Van 20 tot 22 mei 2013 bracht een delegatie van de raad van bestuur van de VDAB, waaronder ondergetekende, op uitnodiging van Vlaams minister van Werk Philippe Muyters (N-VA) een bezoek aan het Verenigd Koninkrijk. Doel van de studiereis: een overzicht krijgen van hoe men één en ander daar aanpakt inzake arbeidsmarktbeleid.

In deel 1 van dit artikel: de revolutionaire vernieuwing die de Britten vanaf dit jaar beginnen door te voeren in hun sociale zekerheidssysteem.

Deel 2: Lessen uit Londen?

Wat kunnen we nu aan met dit verhaal als we naar de situatie in ons land kijken? Op het eerste zicht weinig of niets.

Het Britse beleidsparadigma gaat uit van het bijstandsprincipe: uitkeringen als hulpverlening, maar strikt gelieerd aan individuele plichten en verantwoordelijkheden. Voor wat hoort wat, en dat wel heel ver doorgetrokken.

Zelfs wie een zware handicap heeft, moet aantonen dat hij moeite doet om werk te zoeken, ook al is er niemand die ook maar één seconde gelooft dat er voor die persoon een job is. Wie in een slecht betaalde, deeltijdse job zit en daardoor afhankelijk wordt van een bijpassing vanwege de overheid moet er zelf voor zorgen dat hij zich verbetert en bovendien aantonen dat hij daartoe inspanningen levert, op straffe van schorsing. Dat er mogelijks iets aan die jobs zelf scheelt, is geen denkpiste die zelfs maar verkend wordt.

Dan zijn we bij ons, met alle kritieken die je kan bedenken, dus beter af. Ons model vertrekt immers eerder van een verzekeringsprincipe, waarbij wie bijdraagt ook het recht (eveneens mét bijhorende plichten) verwerft op ondersteuning wanneer het slecht gaat (bv. werkloosheid of handicap) of meer algemeen op die momenten dat we het als samenleving gerechtvaardigd vinden om bepaalde situaties te ondersteunen (bv. kinderbijslag, terugbetaling van medische kosten).

Liefdadigheid of solidariteit?

Sterk vereenvoudigd zou je kunnen stellen dat het Britse systeem gebaseerd is op liefdadigheid, terwijl het onze eerder solidariteit als uitgangspunt heeft.

Vertrekken van liefdadigheid impliceert dat wie het moeilijk heeft blij mag zijn om iets te krijgen, en dat wie het goed heeft vanuit een vage morele plicht daaraan bijdraagt. In tijden van economische crisis komt zo’n systeem nog meer onder druk te staan dan bij ons. Wie niets terugkrijgt van sociale zekerheid is immers steeds minder bereid om er toe bij te dragen als men zelf ook de impact van de crisis begint te voelen.

Dat geldt misschien ook in ons systeem, maar dat effect wordt toch wat verzacht. Men ervaart immers nog steeds een element van verzekering, een baat die de inspanning rechtvaardigt. Uiteraard gaat dat alleen op als we uitgaan van een enigszins objectieve kijk op de zaken en wordt zo’n kijk ook bij ons ondergraven door populistische retoriek.

Maar laten we niet al te pessimistisch zijn en ervan uitgaan dat heel wat mensen best in staat zijn om voor zichzelf de rekening te maken.

Sociale zekerheid met duimschroeven

Daarin zit hem dus de les. Het grote gevaar vandaag voor ons sociaal model is de aanhoudende druk van allerhande groepen (politieke partijen, werkgeversorganisaties, Bagger-CEO’s, lobbyisten,…) om sociale zekerheid voor te stellen als louter een kost, als iets dat enkel voordelig is voor een beperkte groep – excusez le mot – marginalen. En iets dat vooral veel om ‘overbodige luxe’ draait.

In Vlaanderen is die tendens nog sterker dan elders. Je ziet dat nu al in de debatten over de staatshervorming. Fiscale aftrek voor een woning, is dat wel nodig? Alsof het geen maatschappelijk verdedigbare doelstelling is om zo veel mogelijk mensen een eigen woonst te helpen verwerven.

Kinderbijslag voor iedereen, is dat wel nodig? Alsof het buitensporig en onbetamelijk is om ook voor de kinderen van wie ietsje meer bemiddeld is, wat solidariteit te tonen. Meestal voegt men er dan grootmoedig aan toe dat dit niet betekent dat men niets voor de ‘sukkelaars’ wil doen. Liefdadigheid dus, eerder dan solidariteit.

Wat zal het volgende debat zijn: moeten medische kosten nog wel voor iedereen worden terugbetaald? Dit is een weg die ons zal doen afglijden van een verzekeringssysteem naar een liefdadigheidssysteem. Naar een sociale zekerheid met duimschroeven die almaar meer plichten zal opleggen aan wie ondersteuning kan gebruiken en tegelijk wie in staat is om bij te dragen almaar minder zal motiveren om dat ook te blijven doen.

Ons sociaal systeem versterken

Dit is niet de juiste weg. Laat ons eerder ons sociaal systeem, dat dé buffer is geweest tegen de effecten van de crisis (daarover is iedereen het toch al eens), versterken en zo nodig corrigeren. Niet alleen op het vlak van wie wat krijgt of onder welke voorwaarden, maar ook op het vlak van wie wat bijdraagt. Want de middenklasse mag best ook eens wat meer naar boven kijken, als men op zoek is naar onrechtvaardigheden.

We hebben dus geen lessen te leren van het Verenigd Koninkrijk als het op ons sociaal systeem aankomt. And now for something completely different? Neen, eerder meer en beter van wat we al hebben.

Philippe Diepvents, adviseur studiedienst Vlaams ABVV