Een domper voor België bij het oordeel van het
Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Met een schadevergoeding van 22.750
euro heeft het hof België op de
bon geslingerd. “Onmenselijk” en “onterend” is de manier geweest waarop de
Belgische autoriteiten een Roma-familie in 2011 hebben behandeld.

De familie die vanuit Servië via Frankrijk in België terechtkwam,
vond in maart 2011 onderdak bij een opvangcentrum in Sint-Truiden. De familie
telde drie kinderen van 4, 7 en 10 jaar, waarvan het oudste met een handicap. “Later
op het jaar beviel de moeder van een vierde kind”, schreef De Morgen op dinsdag 7 juli 2015.

In september moest de familie het opvangcentrum verlaten,
waarna het recht op materiële steun kwam te vervallen, vervolgde de krant. De
familie kwam op straat terecht en kreeg vier weken lang geen opvang aangeboden. Dit
werd door Fedasil besloten. Deze Belgische federale instelling verzorgt de opvang
en begeleiding van asielzoekers in België, met –  nota bene – extra aandacht voor kinderen en
jongeren onder de achttien jaar.

Overlijden

Hoewel er een hoger beroep liep tegen dit besluit moest
de familie noodgedwongen het aanbod van “vrijwillige terugkeer” ondergaan en op een gegeven moment op openbare plekken en in het
Noordstation te Brussel overnachten. Enkele maanden later overleed de
gehandicapte dochter.

Het Federaal Migratiecentrum in Brussel:  “Ook al wordt België niet
verantwoordelijk gehouden voor dat overlijden, oordeelt het Hof dat de
Belgische overheid dit kwetsbare gezin een vernederende behandeling heeft
gegeven door het vier weken lang aan zijn lot over te laten en is voor het Hof
sprake van “een gebrek aan respect voor hun waardigheid” dat zonder enige
twijfel geleid heeft tot gevoelens van angst en minderwaardigheid die tot
wanhoop dreven…”

België is ook veroordeeld voor het feit dat de bestaande
wetgeving onvoldoende kan dienen als effectief rechtsmiddel voor asielzoekers, als
ze bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) het bevel om het Belgisch
grondgebied te verlaten proberen aan te vechten.

Maxmiliaanpark

Het oordeel van het Europese hof kan nieuw licht laten schijnen
op de situatie van een groep Roma die in mei het Maxmiliaanpark in Brussel tot
een tijdelijk onderkomen moest maken. Toen haalden 23 Roma het nieuws nadat ze
woensdagavond op 13 mei hun kamp opsloegen, met uitzicht op het gebouw van de
Dienst Vreemdelingenzaken.

Met Brusselnieuws
deelde vader Roman zijn zorgen om zijn kinderen die astma en epilepsie hebben
en medicijnen daartegen moeten inslikken. Kinderrechtencommissaris Bernard de
Vos richt zich op de dertien kinderen die in de groep zitten. Volgens de Vos
kunnen de kinderen zonder vaste verblijfplaats moeilijk naar school gaan.

Voor deze Roma is terugkeren naar het land van herkomst
geen optie. De meesten komen uit Slowakije. De Roma verbleven eerst in het
opvangcentrum van Samu Social in het stadsdeel Elsene, toen Fedasil het
opvangcentrum opdroeg de groep niet langer onderdak te bieden. Fedasil geeft
voor zijn besluit deze toelichting: “Deze mensen kregen slechts tijdelijk een
plek in het kader van de winteropvang. De opvangperiode werd de voorbije weken
al eens verlengd. Het is nu aan het Brussels Gewest om voor deze mensen een
oplossing te vinden. Ze zijn illegaal in ons land en het is niet onze
verantwoordelijkheid om hen nog structurele opvang te bieden.”

Zeggen dat de Roma in het Maxmilliaanpark illegaal zijn
klopt niet helemaal, stelt de Kinderrechtencommissaris. Enerzijds zijn ze Europees; in principe
mogen ze dankzij het Schengenverdrag hier blijven. Anderzijds bestaat het
probleem dat ze niet voor zichzelf kunnen zorgen. Hoe pakt de overheid dit
paradox aan?

Wat voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens
zeker vaststaat is dat ongeacht het antwoord op de vraag of iemand wel of geen
asiel krijgt, is het voor België altijd verplicht om te handelen binnen het
kader van Europese verdrag voor de rechten van de mens. Concreet betekent dit
dat België aansprakelijk kan worden gehouden voor de leefomstandigheden van
Roma die hier als vluchteling of als burger in het land wonen.  

Met ruim 11 miljoen mensen zijn de Roma de grootste
minderheidsgroep in Europa. Deze minderheidsgroep bestaat uit Midden- en Oost
Europese uit migrantengroepen die een Noord-Indische afkomst en een nomadische
voorgeschiedenis hebben. Vaak worden ze in hun land van herkomst
gediscrimineerd, en trekken ze daarom erop uit voor een beter bestaan.

De toetreding van in het bijzonder Roemenië en Bulgarije
tot de EU in 2007 heeft geleid tot een sterke toestroom van Roma naar België. In
2010 telde de Europese Commissie ongeveer 30 duizend Roma-bewoners in het land.
Voor Vlaanderen en Brussel schatte men het aantal Roma op ongeveer 15 tot 20
duizend. Brussel, Antwerpen, Gent en Sint-Niklaas zijn de voornaamste steden. Het
expertisecentrum Kruispunt Migratie-Integratie rekent de Roma niet tot de groep
van woonwagenbewoners. Roma wonen in huizen of appartementen, vaak in armoede
en aan de rand van de samenleving.

Vlaams Actieplan

In Vlaanderen is daarom in 2012 het Actieplan MOE (Roma)-migranten 2012-2015 gekomen, na een
verzoek van de Europese Commissie aan EU-lidstaten. Het verzoek is om een
nationale strategie te ontwerpen, uit te voeren en het effect ervan te meten in
“nauwe samenwerking en voortdurende samenspraak” met maatschappelijke
Roma-organisaties en lokale en regionale autoriteiten. Een aangewezen nationaal
contactpunt heeft de bevoegdheid om het hele proces te coördineren.

Het Actieplan heeft 3 algemene doelstellingen:

• Een
  onderbouwde, gecoördineerde, en inclusieve beleidsuitvoering.
•  “Evenredige participatie en verantwoord
  burgerschap van MOE (Roma)-migranten.”
• Versterking
  van “de sociale samenhang” in de samenleving.

Het vierjarenplan probeert verschillende ministeries,
actoren uit het maatschappelijk middenveld en onderzoekers in een actief
samenwerkingsverband te plaatsen op verschillende beleidsterreinen:
inburgering, sociale welzijn, onderwijs, huisvesting, tewerkstelling, en
antidiscriminatie.

Toch lijkt het geen deuk in een pak boter te slaan. In
2014 bracht Koen Geurts een boek uit waarin hij de evolutie van de Roma in
Brussel beschrijft en aanbevelingen voor onderwijs en hulpverlening opsomt.
Geurts is verbonden aan het Regionaal Integratiecentrum Foyer dat tien jaar
geleden begon met het inventariseren van de gemeenschap. “In Brussel worden
enorm veel petities opgesteld tegen Roma’s. Men wil niet dat ze op straat
zitten omdat dat een onveilig gevoel geeft. De politiek gaat hier in mee”, zei
Geurts vorig jaar.

“Zigeuner”-categorie

De uitspraak van Geurts wordt versterkt met het feit dat
lokale en federale politie persoonlijke gegevens van Roma verzamelt in een
zogenaamde “zigeuner”-categorie die volgens onderzoeker Jozefien Caeneghem
wordt gebruikt als algemene verzamelnaam voor elke rondtrekkend individu zonder
vast verblijfplaats. Dit is opmerkelijk (aangezien Roma in een huis of
appartement wonen) en stigmatiserend, en het werkt etnische profilering in de
hand. Zitten in deze categorie is in de praktijk reden genoeg om van je bed
gelicht te worden. Dit werkt door in de statistieken met als gevolg dat Roma sterk
in de criminaliteitscijfers vertegenwoordigd zijn en het etnisch profileren nog
meer versterkt. Een vicieuze cirkel.

Gabriel Mihai, een Roma-bemiddelaar van Foyer, zei in
2013 het volgende hierover: “Onbegrijpelijk voor ons, doorsnee-Roma, dat wij ons
zouden moeten verantwoorden voor het criminele gedrag van een kleine specifieke
groep families. Een criminele levenswijze heeft niets met Roma-cultuur te
maken. Roma zijn enorm divers, je vindt er alle mentaliteiten terug, spijtig
genoeg ook criminele. Maar dat is dan een persoonlijke keuze, en die vind je in
elke gemeenschap of cultuur.”

Deze vicieuze cirkel kan bij de Roma ook bron zijn voor
een self-fulfilling prophecy. Geurts:
“Als je van jongs af aan te horen krijgt dat je het uitschot bent van de maatschappij,
loop je een groot risico dat je je later naar dit beeld gaat gedragen.”

Onderzoek

Ook  KU Leuven
heeft in 2014 uit een verkennend onderzoek de conclusie getrokken dat overheden
taken laten liggen om Roma succesvol te laten integreren in de samenleving. Het
Vlaamse Actieplan leidt bijvoorbeeld nog steeds niet in structureel beleid, “empowerment
en participatie”, intensieve samenwerking van bestuur, maatschappelijke
organisaties en de Roma-gemeenschap in de praktijk,  of het verder aanpakken van “sociale fraude en
mensenhandel.”

Het recente oordeel van het Europese Hof laat blijken dat
al bij het prille stadium waarin Roma het land bereiken België de mist ingaat. Dit is overigens niet de eerste
keer dat België door Europa op het matje is geroepen. Vanhoren brengt ook een
oordeel naar voren dat het Europees Comité voor Sociale Rechten in 2012 velde waarin België scherp in verband kwam te staan met
schendingen van kinderrechten.

Nieuwe opvangcrisis

Het Federaal Migratiecentrum heeft herhaaldelijk Fedasil
proberen over te halen om te stoppen met het onwettig uitsluiten van asielzoekers uit de EU en hun
kinderen van opvang. Daarnaast is het belangrijk dat de opvangcapaciteit van Fedasil
“pro-actief wordt opgedreven gezien de recente stijging van het aantal
asielaanvragen en hervestigingsprojecten.”

Bovendien, en in licht van het oordeel van het Europese
Hof, moet bestaande wetgeving gewijzigd worden zodat bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen wetgeving effectiever wordt bij het aanvechten van een weigeringsbeslissing
zoals Fedasil die nu kan nemen.

Als er niets aan de wetgeving en opvangcapaciteit
verandert voorspelt het Federaal Migratiecentrum dat België andere
veroordelingen kan oplopen en ook terecht kan komen in “een nieuwe
opvangcrisis.”