot een historische paradox. In 1990 was er een politieke wil om de bezette huizen te legaliseren en hun bewoners er permanent te laten verblijven door eigenaars de opdracht te geven huurcontracten op te stellen. Nu verschuift de politiek de verantwoordelijkheid naar de eigenaars, die via een juridische procedure een oplossing moeten vinden.”

De rechtsspraak volgt volgens hem in de eerste plaats de redenering van de eigenaar. Maar vanuit politiek oogpunt is het een breuk met een akkoord dat dertig jaar geleden is gesloten tussen politici en private investeerders. Het conflict in de Liebigstraße is daarom ook voor Holm geen juridisch, maar vooral een politiek probleem. “Politici keken lang niet om naar het probleem en trachten nu hun eigen falen achter het wettelijke kader van het uitzettingsbevel te verbergen.”

“In het publieke debat”, gaat Holm verder in het artikel, “worden verschillende zaken door elkaar gehaald. Je kan geweld en misdaden vervolgen, maar dit zijn geen redenen om hele gemeenschappen hun verblijfsrecht te ontnemen en ze op straat te zetten. Er wordt vaak een verband gelegd, waardoor de onterechte gedachte ontstaat dat als deze mensen op straat amok maken, hun recht op onderdak eraan moet geloven. Dat is in strijd met onze democratie.”

Een stap in de goede richting, maar niet voldoende

“Vanuit Deutsche Wohnen & Co enteignen hebben we een drastische verandering in het woon- en huurbeleid voor ogen. Toen onze campagne aan belang won, is er bijvoorbeeld een nieuwe wetgeving gekomen, de Mietendeckel (huurplafond, een bepaalde grens in huurprijs mag niet overschreden worden, red.).”

De wet is maar vijf jaar geldig en volgens Graf wordt daarmee tijd gerekt voordat de leemtes in het – door jarenlang wanbeheer – mislukte woonbeleid radicaal worden aangepakt. Hoewel de wet een verregaande regulering in de huurprijzen inhoudt en wel degelijk een verbetering is, is het volgens haar niet voldoende. “Ze pakt symptomen aan en niet de oorzaak.”

Graf legt uit dat het evenwicht tussen vraag en aanbod op de woonmarkt volledig verstoord is. “Het aanbod is te laag en dan vooral in het goedkopere segment van de markt. Bij gebrek aan alternatief accepteren mensen vaak hoge huren, alsook de frequente huurverhogingen die in verschillende contracten ingeschreven staan. Er moet geïnvesteerd worden in een groter aanbod aan betaalbare woningen en dit gaat niet in een zuivere markteconomie, aangezien die huurprijzen vaak het vermogen van zelfs normale inkomensgezinnen overstijgen”, gaat Graf verder.

Tenslotte vallen nieuwbouwwoningen buiten de wet van de Mietendeckel. “Grote vastgoedbedrijven moderniseren hun gebouwcomplexen, plaatsen er nieuwe, luxueuze badkamers in en verhogen nadien de huurprijs sterk.”

Gentrificatie en een pandemie

Deze moderniseringen, meer bepaald het probleem van gentrificatie, is opvallend in Berlijn. “In Friedrichshain was het al langer duidelijk, maar nu ook in Neukölln. De voorheen erg arme, onpopulaire buurt met een vliegveld in het centrum, wordt nu volledig gemoderniseerd. Mensen met weinig of geen geld worden verdrongen.”

Graf vertelt dat het echt niet gemakkelijk is om nog een betaalbare woning te vinden in Berlijn. “Er zijn gigantische wachtlijsten voor de plaatsen waar nog aan een normale prijs gehuurd kan worden.”

Bovendien wordt sociale huisvesting volgens haar steeds schaarser, omdat de in de jaren 90 opgestelde privécontracten tussen de overheid en private eigenaars na een bepaalde duur aflopen. “Op het einde van het contract zijn de investeerders vrij om te doen wat ze willen. Er zijn natuurlijk ook publieke huisvestingsmaatschappijen, maar in totaal zijn dat er maar zes. Zij bezitten ook veel minder dan het aantal appartementen dat de private investeerders bezitten.”

“Ook sinds de coronacrisis is het er niet op vooruitgegaan. Politici beloofden niemand uit huis te zetten, omdat ze mietschulden (huurschulden, red.) toelieten. Dit laatste betekent eenvoudigweg dat je in een opstapeling van schulden terechtkomt, wanneer je de huur niet betaalt. Hoewel vanaf november de huurprijzen die het huurplafond volgens de Mietendeckel overstijgen, verlaagd worden, lost dat nog niet veel op. Mensen die hun job verloren tijdens de crisis, zullen na zes maanden nog steeds niet kunnen betalen.”

“En dan nog, we zitten midden in een pandemie en nog steeds worden mensen uit hun woonst gezet. De wetten en mensen die die uithuiszettingen in gang zetten, geven niets om mensen, maar alleen om hun private belangen ”, aldus Graf.

Buitenproportioneel politieoptreden wijst op grote belangen woonmarkt

Graf verwijst vervolgens op de massale inzet van politieambtenaren bij de ontruiming van Liebig34. “Zo wordt duidelijk hoeveel de woonmarkt waard is. De private investeerders worden in grote mate beschermd door de wet en het politie-instituut, terwijl mensenrechten en het recht op huisvesting genegeerd worden.”

“Bij de ontruiming van Liebig34 waren helikopters aanwezig en er werd zelfs gedreigd om die Spezialeinheit (speciale eenheden, red.) in te zetten. Dan begin je je toch echt af te vragen of ze van plan zijn op de demonstranten en activisten te schieten? Dagen op voorhand werd de omgeving ook al veiliggesteld en werd politie ingeschakeld om alles voor te bereiden”, zegt Graf.

“Het is bizar dat ze 1.500 politieagenten inschakelen – er waren er zelfs, voor de zekerheid, 5.000 beschikbaar -, voor de uithuiszetting van vijftig mensen en duizend demonstranten, en dat er bij de bestorming van de Reichstag (het Duitse parlement, red.) eind augustus bij wijze van spreken maar drie agenten waren. Er waren dat weekend ongeveer 38.000 demonstranten aanwezig, onder wie ook duizenden met extreemrechtse sympathieën die met de rood-wit-zwarte vlag van Nazi-Duitsland stonden te zwaaien”, concludeert ze.

Een sociale wooneconomie, de oplossing?

Als deel van de oplossing van het probleem van de overheersende marktlogica in het woonbeleid, wil Deutsche Wohnen & Co enteignen aan de hand van een Volksbegehren (referendum, red.) 240.000 huizen deprivatiseren. We gaan nu naar de tweede fase van de voorbereidingen en voor die fase hebben we 100.000 handtekeningen nodig, wat gelijk is aan zeven procent van de Berlijnse stemgerechtigden. De eerste stap was het verzamelen van ongeveer 25.000 handtekeningen en uiteindelijk hadden we er 71.000”, vertelt Graf.

De beweging wil een radicale verandering in de manier waarop de huizen en appartementen beheerd worden, door de huurders. “We hebben een aantal concepten en ideeën uitgeschreven, omdat het nog nooit eerder op deze manier georganiseerd werd”, zegt Graf.

Ze vertelt dat ze op de website een soort van discussiebestand hebben geüpload met geschetste en voorlopige ideeën voor de specifieke aanpak, waaronder de invulling van de ruimte die vrij zou komen. “Gedecentraliseerde opvang voor vluchtelingen, safe spaces, jeugdcentra, eender wat Berlijn levendig houdt. En dat bestand is nog niet afgerond, we houden de discussie gaande met iedereen die wil bijdragen”, zegt Graf.

“We streven hierin naar een democratisch proces, waarin transparantie key is en iedereen mee kan beslissen over wat er met de appartementen gebeurt. Een democratisch zelfbestuur waarbij huurders, de regering, sociale werkers en de stad in gelijke mate betrokken zijn. De Berliner zou als mede-eigenaar mee beslissen wat er met zijn stad gebeurt.”

Net omdat het nooit eerder op deze manier werd georganiseerd, lijkt het volgens Graf misschien radicaal. “Maar de huizen en appartementen zouden zo onder een veel grotere bescherming vallen dan wanneer ze alleen de staat toebehoren. In het verleden hebben we al veelvuldig gezien dat de overheid deze woningen, als het hen beter uitkomt, op elk moment kan doorverkopen. Dit gebeurde voortdurend gedurende de jaren negentig en in het eerste decennium van de 21e eeuw. Enorm veel woonsten werden verkocht aan private investeerders en de prijzen gingen serieus de lucht in.”

Vervolgens voegt Graf er nog aan toe dat de beweging zich niet richt op sociale huisvestingsmaatschappijen. “Het gaat alleen over de vastgoedbedrijven en investeerders die louter draaien op winst en 3.000 woningen bezitten.”

“De stad is van iedereen”

‘De stad is van iedereen’, is het belangrijkste principe van de beweging. “Het maakt niet uit hoeveel geld je hebt. Iedereen is belangrijk en heeft het recht op onderdak in de stad. Veel conservatieven zijn het daar niet mee eens en vinden dat de mensen die het zich niet kunnen veroorloven, maar moeten vertrekken”, zegt Graf.

Ze schetst het verder met een voorbeeld dat volgens haar een onlogische paradox inhoudt. “Een poetshulp wordt dan niet verwacht in de stad te wonen, maar moet wel elke dag twee uur naar Mitte (stadscentrum Berlijn, red.) pendelen om daar aan het minimumloon kantoren te poetsen. Daar zijn wij het niet mee eens. Er moet een sociale mix zijn, iedereen is welkom.”

Solidariteit bij de Berlijnse bevolking

Ons gesprek eindigt met een vleugje solidariteit en steun van die Berliner. “Op onze Twitterpagina hebben we onlangs een poll aangemaakt, waaruit bleek dat de meerderheid van de mensen onze plannen volledig steunen. We krijgen enorm veel reacties en er is duidelijk nood aan meer gemeengoed, een socialer beleid, een betere organisatie en meer financiering in openbare dienstverleningen. Ook een peiling van de krant der Tagesspiegel, waaraan meer dan 11.000 mensen deelnamen, toonde aan dat 75 procent vond dat de ontruiming van Liebig volledig fout was”, eindigt Graf.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!