Het lot van president Hosni Mubarak, lang gezien als de machtigste bondgenoot van de VS in de regio, krijgt ongetwijfeld de meeste aandacht in Washington, nu meer grote betogingen verwacht worden in Egypte met steun van de illegale maar machtige Moslimbroederschap.
De terugkeer van Nobelprijswinnaar en voormalig chef van het Internationaal Atoomagentschap Mohammed al Baradei en het afsluiten van het internet in Egypte hebben de inzet duidelijk verhoogd. “Als de massa na het gebed de straat op trekt, kan het regime in ernstige problemen komen”, zegt Elliott Abrams, de belangrijkste adviseur van George W. Bush voor het Midden-Oosten, op zijn blog.
Regionale onrust
De snel veranderende situatie in Egypte komt er op een moment dat de Amerikaanse regering al andere tegenslagen in de regio moest verwerken. Daardoor lijkt het erop dat de Pax Americana, die al meer dan veertig jaar heerst in het Midden-Oosten, tot een einde kan komen. De afzetting van twee heersers in de regio die Amerikaanse en Westerse steun kregen – de Tunesische president Ben Ali en de Libanese eerste minister Saad Hariri – heeft de machthebbers in Washington verward.
Met name in Libanon wordt de opstand gezien als een overwinning voor de Iraanse en Syrische invloed in de regio, omdat de nieuwe eerste minister Najib Miqati door Syrië gesteund wordt.
Te midden van al dat politieke tumult publiceerden de Arabische nieuwszender Al Jazeera en de Britse krant The Guardian duizenden geheime Palestijnse documenten. Daaruit bleek hoeveel de Palestijnse Autoriteit bereid was op te geven in de vredesonderhandelingen met Israël, en hoe weinig de VS daar wilden tegenoverstellen. De documenten zijn een ernstige, mogelijk fatale tegenslag voor de geloofwaardigheid van de Palestijnse president Mahmoud Abbas. Ze maken ook directe gesprekken tussen de partijen, waar de regering-Obama zoveel tijd had ingestopt, zo goed als onmogelijk.
Steunpilaar van vrede
Toch overschaduwt de politieke situatie in Egypte momenteel alle andere problemen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, inclusief de onrust in Jordanië en Jemen. Sinds de ondertekening van de Camp David-akkoorden in 1979 hebben de VS Cairo jaarlijks gemiddeld 800 miljoen dollar aan economische steun gegeven en zo’n 1,3 miljard dollar aan militaire steun. Deze week nog waren Egyptische topmilitairen in Washington om er te overleggen met hun Amerikaanse collega’s.
Ondanks periodieke Amerikaanse klachten over de corruptie en de mensenrechtenschendingen in Egypte bleven de VS pal achter de 82-jarige Moebarak staan als belangrijkste garantie van vrede met Israël en als bolwerk tegen het moslimextremisme in de regio.
Dat leek deze week ook zo te blijven. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton benadrukte dinsdag nog dat “het land stabiel was” en dat de regering-Moebarak “uitkeek naar manieren om de legitieme noden van het Egyptische volk te beantwoorden.” In zijn State of the Union had Obama het wel over de Amerikaanse steun voor het volk van Tunesië, maar zweeg hij in alle talen over Egypte.
Dilemma
Naarmate de omvang van de protesten in het land echter duidelijk werden, veranderde Washington het geweer van schouder, retorisch toch. Het Witte Huis publiceerde een verklaring waarin alle partijen werden opgeroepen om “het gebruik van geweld te vermijden” en waarin de Egyptische overheid gevraagd werd om “vreedzaam te antwoorden op de protesten.”
“We steunen de universele rechten van het Egyptische volk, inclusief het recht op vrije meningsuiting en vergadering”, aldus het Witte Huis.
Het is niet duidelijk in hoeverre de VS Moebarak daarvan zullen kunnen overtuigen, of hoe Obama zal reageren als hij dat niet doet, zeker nu alles erop wijst dat de Moslimbroederschap klaar staat om de macht over te nemen.
“Toen president George W. Bush zich inzette voor democratie in Arabische landen, eindigde hij met een verkiezingsoverwinning van Hamas in de Gazastrook”, waarschuwt Leslie Gelb van de Council on Foreign Relations. “De houding van de VS is een sprong in het onbekende” zegt Gelb, die wijst op de analogieën met de islamistische revolutie in Iran in 1979.
“Autoritaire regimes zijn het fundament van de Amerikaanse macht in de regio”, zegt ook Marc Lynch, Midden-Oostenspecialist van de George Washington Universiteit. “De VS mogen dan al veel lippendienst bewezen hebben aan de promotie van democratie, ze hebben ook altijd die bondgenoten gesteund en gelegitimeerd, om de volksmobilisatie die we nu zien te vermijden.”
“Ik zou verwachten dat de regering-Obama Moebarak tot het bittere eind zal steunen, hoewel ze waarschijnlijk al een plan B klaar heeft”, zegt Chris Toensing, uitgever van het Middle East Report.