Van 20 tot 22 mei 2013 bracht een delegatie van de raad van bestuur van de VDAB, waaronder ondergetekende, op uitnodiging van Vlaams minister van Werk Philippe Muyters (N-VA) een bezoek aan het Verenigd Koninkrijk. Doel van de studiereis: een overzicht krijgen van hoe men één en ander daar aanpakt inzake arbeidsmarktbeleid.

In deel 1 van dit artikel: de revolutionaire vernieuwing die de Britten vanaf dit jaar beginnen door te voeren in hun sociale zekerheidssysteem.

In deel 2 later deze week: en wat kunnen we hieruit nu leren?

Deel 1: And now for something completely different?

Ik vertrok enigszins sceptisch, omdat de UK nu niet bepaald als gidsland op sociaal vlak bekend staat, maar nam me voor de geest open te houden. En wat bleek: er waren wel degelijk waardevolle lessen te leren. Meer bepaald over de verschillende manieren om tegen sociale zekerheid en werkloosheidsverzekering aan te kijken. En over de opties die er daarbij zijn, niet alleen op nationaal vlak, maar ook voor het Vlaanderen van na de staatshervorming, wanneer er een pak bevoegdheden worden uitgebreid.

Universal Credit

De belangrijkste reden voor het studiebezoek was de revolutionaire vernieuwing die de Britten vanaf dit jaar beginnen door te voeren in hun sociale zekerheidssysteem. And now for something completely different, lijkt het wel, Monty Python indachtig.

Onder de ronkende naam ‘Universal Credit System’ wordt er een nieuw en volledig geautomatiseerd systeem ingevoerd om uitkeringen te berekenen en toe te kennen. Niet alle, maar wel de meeste en de belangrijkste uitkeringen (de werkloosheidsuitkeringen, aanvullende inkomenssteun, steun bij arbeidsongeschiktheid of -handicap, tegemoetkoming bij lage lonen, een extra kinderbijslagkrediet, een soort van jobkorting en een tussenkomst in de huurkosten voor kleinverdieners) worden in naam afgeschaft en gebundeld in één ‘universele’ uitkering.

Het systeem verloopt volledig geautomatiseerd, de aanvragen voor een uitkering kunnen enkel online gedaan worden (weliswaar met enige beperkte ondersteuning voor de zwakste groepen) en de uitkering wordt dan maandelijks op de rekening gestort. Dit met inbegrip van bepaalde sociale kortingen, zoals een verlaagd huurtarief, die voortaan dus in geld uitbetaald worden in plaats van rechtstreeks afgehouden van de huurprijs. Dit systeem wordt vanaf nu stapsgewijs uitgerold en zou nationaal moeten gelden vanaf 2017.

Flankerend beleid

Tegelijk met de invoering van het Universal Credit System worden er een aantal andere maatregelen genomen.

Voor bijna alle uitkeringen die hierboven vermeld staan, plus een aantal andere zoals bijvoorbeeld het kindergeld, wordt er voortaan ook een plafond op gezinsniveau ingebouwd: £2.000 per maand voor koppels met of zonder kinderen of voor alleenstaande ouders met inwonende kinderen en £1.400 per maand voor alleenstaanden zonder inwonende kinderen. Meer krijgen is dus onmogelijk, ongeacht je situatie.

Ook komt er een verhoging van de plichten voor wie werk zoekt (een soort contract voor werkzoekenden: continu beschikbaar zijn om te rapporteren, 40u per week actief zoeken of klaar staan voor oproepingsgesprek, verhoging van de maximum duur woon-werk-traject) én krijgen ook werkenden die op één of andere manier een uitkering genieten bepaalde plichten bij het zoeken naar werk (bv. zoeken naar een voltijdse baan indien deeltijds tewerkgesteld met uitkering).

Het Universal Credit System laat overigens ook toe om de uitkering aan te passen in “real time” oftewel om onmiddellijke sancties door te voeren bij niet-naleving van de voorwaarden, gaande van 1 dag schorsing van de uitkering tot 3 jaar.

Welke visie?

Het Universal Credit System heeft een aantal duidelijke voordelen. Er is een sterke vereenvoudiging van de aanvraagprocedure (zij het dan dat die enkel elektronisch kan verlopen) doordat de verschillende aanvragen in 1 systeem worden gegoten. In die zin zou het systeem ook een oplossing kunnen bieden voor een aantal administratieve werkloosheidsvallen die er vandaag bestaan. Het biedt verder ook mogelijkheden op het vlak van de strijd tegen sociale fraude, aangezien er snel kan opgetreden worden en de informatie wordt gebundeld.

Tot daar echter het goede nieuws. Het grote probleem met het Universal Credit System is niet zozeer het systeem zelf, als wel de beleidsfilosofie die erachter zit. Dat zie je al als je naar de flankerende maatregelen kijkt zoals het plafond voor uitkeringen op gezinsniveau of het bestraffen van wie niet voltijds werkt.

Om J.L. Borges te citeren: Alle systemen zijn eigenlijk niets anders dan het ondergeschikt maken van alle aspecten van het universum aan één willekeurig ervan. En in de UK kiest men vandaag voor een systeem dat de individuele verantwoordelijkheid boven alles plaatst.

Rotary Club

Op geen enkel moment heb ik tijdens ons bezoek iets gehoord over begeleiding naar werk. Wel over overtuigen, motiveren, aansporen,… niets over begeleiden. Ik heb ook niets gehoord over de verantwoordelijkheid van werkgevers, bijvoorbeeld om vacatures door te geven of om duurzame jobs aan te bieden die mensen in staat stellen om iets op te bouwen in hun leven.

Meer zelfs, vragen in die richting werden zelfs niet begrepen door de ambtenaren van het Department of Work and Pensions. Het fait-divers dat zij hun presentatie lieten doorgaan in het Institute of Directors, een soort chique Rotary Club van een werkgeversorganisatie, sprak in dat verband boekdelen.

Nog een voorbeeld van die filosofie: De jobcentres, de lokale versie van onze VDAB zeg maar, krijgen targets mee. Niet in termen van “mensen aan het werk”, maar wel in termen van “mensen uit het systeem van uitkering”. Of een werkzoekende nu een job vindt dan wel een schorsing krijgt, beiden worden gescoord als een positief resultaat. De logica is immers dat het louter je eigen verantwoordelijkheid is of je een job vindt of niet. Een kwestie van inzet…

Bedcontrole

Eén van de gevolgen daarvan werd zonder gêne uit de doeken gedaan door de regionale manager: na x weken worden de werkzoekenden standaard uitgenodigd voor een gesprek en gevraagd een afschrift van de bankrekening mee te nemen. Men zegt aan de mensen dat dit is om hulp te bieden bij budgetcontrole, maar eigenlijk dient dit als middel voor fraudedetectie. Indien de persoon bijvoorbeeld maandelijks een bedrag krijgt van een familielid, als steun om rond te komen, wordt dit als verdacht beschouwd en wordt de uitkering voor alle zekerheid geschorst.

Enkele weken voor ons bezoek was er nog een rel in de Britse pers over Jobcentres die gericht controles uitvoerden op alleenstaande werkzoekenden (met targets per consulent). Men ging dan in het weekend bij de betrokkenen thuis kijken of het bed langs beide zijden beslapen was. Zo ja, volgt er een procedure om te onderzoeken of de persoon toch niet samenwonend is (en wordt er eventueel al een sanctie uitgesproken in afwachting).

Dit soort voorvallen zijn volgens het Department niet gebaseerd op nationale richtlijnen, maar eerder een gevolg van “te enthousiaste” regiomanagers. Wel worden de Jobcentres gemonitord, onder andere op het aantal sancties dat zij uitspreken, en worden ze op die monitoring ook afgerekend. Een verhaal van kip en ei dus.

Wat kunnen we nu aan met dit verhaal als we naar de situatie in ons land kijken? Lees daarover later deze week onze tweede bijdrage.

Philippe Diepvents, adviseur studiedienst Vlaams ABVV